Γράφει η Κασσιανή Κοκτσίδου
Η σύγχρονη ψηφιακή κοινωνία στην οποία ζούμε σε συνδυασμό με την ταχύτητα των εξελίξεων στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας, έχει ανατρέψει τα δεδομένα σε κάθε πιθανή πτυχή. Οι άνθρωποι είναι πλήρως εξαρτημένοι από την τεχνολογία και το διαδίκτυο, ενώ παράλληλα έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο η ανθρωπότητα επικοινωνεί και αντιλαμβάνεται την έννοια της ασφάλειας. Ο κυβερνοχώρος είναι ένα νέο πεδίο δράσης που υπόσχεται μια σύγχρονη και ταχεία διασύνδεση ιστών και πληροφοριών, οι οποίες σχετίζονται κυρίως με τις καθημερινές λειτουργίες της κοινωνίας. Η εξάρτηση των λειτουργιών αυτών τις καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτες σε κυβερνοεπιθέσεις με αποτέλεσμα να προκαλεί στους πολίτες μια έντονη σύγχυση και αμφιβολία για την ανθεκτικότητα και την ασφάλεια των νέων ψηφιακών τεχνολογιών.
Τι θα γινόταν όμως αν τρομοκρατικές οργανώσεις είχαν την δυνατότητα να αποκτήσουν πρόσβαση στα συστήματα ασφαλείας ενός κράτους εν όψει μιας πραγματικής τρομοκρατικής απειλής; Το ενδεχόμενο αυτό, έχει ταλανίσει τους μελετητές των διεθνών σχέσεων, σε ότι αφορά το πεδίο του κυβερνοχώρου και της ασφάλειας, αλλά φαίνεται να βρίσκονται σε αχαρτογράφητα νερά. Η εξάρτηση της καθημερινότητας από το διαδίκτυο ως ένα απαραίτητο εργαλείο για την απλοποίηση της εργασίας, της διασκέδασης, της έρευνας και λειτουργιών όπως το οδικό δίκτυο, το σύστημα εναερίου ελέγχου, το σύστημα υποδομών, τα τραπεζικά συστήματα, δημιουργεί αδυναμίες και κενά ασφάλειας που ενδέχεται να προκαλέσουν καταστροφικές συνέπειες.
Ωστόσο, ο τομέας του κυβερνοχώρου δεν είναι καινούργιος. Ο πρώτος ορισμός επινοήθηκε το 1984 από τον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας William Gibson, στο έργο του Νευρομάντης, όπου περιγράφει το όρο ως την απόλυτη συγκέντρωση των πληροφοριών ολόκληρου του κόσμου και αποδίδει λεπτομερώς τον ορισμό ως εξής : «Μια ομόφωνη παραίσθηση που βιώνεται καθημερινά από δισεκατομμύρια νόμιμους χρήστες, σε κάθε χώρα, από παιδιά που μαθαίνουν μαθηματικές αρχές. Μια γραφική απεικόνιση δεδομένων απομονωμένων από κάθε υπολογιστή στο ανθρώπινο σύστημα. Αδιανόητη περιπλοκότητα. Γραμμές φωτός εκτείνονται στο μη-χώρο της διανόησης, ομάδες και αστερισμοί πληροφοριών. Όπως τα φώτα της πόλης υποχωρούν».
Ο κυβερνοχώρος, στα αγγλικά cyberspace, αποτελείται από το πάντρεμα των δύο συνθετικών «cyber» και «space» . Η λέξη «cyber» προέρχεται από το ελληνικό ρήμα κυβερνώ, ενώ ο όρος «space» χρησιμοποιείται παραδοσιακά για να προσδώσει το μέγεθος της κλίμακας του χώρου. Σε αντίθεση, δε συμβαίνει το ίδιο με τον κυβερνοχώρο, καθώς στερείται διαστάσεων ενώ ταυτόχρονα υπάρχει έλλειψη ηγεσίας, κανονισμών και περιορισμών. Θα έλεγε κανείς πως το μοναδικό ακέραιο στοιχείο στο πεδίο του κυβερνοχώρου είναι το σύνολο των ανθρώπινων πράξεων, αφού ο κυβερνοχώρος είναι το αποτέλεσμα της ανθρώπινης επινόησης και διαχείρισης.
Ο χώρος του διαδικτύου, ή ευρύτερα ο κυβερνοχώρος αποτέλεσε το αγαπημένο εργαλείο των σύγχρονων τρομοκρατών. Με τον καιρό οι τρομοκράτες εξελίχθηκαν μέσα από την ανάπτυξη της τεχνολογίας στηριζόμενοι στην ανωνυμία η οποία επιτυγχάνεται μέσα από την πρόσβαση VPN (Virtual Private Networks) όπου μπορεί να αποκρύπτει την τοποθεσία σε πραγματικό χρόνο. Επιπλέον, ο έλεγχος για την αποτροπή μιας πραγματικής απειλής καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη δεδομένης της σε πραγματικό χρόνο διεξαγωγής της επίθεσης. Η Κίνα, είναι μια χώρα που έχει υιοθετήσει μια στρατηγική ασφαλείας ενάντια σε αυτό, με την κυβέρνηση να έχει τον απόλυτο έλεγχο με σκοπό την μείωση των ευάλωτων χρηστών. Οι τρομοκράτες εκμεταλλεύονται το πεδίο του κυβερνοχώρου λόγω της αστραπιαίας διεξαγωγής επίθεσης που σε συνδυασμό με την έλλειψη των κανόνων στο διαδίκτυο, ενθαρρύνει την διεξαγωγή διαδικτυακών τρομοκρατικών επιθέσεων.
Η μετάβαση στο επόμενο στάδιο, αυτό της λεγόμενης κυβερνοτρομοκρατίας, έχει διχάσει στρατιωτικούς και πολιτικούς στρατηγιστές, με την ταχεία εξάπλωση των σύγχρονων τρομοκρατών που στοχεύει πλέον σε παγκόσμια κλίμακα και όχι παραδοσιακά σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Η φράση «αύριο οι τρομοκράτες θα μπορούν να προκαλέσουν ζημιά με ένα πληκτρολόγιο παρά με μία βόμβα» (US National Research Council “Computers at risk”, 1991) έχει στοιχειώσει την κοινωνία και πλέον οι τρομοκράτες θεωρούν ότι η τεχνολογία έχει κάνει πιο εύκολο το έργο τους.
Ο ορισμός της κυβερνοτρομοκρατίας επινοήθηκε, αρχικά, το 1980 από τον Berry Collin ως « η σύγκληση του πραγματικού με τον ηλεκτρονικό κόσμο». Επομένως, η έννοια δεν εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια όπως αρκετοί θα σκεφτούν. Πιο συγκεκριμένα, θα λέγαμε ότι η κυβερνοτρομοκρατία εμφανίστηκε πολύ κοντά με την «γέννηση» του διαδικτύου. Αφενός, πολλοί συμφωνούν ότι πρόκειται για πράξεις των hackers που στοχεύουν στο να εισβάλλουν ψηφιακά σε υποδομές και να προκαλέσουν δυσλειτουργίες, αφετέρου πολλοί θεωρούν πως δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και αποτελεί απλά ένα μύθο. Ωστόσο, σε μια πιο πρόσφατη εκδοχή, ο Gabriel Weimann στο βιβλίο του «Η τρομοκρατία στον κυβερνοχώρο» περιέγραψε τον όρο ως «Η χρήση του διαδικτύου που μπορεί να προκαλέσει βλάβη σε εθνικές υποδομές όπως ενέργεια, μέσα μεταφοράς καθώς και κυβερνητικές λειτουργίες». Η τακτική αυτή έχει καθιερωθεί στρατηγικά από τις δυο γνωστές τρομοκρατικές ομάδες, την Al-Qaeda και το Ισλαμικό Κράτος εκτείνοντας την δράση τους μέσω των κοινωνικών δικτύων με στόχο την εξάπλωση της προπαγάνδας, την ριζοσπαστικοποίηση ή την στρατολόγηση αλλά και για ψηφιακή εκπαίδευση των νέων.
Πίσω από την λέξη της τρομοκρατίας, η έννοια της ασφάλειας βρίσκεται συνεχώς υπό αναθεώρηση. Οι κυβερνήσεις έχουν λάβει σημαντικά υπόψιν την διάσταση που έχει φέρει η κυβερνοτρομοκρατία στις μέρες μας. Η διατήρηση της ισορροπίας δεν θεωρείται εύκολο έργο διότι οι σύγχρονες τακτικές και μέθοδοι των τρομοκρατών είναι απρόβλεπτες, πράγμα που δυσχεραίνει την αντιμετώπιση των περισσότερων περιπτώσεων. Με τα τρέχοντα δεδομένα με την ίδια ταχύτητα που δημιουργούνται μηχανισμοί προστασίας για την μέγιστη θωράκιση των ψηφιακών υποδομών και των χρηστών, έτσι δημιουργούνται και οι μηχανισμοί καταστροφής τους.
Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέτει στο τραπέζι νέα μέτρα ασφαλείας για την βέλτιστη αντιμετώπιση πιθανών απειλών και προβλημάτων. Ιδιαίτερα, μετά από την έξαρση της πανδημία Covid19, δεδομένης της μεγάλης χρήσης του διαδικτύου, βάσει στατιστικών από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα κρούσματα ηλεκτρονικού εγκλήματος αυξήθηκαν κατά 300%. Για τον λόγο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνδυασμό με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, θέσπισαν μια νέα στρατηγική για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Οι κυβερνήσεις εστιάζουν στην ενίσχυση της ασφάλειας του κυβερνοχώρου με σκοπό να αυξήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στα ψηφιακά εργαλεία και υπηρεσίες. Η νέα στρατηγική είχε ως μέγιστο μέγιστο μέλημα στην ανθεκτικότητα της Ευρώπης και να θωρακίσει μια πράσινη αλλά συνάμα ψηφιακή Ευρώπη.
Συμπερασματικά, τα λεχθέντα ήταν πολύτιμα για την κατανόηση της αμφισβήτησης της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο. Το νέο διεθνές σύστημα δεν ήταν έτοιμο για την αντιμετώπιση αυτής της νέας απειλής. Παρ’ όλα αυτά, οι κυβερνήσεις έχουν θέσει σε προτεραιότητα τη θέσπιση ενός ενιαίου πλαισίου για την αποτροπή των κυβερνοεπιθέσεων με το τοπίο της απειλής να είναι πιο προκλητικό από ποτέ.
Βιβλιογραφία
Αλέξανδρος Γεωργίου, 2015, Κυβερνητική – Κυβερνοχώρος : Τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις;
Διαθέσιμο σε : http://cyberstruggle.blogspot.com/2015/05/blog-post.html
Ανδρέας Λιαρόπουλος, 2016, Άποψη: Ζητήματα ασφάλειας στον κυβερνοχώρο.
Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/society/886704/apopsi-zitimata-asfaleias-ston-kyvernochoro/
Γεώργιος Επιτήδειος, 2000, Τι είναι ο κυβερνοχώρος; http://www.eeei.gr/interbiz/articles/cybspace.htm
Εισαγωγή στον κυβερνοχώρο, Διαθέσιμο σε: http://vr.arch.uth.gr/VR-Arch/01_Cyberspace/index.html
Ενημερωτικό γράφημα- Ασφάλεια του Κυβερνοχώρου στην ΕΕ, 2020 Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/infographics/cybersecurity/
Επιτήδειος, Γ.(2000), Τι είναι ο κυβερνοχώρος; http://www.eeei.gr/interbiz/articles/cybspace.htm
Μαίρη Μπόση, 2018, Οι όψεις της διεθνούς ασφάλειας. Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, σελ 211
Λω, Ντ. Ράνταλ. 2020. Τρομοκρατία μια παγκόσμια ιστορία. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτη
50 χρόνια από τη <<γέννηση>> του Ιντερνετ Διαθέσιμο σε: https://saferinternet4kids.gr/nea/50-years-internet/
Benedikt, 1991. Introduction to cyberspace: first steps. MIT Press, 1-25
Chen, Tom, Jarvis, Lee, Macdonald, Stuart: Cyberterrorism Understanding, Assessment, and Response. Springer, New York, 2014, σελ. 50
Chen, Tom, Jarvis, Lee, Macdonald, Stuart: Cyberterrorism Understanding, Assessment, and Response. Springer, New York, 2014, σελ. 63
Chen, Tom, Jarvis, Lee, Macdonald, Stuart: Cyberterrorism Understanding, Assessment, and Response. Springer, New York, 2014, σελ. 184
Heywood, A, 2013, Διεθνείς σχέσεις και πολιτική στην παγκόσμια εποχή. Αθήνα: Κριτική
Weimann, Gabriel: Terrorism in cyberspace: The next generation, Woodrow Wilson Centre Press / Columbia University Press, USA, 2015 σελ.150-151