Loading...
Latest news
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Οικονομία

Η κρίση του 2007 – 2008 στην Ευρωζώνη και η Ενιαία Νομισματική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Γράφει η Αναστασία Βοσκοπούλου

Η κρίση της Ευρωζώνης, κατά τα έτη 2007-2008, αποτέλεσε την πλέον σημαντική πρόκληση στην πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ουσιαστικά, έθεσε σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, καθώς δεν υπήρχαν επαρκείς θεσμικές δικλείδες αντιμετώπισης της. Η κρίση ξεκίνησε από τις ΗΠΑ, ωστόσο, ο βαθμός αλληλεξάρτησης της παγκόσμιας οικονομίας δημιούργησε πρωτοφανείς προκλήσεις για την Ε.Ε. και τη βιωσιμότητα του ευρώ. Οι χώρες του Νότου, όπως είναι και η Ελλάδα, αποτέλεσαν το μεγαλύτερο κίνδυνο για τη σταθερότητα της ευρωζώνης. Τα αίτια εντοπίζονται σε μία σειρά παραγόντων, που θα αναλυθούν εκτενώς στο παρόν άρθρο.

Το εγχείρημα της οικονομικής ολοκλήρωσης έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία των εθνικών οικονομιών των κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και της παγκόσμιας οικονομίας. Η Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) αποτέλεσε μία πρωτοβουλία, η οποία συνέβαλε καθοριστικά στην προσπάθεια επίτευξης οικονομικής ολοκλήρωσης στον ευρωπαϊκό χώρο (Κατσίκας Δ., 2016). Σκοπός της δημιουργίας της ήταν η υιοθέτηση ενός κοινού νομίσματος, το οποίο με τη σειρά του θα διασφάλιζε την οικονομική σταθερότητα και θα διευκόλυνε την οικονομική συνεργασία μεταξύ των κρατών – μελών. Η λειτουργία της ΟΝΕ διαμορφώθηκε στη βάση δύο πυλώνων: της δημοσιονομικής πειθαρχίας που υποχρεούνταν τα κράτη να τηρούν και του συντονισμού των μακροοικονομικών πολιτικών των κρατών (Τσούκαλης Λ., 1998).

Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση υπεγράφη το 1991 στο Μάαστριχτ και προέβλεπε την δημιουργία και εφαρμογή κοινής νομισματικής πολιτικής υπό ένα κοινό νόμισμα. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ έθεσε τους όρους για την δημοσιονομική πειθαρχία των κρατών της Ευρωζώνης (Buiter W.H., 2006). Στο πλαίσιο δημιουργίας και λειτουργίας της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, υιοθετήθηκε ένα ενιαίο νόμισμα, το ευρώ, το οποίο εισήχθη το 1999 στις παγκόσμιες αγορές και τέθηκε σε κυκλοφορία το 2002 προκειμένου να διευκολυνθούν οι οικονομικές συναλλαγές, οι επενδυτικές διαδικασίες και το εμπόριο.

Ο όρος « Ευρωζώνη » δημιουργήθηκε ως αναφορά στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που υιοθέτησαν και χρησιμοποιούν το νόμισμα του ευρώ ως το επίσημο νόμισμά τους. Η δημιουργία της ευρωζώνης αποτέλεσε σημείο καμπής στην ιστορία της ευρωπαϊκού εγχειρήματος, παρά τους κατά καιρούς προβληματισμούς αναφορικά με τις επιπτώσεις που η χρήση του κοινού νομίσματος θα είχε δυνητικά στις εθνικές οικονομίες. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), η οποία ιδρύθηκε το 1998, είναι υπεύθυνη για τη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, ενώ επιπλέον, έχει αναλάβει τη διαμόρφωση της κοινής νομισματικής πολιτικής, καθορίζοντας τις συναλλαγματικές συνθήκες στην αγορά. Στόχος της είναι η διατήρηση της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος της ευρωζώνης ( Pisani- Ferry J., 2006), ενώ κύρια αρμοδιότητα της είναι να ελέγχει τα ποσοστά του πληθωρισμού προκειμένου να μην προκληθούν οικονομικές ανισορροπίες που θα μπορούσαν να κλονίσουν την σταθερότητα του ευρώ (De Grauwe P., 2009).

Η Ευρωζώνη αποτελείται από χώρες με διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές και κατ’ επέκταση οικονομικές συνθήκες. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κράτος-μέλος διαμορφώνει με διαφορετικό τρόπο το οικονομικό του σύστημα, ώστε να είναι σε θέση δυνητικά να καλύψει τόσο τις εγχώριες, όσο και τις διεθνείς του υποχρεώσεις. Όπως γίνεται κατανοητό, είναι δύσκολη η εφαρμογή μίας ενιαίας πολιτικής που να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά σε κάθε πρόκληση και ανάγκη της εκάστοτε χώρας που ανήκει στην Ευρωζώνη (Baldwin R., Wyplosz C., 2019). Παρά το γεγονός ότι αποτελεί μείζονος σημασίας η υιοθέτηση μίας κοινής νομισματικής πολιτικής, με σκοπό την επίτευξη του οράματος της οικονομικής ολοκλήρωσης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν προκληθεί πολυάριθμες κρίσεις με σημαντικότερη εκείνη του 2007-2008.

Η κρίση που ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το 2007 και κορυφώθηκε το 2008 κατά την κατάρρευση της Lehman Brothers πυροδότησε μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις στην παγκόσμια οικονομία. Όπως καθίσταται σαφές, οι ευρωπαϊκές οικονομίες ούσες σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένες με την αμερικανική, επηρεάστηκαν αναλόγως. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 ξεκίνησε από την αγορά των στεγαστικών δανείων και εξαπλώθηκε με ταχύτατους ρυθμούς σε ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα. Παρά το γεγονός ότι έγιναν προσπάθειες να περιοριστεί η έκταση και οι επιπτώσεις της κρίσης, εκείνη γιγαντώθηκε, επηρεάζοντας εν γένει το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα (Mongelli F.P., Wyplosz C., 2009). Ως εκ τούτου, η παγκόσμια οικονομία συρρικνώθηκε και ένα κλίμα αστάθειας και ανασφάλειας επισκίασε τις εθνικές οικονομίες των χωρών της Ευρωζώνης, ακόμα και εκείνων των ανεπτυγμένων βιομηχανιών (Χαρδούβελης Γ., 2009).

Κύρια αιτία ήταν η μεγάλη ανάπτυξη στις αγορές ακινήτων στις ΗΠΑ, που είχε ως αποτέλεσμα την πτώση των δανείων υψηλού κινδύνου των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και την έλλειψη της ρευστότητας στις αγορές (Lane P. R., 2012). Κατ’ επέκταση, η αδυναμία των τραπεζικών συστημάτων και των ρυθμιστικών αρχών να ελέγξουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και την αγορά, οδήγησε στην αύξηση της μόχλευσης και των κινδύνων (Pataki Z., 2014). Η κρίση έφερε στο φως τις χρόνιες δημοσιονομικές και διαρθρωτικές αδυναμίες, καθώς και θεσμικές ανεπάρκειες πολλών κρατών-μελών της Ευρωζώνης (O’ Brien R., Williams M., 2010). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του χρέους, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, την αύξηση των ποσοστών του πληθωρισμού αλλά και την αύξηση των δημόσιων δαπανών και των εξόδων.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση της περιόδου 2007-2008 είχε εξίσου σοβαρό αντίκτυπο, τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, το κόστος της κρίσης που βίωσαν πολλές ευρωπαϊκές τράπεζες ήταν τεράστιο και οι συνέπειες αυτού ήταν μακροχρόνιες και κρίσιμες για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Σε πολλές χώρες, οι οποίες αντιμετώπιζαν ήδη οικονομικά προβλήματα, όπως ήταν για παράδειγμα η Ελλάδα, η κατάσταση επιδεινώθηκε σε μεγάλο βαθμό μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης εξαιτίας των ήδη υπαρχόντων προβλημάτων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται τα αυξημένα δημόσια ελλείμματα και το αυξημένο χρέος της Ελλάδος. Οι παρενέργειες της κρίσης στην Ελλάδα δημιούργησαν σοβαρό πολιτικό ζήτημα και, συνεπώς, η Ελλάδα αποτέλεσε παράδειγμα προς αποφυγή (Skouras Th., 2013). Η Ελλάδα βρέθηκε απέναντι σε ένα τεράστιο χρέος που αδυνατούσε να αποπληρώσει. Αυτό οδήγησε την χώρα στην προσφυγή οικονομικής βοήθειας από διεθνείς οργανισμούς, όπως ήταν στην προκειμένη περίπτωση το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το οποίο και επέβαλε σκληρά μέτρα λιτότητας προκειμένου να αντιμετωπιστεί η οικονομική ύφεση (Μποτόπουλος, 2015). Μια ακόμη σημαντική επίπτωση της κρίσης ήταν η αύξηση των ποσοστών ανεργίας σε πολλές χώρες της Ευρωζώνης. Στην Ελλάδα τα ποσοστά ανεργίας εκτοξεύθηκαν, δεδομένου ότι δεν υπήρχαν πλέον διαθέσιμες θέσεις εργασίας και επικράτησε όχι μόνο σύγχυση ως προς την ανασφάλεια που δημιουργήθηκε στον πληθυσμό σχετικά με το μέλλον της αγοράς και της οικονομίας, αλλά και έντονη οικονομική και πολιτική αστάθεια (Bakker B., Clingen Chr., 2012).

Η κρίση αυτή κλόνισε την οικονομική σταθερότητα της Ευρωζώνης και ανέδειξε τις αδυναμίες του ευρωπαϊκού πολιτικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ένωσης. Η Ε.Ε. σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κλήθηκαν να λάβουν δραστικά μέτρα για να αντιμετωπιστεί η κρίση και συνεπώς να μην καταρρεύσει το οικονομικό σύστημα και δημιουργηθούν συνθήκες αστάθειας στην κυκλοφορία του ευρώ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) το 2012 έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης. Πιο συγκεκριμένα, ο τελευταίος παρείχε δάνεια σε χώρες που αδυνατούσαν να καταπολεμήσουν την κρίση και αντιμετώπιζαν δημοσιονομικά προβλήματα, με αντάλλαγμα την πλήρη εφαρμογή διαρθρωτικών μέτρων και μέτρων λιτότητας (European Stability Mechanism, 2021). Επιπλέον, ενισχύθηκε η εποπτεία του τραπεζικού συστήματος, μέσα από τη δημιουργία της Τραπεζικής  Ένωσης, που είχε ως στόχο την εδραίωση της σταθερότητας του τραπεζικού συστήματος, έτσι ώστε τα κράτη μέλη να είναι έτοιμα να αντιμετωπίσουν πιθανές μελλοντικές κρίσεις.

Επιγραμματικά, η κρίση των ετών 2007-2008 δημιούργησε συνθήκες πρωτόγνωρης αστάθειας, τις οποίες η Ε.Ε. δεν ήταν θεσμικά προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει. Το τότε θεσμικό πλαίσιο δεν επέτρεπε την ομαλή απόσβεση των παρενεργειών μίας κρίσης, που ενισχύθηκε από το βαθμό αλληλεξάρτησης της παγκόσμιας οικονομίας. Η ανάγκη στήριξης της σταθερότητας του ευρώ έγινε ο πρωταρχικός στόχος της Ε.Ε. Παράλληλα, ξεκίνησε και ένας δημόσιος διάλογος για τη διαμόρφωση του μελλοντικού θεσμικού πλαισίου, αλλά και την επιβολή κανόνων δημοσιονομικής σταθερότητας, ώστε να μην επιτραπεί σε χώρες, όπως η Ελλάδα, να αποτελέσουν ουσιαστικό κίνδυνο για τη βιωσιμότητα της Ευρωζώνης.

Βιβλιογραφία

Baldwin R., & Wyplosz C. (2019). The Economics of European Integration. McGraw Hill Education.

Κατσίκας Δ. (2016). Ευρωπαϊκή Ένωση. Δημιουργία, εξέλιξη, προοπτικές. Εκδόσεις Κριτική.

Μποτόπουλος Κ. (2015). Η Ευρωπαϊκή Κρίση Χρέους: Μία Επισκόπηση. Εκδόσεις Παπαζήση.

Pisani-Ferry J.(2014). The Euro Crisis and its Aftermath. Oxford University Press.

Skouras Th. (2013). The Euro Crisis and its Lessons from a Greek Perspective. Society and Economy. Akadémiai Kiadó.

O’ Brien R. & Williams M. (2010). Global Political Economy: Evolution and Dynamics. Bloomsbury Publishing.

Χαρδούβελης Γ. (2009). Η Διεθνής Χρηματοπιστωτική κρίση και η Ελλάδα. Εκδόσεις Κέρκυρα.

De Grauwe P. (2009). The Economics of Monetary Union. Oxford University Press.

Τσούκαλης Λ. (1998). Η Νέα Ευρωπαϊκή Οικονομία. Στο κατώφλι του 21ου αιώνα. Εκδόσεις Παπαζήση.

Πηγές

European Stability Mechanism. (2021). How the ESM helps to safeguard financial stability in the euro area. Διαθέσιμο σε:  https://www.esm.europa.eu/blog/how-esm-helps-europe

Pataki Z., (2014). The Cost of Non-Europe in the Single Market. European Added Value Unit. European Parliamentary Research Service. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2014/510981/EPRS_STU%282014%29510981_REV1_EN.pdf

Bakker B. & Clingen Chr. (2012). How Emerging Europe Came Through the 2008/09 Crisis. An Account by the Staff of the IMF’s European Department. International Monetary Fund. Διαθέσιμο σε: https://www.imf.org/en/Publications/Books/Issues/2016/12/31/How-Emerging-Europe-Came-Through-the-2008-09-Crisis-An-Account-by-the-Staff-of-the-IMF-s-25765

Lane P. R. (2012). The European sovereign debt crisis. Journal of Economic Perspectives. Διαθέσιμο σε: https://pubs.aeaweb.org/doi/pdfplus/10.1257/jep.26.3.49

Buiter W.H. (2009). The ‘Sense and Nonsense of Maastricht’. Revisited: What Have we Learned about Stabilization in EMU? Journal of Common Market Studies. Διαθέσιμο σε: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1468-5965.2006.00658.x?msockid=3670271dd48660941fe23578d55461aa

Mongelli F.P. & Wyplosz C. (2008). The euro at ten- Unfulfilled threats and unexpected challenges. European Central Bank. Διαθέσιμο σε: https://www.ecb.europa.eu/events/pdf/conferences/cbc5/Mongelli_Wyplosz.pdf?2062c1e0c1fed5b6ff6b5c945646180e

Mackowiak, F.P. Mongelli, G. Noblet, F. Smets. (2009). The Euro at Ten- lessons and challenges. European Central Bank. Διαθέσιμο σε: https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/euroattenen2009en.pdf?ad7b8f5a00c1fbc5933ea68632ff4187

Πηγή Εικόνας:

EKT: Το 2016 η καλύτερη χρονιά για την Ευρωζώνη μετά την κρίση

Διαθέσιμη στο: ΕΚΤ: Το 2016 η καλύτερη χρονιά για την Ευρωζώνη μετά την κρίση – enikonomia.gr