Γράφει η Μαρία Γερονικολού
Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Αιθιοπίας, που βρίσκεται στο «Κέρας της Αφρικής», μαστίζεται επί χρόνια από οικονομική κρίση, πολιτική αστάθεια και εμφύλιες συγκρούσεις. Η πιο πρόσφατη εμφύλια σύγκρουση συντελείται στην βόρεια επαρχία της χώρας, στο Tigray, με ιδιαίτερα ανησυχητικές προεκτάσεις τόσο σε επίπεδο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όσο και ασφάλειας για την ευρύτερη περιοχή της Αφρικής.
Η εμφύλια σύρραξη ξέσπασε στις 4ης Νοεμβρίου 2020, τα αίτια, όμως, αυτής ανάγονται κάποια χρόνια νωρίτερα και πιο συγκεκριμένα το 2018. Τότε, ανέλαβε πρωθυπουργός ο Abiy Ahmed, ως επικεφαλής του κόμματος «Oromos Democratic Party-ODP», εκπροσωπώντας την ομώνυμη περιφέρεια της χώρας. Το ODP αποτελούσε μέρος ενός συνασπισμού τεσσάρων κομμάτων με την ονομασία «Ethiopian People’s Revolutionary Democratic Front-EPRDF». Στον συγκεκριμένο συνασπισμό συμμετείχε και το «Tigray People’s Liberation Front-TPLF», που μέχρι τότε παραδοσιακά διατηρούσε τον έλεγχο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, κάτι που άλλαξε με την άνοδο του Abiy Ahmed στην εξουσία.
Ο Abiy Ahmed, πρεσβευτής του φιλελευθερισμού και πολέμιος του πολιτικού και εθνοτικού διχασμού, διέλυσε τον συνασπισμό κομμάτων, δημιουργώντας ένα ενιαίο κόμμα που ονομάστηκε «Prosperity Party-PP». Μεταξύ των πολιτικών του στοχεύσεων ήταν η καταπολέμηση της διαφθοράς και γι’ αυτό απομάκρυνε μέλη του TPLF από ομοσπονδιακά θεσμικά όργανα. Επίσης, συνήψε Σύμφωνο Ειρήνης με την Ερυθραία το 2018, γεγονός που αποτέλεσε σταθμό στις σχέσεις των δύο χωρών.
Αποτέλεσμα των προαναφερθέντων, υπήρξε η αντίδραση του TPLF, το οποίο αποφάσισε να απέχει από το νέο κόμμα, εκφράζοντας την αντίθεση του στο Σύμφωνο Ειρήνης με την Ερυθραία, στην απομάκρυνση μελών του από ομοσπονδιακά θεσμικά όργανα, αλλά και στο όραμα του νέου πρωθυπουργού για ένα πιο φιλελεύθερο κράτος, όπου οι εθνότητες δεν θα έχουν την ίδια βαρύνουσα σημασία, όπως στο παρελθόν. Είναι εμφανές, ότι οι υποστηρικτές του TPLF θεωρούσαν πως κινδύνευε ο ομοσπονδιακός χαρακτήρας του κράτους από το νεοϊδρυθέν κόμμα.
Σημείο καμπής της δυσαρέσκειας, που είχε προκύψει στους κύκλους του TPLF για το νέο καθεστώς, αποτέλεσε η απόφαση της κεντρικής κυβέρνησης να αναβάλει, επ’ αόριστον, τις εθνικές εκλογές που επρόκειτο να διεξαχθούν τον Αύγουστο του 2020, λόγω της έξαρσης του κορονοϊού. Υπό το ενδεχόμενο παράτασης της πρωθυπουργικής θητείας του Abiy Ahmed, το TPLF προχώρησε στην διεξαγωγή ενός τοπικού δημοψηφίσματος στην περιφέρεια Tigray, βάσει του οποίου η ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Abiy Ahmed κηρύχθηκε παράνομη. Παράλληλα, η περιφέρεια Tigray απείλησε με απόσχιση από την Αιθιοπία, επικαλούμενη το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, όπως αυτό προκύπτει από το σύνταγμα της χώρας. Ως αποτέλεσμα, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση διέκοψε τις επαφές με την περιφέρεια, ενώ παράλληλα πάγωσε και την κρατική χρηματοδότηση εκεί.
Η ήδη τεταμένη σχέση των δύο πλευρών, οξύνθηκε ακόμη περισσότερο, στις αρχές Νοεμβρίου. Τότε, το TPLF πληροφορήθηκε πως η κεντρική κυβέρνηση της Αιθιοπίας συνεργάζεται με την Ερυθραία, προκειμένου η πρώτη να επιτεθεί στην επαρχία Tigray, με σκοπό την αποκατάσταση της πολιτικής ομαλότητας στην περιοχή. Το TPLF από την πλευρά του, για να προλάβει τις εξελίξεις, επιτέθηκε στην Βόρεια Διοίκηση του στρατού της Αιθιοπίας, με απώτερο σκοπό τον σφετερισμό των οπλικών συστημάτων της μονάδας. Η απάντηση του πρωθυπουργού, ήρθε, στις 4 Νοεμβρίου 2020, όταν επιτέθηκε στις στρατιωτικές τοπικές δυνάμεις του Tigray, κηρύσσοντας μάλιστα την περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και την κυβέρνηση του TPLF παράνομη. Ύστερα από πολυήμερες αιματηρές συγκρούσεις, ο πρωθυπουργός Abiy Ahmed γνωστοποίησε, στις 28 Νοεμβρίου, ότι κατέλαβε την πρωτεύουσα της επαρχίας Tigray, Mekelle, ενώ στελέχη του TPLF δήλωσαν πως θα συνεχίσουν τον ανταρτοπόλεμο από τα βουνά της Βόρειας Αιθιοπίας.
Μέχρι σήμερα, συνεχίζει να μαίνεται η εμφύλια σύγκρουση η οποία έχει προκαλέσει το θάνατο εκατοντάδων αμάχων, ακραία και εκτεταμένα περιστατικά βιαιοπραγιών, υποσιτισμό, ενώ εκατοντάδες άνθρωποι τελούν υπό άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Οι έρευνες μάλιστα που έχουν γίνει στην πολύπαθη επαρχία του Tigray, επιβεβαιώνουν και την έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στους πληγέντες. Παρότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της χώρας συμφώνησε, εν τέλει, να σταλεί ανθρωπιστική βοήθεια στην περιφέρεια Tigray, τα Ηνωμένα Έθνη αντιμετωπίζουν προβλήματα πρόσβασης σε αρκετές πληγείσες περιοχές, με αποτέλεσμα να επικουρούν μόνο ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού εκεί.
Πρόσκομμα, επίσης, στην προσέγγιση περιοχών εκτός των ορίων της Mekelle, αποτελεί η γραφειοκρατία που απαιτείται, προκειμένου να εξασφαλιστεί ασφαλής διέλευση των εθελοντών στις εμπόλεμες ζώνες. Παράλληλα, η μη λειτουργία των τηλεπικοινωνιών και των μέσων μαζικής μεταφοράς, δυσκολεύουν την μεταφορά ειδών πρώτης ανάγκης σε πολλές περιοχές, με αρκετές από αυτές, να μην έχουν δεχτεί σχετική βοήθεια από την έναρξη των εχθροπραξιών. Αν αναλογιστεί κανείς ότι περίπου 2,3 εκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται από την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, γίνεται αντιληπτή η κρισιμότητα της κατάστασης.
Η δυστοκία της υπάρχουσας κατάστασης επιτείνεται ακόμη περισσότερο, από το μεγάλο κύμα προσφύγων και εκτοπισμένων που δημιουργείται εξ αιτίας των συγκρούσεων. Υπολογίζεται ότι, αν και μέχρι σήμερα οι προσφυγικές ροές έχουν μειωθεί αισθητά, περίπου 61.000 άτομα διέφυγαν στο Σουδάν και στην Ερυθραία τους τελευταίους τρεις μήνες. Ωστόσο, το ενδεχόμενο αύξησης των προσφυγικών ροών από την Αιθιοπία, θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα το ξέσπασμα μιας νέας προσφυγικής κρίσης, επιδεινώνοντας το, ήδη, υπάρχον προσφυγικό πρόβλημα στην Υποσαχάρια Αφρική.
Ωστόσο, πέραν του ανθρωπιστικού αντίκτυπου της εμφύλιας σύγκρουσης, χρειάζεται να συνεκτιμηθούν και οι επιπτώσεις της σε περιφερειακό επίπεδο. Δεδομένου ότι η αλληλουχία δυνάμεων των χωρών της χερσονήσου της Ανατολικής Αφρικής είναι ιδιαίτερα εύθραυστη, η κρίση του Tigray δύναται να επηρεάσει τις σχέσεις της Αιθιοπίας με τις γειτονικές χώρες. Αρχικά η Ερυθραία, υποστηρικτής του Abiy Ahmed και πολέμια του TPLF, παρέχει στρατιωτική βοήθεια στον Αιθίοπα πρωθυπουργό. Πέραν τούτου, όμως, με την ανάμειξή της, επιχειρεί την απαγωγή και τον επαναπατρισμό προσφύγων από την Ερυθραία, που είχαν βρει καταφύγιο στο γειτονικό Tigray.
Επιπλέον, στην εμφύλια σύρραξη εμπλέκεται και το Σουδάν. Εκεί, κατέφυγαν αρκετοί πρόσφυγες από το Tigray, ενώ, η χώρα είχε εμπλακεί σε συγκρούσεις με την Αιθιοπία, τον Δεκέμβριο, για την αμφισβητούμενη συνοριακή περιοχή Abou Tyour. Αυτοί είναι δύο λόγοι για τους οποίους ενισχύθηκε η στρατιωτική παρουσία στα σύνορα Σουδάν-Αιθιοπίας. Τέλος, και η Σομαλία, η οποία, επίσης, βρίσκεται εν μέσω εμφυλίων συρράξεων μαχόμενη την Σαμπάαμπ, φαίνεται να επηρεάζεται από την εμφύλια σύγκρουση στην Αιθιοπία. Ο λόγος είναι ότι στην χώρα, είχαν σταλεί αρκετοί στρατιώτες από την Αιθιοπία τόσο ως μέλη ειρηνευτικής αποστολής όσο και στη βάση διμερούς συμφωνίας μεταξύ των δύο χωρών. Όμως, λόγω του εμφυλίου στην Αιθιοπία, οι στρατιώτες ανακλήθηκαν, θέτοντας σε κίνδυνο την έκβαση της ειρηνευτικής αποστολής, με απρόβλεπτες εξελίξεις για την έκβαση του εμφυλίου στην Σομαλία.
Από την ανωτέρω ανάλυση, εύλογα διερωτάται κανείς για την στάση που τηρεί ο πρωθυπουργός της χώρας σε ό,τι αφορά στην εμφύλια σύγκρουση στο Tigray. Αποτιμώντας την, δύναται να λεχθεί ότι ο άνθρωπος, στον οποίο απενεμήθη το Νόμπελ Ειρήνης το 2019 για την επίλυση της κρίσης με την Ερυθραία, στην προκειμένη εμφύλια σύγκρουση, διατηρεί μια αδιάλλακτη στάση, καθώς αρνείται κατηγορηματικά να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Στην προσπάθειά του να εξαλείψει τον εθνικό φεντεραλισμό, ο οποίος από αρκετούς ερευνητές θεωρείται «η πηγή όλων των προβλημάτων στην Αιθιοπία», ο Abiy Ahmed εμφανίζεται ως απολυταρχικός ηγέτης. Το όραμά του εγείρει υποψίες για μια κατ’ επίφαση ενοποίηση, ενώ στην ουσία θα κυριαρχεί ο Abiy Ahmed εξ ονόματος της εθνοτικής του ομάδας, Oromos.
Συμπερασματικά, η κατάσταση μοιάζει ιδιαίτερα κρίσιμη αν αναλογιστεί κανείς τον στρατιωτικό εξοπλισμό που διαθέτει η εθνοτική ομάδα των Tigray, το μέγεθος της ανθρωπιστικής κρίσης που έχει προκληθεί, αλλά και την αστάθεια που χαρακτηρίζει τις χώρες της Ανατολικής Αφρικής. Αυτό που μένει να φανεί το επόμενο χρονικό διάστημα είναι από τη μια, η στάση που θα τηρήσει η διεθνής κοινότητα, η οποία μέχρι στιγμής έχει περιορίσει την δράση της μόνο στην έκδοση συστάσεων, και από την άλλη, η στάση του ίδιου του πρωθυπουργού της Αιθιοπίας, ο οποίος δείχνει απρόθυμος να συνεργαστεί με την διεθνή κοινότητα αλλά και με την εθνότητα των Tigray.
ΠΗΓΕΣ:
- Πάνος Σκαλτσούνης, Εμφύλιος πόλεμος και ανθρωπιστική κρίση στην Αιθιοπία:Φόβοι για νέες μεταναστευτικές ροές αν η σύγκρουση γενικευθεί, Foreign Affairs The Hellenic edition, Φεβρουάριος, 9, 2021. Διαθέσιμο σε:http://www.foreignaffairs.gr/articles/73092/panos-skaltsoynis/emfylios-polemos-kai-anthropistiki-krisi-stin-aithiopia?page=show.
- Amnesty International UK, Ethiopia: Investigation confirms scores of civilians killed in Tigray state massacre, Νοέμβριος, 12, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.org.uk/press-releases/ethiopia-investigation-confirms-scores-civilians-killed-tigray-state-massacre.
- BBC News, Ethiopia’s Tigray Crisis: Why Nobel laureate Abiy Ahmed sent his troops to battle, Δεκέμβριος, 6, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-africa-55145827.
- BBC News, What’s going on in Ethiopia’s Tigray region? , Φεβρουάριος, 12, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.co.uk/sounds/play/p096qzqw.
- BBC News, Tigray crisis viewpoint: Why Ethiopia is spiralling out of control, Νοέμβριος, 15, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-africa-54932333.
- BBC News, Ethiopia’s Abiy Ahmed: Inside the mind of this year’s Nobel Peace Prize winner, Δεκέμβριος, 10, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-africa-50690548.
- Foreign Policy, Will Abiy Ahmed’s Bet on Ethiopia’s Political Future Pay Off?, Ιανουάριος, 21, 2021. Διαθέσιμο σε: https://foreignpolicy.com/2020/01/21/will-abiy-ahmed-eprdf-bet-ethiopia-political-future-pay-off/.
- OCHA, Ethiopia-Tigray region humanitarian update:Situation Repost, Φεβρουάριος, 28, 2021. Διαθέσιμο σε: https://reports.unocha.org/en/country/ethiopia/.
- The Polish Institute of International Affairs, African Union, United Nations, and the crisis in Ethiopia, Δεκέμβριος, 29, 2020. Διαθέσιμο σε: https://pism.pl/publications/African_Union_United_Nations_and_the_Crisis_in_Ethiopia.
- Reutters, U.N warns Tigray conflict could spark broader destabilization in Ethiopia, Φεβρουάριος,4,2021. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/article/us-ethiopia-conflict-un-idUSKBN2A40C6.
- The New York Times, Ethiopia claims victory in Tigray conflict after shelling restive region’s capital, Νοέμβριος, 28, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2020/11/28/world/africa/ethiopia-tigray-Mekelle-assault.html.