γράφει η Στεφανία Ζούρκα,
Ιστορική Ανασκόπηση
Ευρισκόμενη στη νοτιοανατολική Ασία, η Μυανμάρ, ή αλλιώς Βιρμανία, είναι μια χώρα που συνορεύει με μείζονος σημασίας δυνάμεις της ασιατικής ηπείρου όπως η Κίνα και η Ινδία, αλλά και με χώρες όπως το Μπαγκλαντές και η Ταϋλάνδη. Αποκτά την ανεξαρτησία της από το βρετανικό ζυγό το 1948, και ούσα πλέον έτοιμη την εσωτερική της ανασύνταξη και οργάνωση, βρέθηκε αντιμέτωπη με το ζήτημα της σύνθεσης του πληθυσμού της. Αφενός με την πληθώρα εθνικών μειονοτήτων οι οποίες άγγιζαν από τότε τις εκατό σε αριθμό, αφετέρου τα 2/3 του πληθυσμού τα οποία ανήκαν στη Βιρμανική φυλή η οποία συγγενεύει με τη Θιβετιανή. Το Σύνταγμα του 1974, εγκαθίδρυε στη χώρα ένα καθεστώς απομόνωσης, ενός είδους σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Κατέληξε, εντούτοις σε ένα στρατιωτικό καθεστώς το οποίο επιβλήθηκε το 1988, από το λεγόμενο Συμβούλιο για την Αποκατάσταση του Νόμου και της Τάξης (SLORC) και διατηρείται μέχρι σήμερα.
Το όνομα της χώρας μετατρέπεται από Βιρμανία σε Μυανμάρ το 1989, καθώς θεωρήθηκε από πολλούς πως το προηγούμενο όνομα αποτελούσε εναπομείναν στοιχείο της βρετανικής κυριαρχίας αλλά και για να μην τίθεται ζήτημα της αποκλειστικότητας της πολυπληθέστερης Βιρμανικής φυλής. Από τις αρχές της νέας χιλιετίας κατέστη σαφές ότι η Μυανμάρ, με τις πολλαπλές παραβιάσεις όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα από τη μια πλευρά, και με την αδυναμία να συμβαδίσει αρμονικά με τις επιταγές του διεθνούς δικαίου από την άλλη, έμελλε να απασχολήσει επαναλαμβανόμενα τους διεθνείς θεσμούς.
Το πρόβλημα ξεκινά τη στιγμή που εντοπίζονται πληθυσμοί οι οποίοι ασπάζονται διαφορετικές θρησκείες και έχουν διαφορετική δυναμική. Η πλειονότητα αντιπροσωπεύεται από το Βουδισμό ενώ η μουσουλμανική μειονότητα είναι αυτή η οποία στάθηκε η αφετηρία για τους θυελλώδεις διωγμούς και τις φρικαλεότητες που έχουν καταγραφεί.
Το φάσμα των διώξεων
Ορισμένοι εντοπίζουν βλέψεις των μουσουλμανικών αυτών πληθυσμών στο να δημιουργήσουν εντός της Μυανμάρ μια «ανεξάρτητη πολιτεία» μετά το 1948. Έκτοτε αποκαλούνται ως Rohingya. Οι αλλεπάλληλες διαμάχες που είχαν με τους βουδιστές της Μυανμάρ είχαν ως αποτέλεσμα και διαδοχικές νίκες αμφοτέρων, οι οποίες πάντα συνοδεύονταν από ακρότητες. Συνεπώς η κατάσταση είναι συγκεχυμένη ως προς πολλά κρίσιμα ζητήματα.
Άξιο αναφοράς είναι πως οι Rohingya δεν αναγνωρίσθηκαν ποτέ επίσημα. Αντίθετα, εξαρχής ήταν αντικείμενο διώξεων και περιθωριοποίησης. Οι εξαναγκαστικές ενέργειες που οδηγούσαν σε μεταναστευτικά ρεύματα προς τη γείτονα χώρα, το Μπαγκλαντές, όπως έγινε το 1978, όταν 300.000 από τη φυλή των Rohingya όντως κατευθύνθηκαν εκεί, αποδείκνυαν ακόμη περισσότερο ότι γίνονταν προσπάθειες όχι απλώς περιθωριοποίησης , αλλά εκτοπισμού. Το αποκορύφωμα, εντούτοις, είναι το γεγονός ότι αποκλείσθηκαν και από τη δυνατότητα απόκτησης ιθαγένειας. Εθνικός νόμος αναγνωρίζει τρεις τρόπους απόκτησης ιθαγένειας, και είναι τέτοιος ο νομικός σχεδιασμός του, που δεν επιτρέπει καμία απόδειξη από τη μουσουλμανική αυτή μειονότητα ότι έχει κάποιο δεσμό με τη χώρα. Ουσιαστικά είναι απάτριδες και βάσει στοιχείων του ΟΗΕ, κατατάσσονται στους περισσότερο διωκώμενους λαούς στον κόσμο.
Η διακριτική μεταχείριση, φυσικά, δεν περιορίστηκε στη στέρηση της δυνατότητος απόκτησης ιθαγένειας. Η απαγόρευση μετακίνησης χωρίς πρότερη άδεια των αρχών , ο αποκλεισμός από την αγορά εργασίας, από το σύστημα εκπαίδευσης, ακόμη και από τη δημόσια υγεία είναι κάποιες από τις εκφάνσεις της. Σήμερα διαβιώνουν σε καταυλισμούς υπό άθλιες συνθήκες. Οι κατάφωρες παραβιάσεις από πλευράς της Μυανμάρ συνίστανται, λοιπόν, τόσο στη στέρηση του δεσμού με τη χώρα, που συνεπάγεται αδυναμία προβολής αξιώσεων έναντι αυτής, όσο και στη μηδαμινή προστασία των δικαιωμάτων τους, έστω ως απάτριδων. Το άρθρο 15 της Οικουμενικής Διακήρυξης του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και η Σύμβαση του 1954 για του ανιθαγενείς ορίζουν ρητά το καθεστώς αυτό των ανιθαγενών.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι η πολιτεία της Μυανμάρ όχι μόνο τους στερεί το δικαίωμα απόκτησης ιθαγένειας, αλλά και δεν τους αναγνωρίζει ούτε ως φυλή, έστω και μειονότητα αν αναλογιστεί κανείς το ότι παράλληλα έχουν αναγνωρισθεί πάνω από 135 φυλές- μειονότητες. Η διάκριση επομένως φαίνεται να λαμβάνει χώρα αποκλειστικά ενώπιον των Rohingya. Επιπρόσθετα, δε θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι η κυβέρνηση της Μυανμάρ προχωρά και στον αφανισμό των πολιτισμικών στοιχείων και μνημείων της μειονότητας καθώς και σε διωγμούς σημαινουσών προσωπικοτήτων τους.
Γενοκτονία ή Εθνοκάθαρση;
Η κυβέρνηση της Μυανμάρ κατηγορείται για τέλεση γενοκτονίας, ενώ άλλοι προτάσσουν την έννοια της εθνοκάθαρσης. Η διεθνής κοινότητα, με τις επιτροπές του ΟΗΕ να πρωτοστατούν, κρούουν των κώδωνα του κινδύνου. Η ηγεσία της Μυανμάρ δηλώνει επανειλημμένα πως οι ενέργειες των στρατιωτικών σωμάτων της αποτελούν άσκηση κάθε νομίμου δικαιώματος της. Πέρα από κάθε συζήτηση και ανάλυση, κρίσιμες έννοιες που πρέπει να αναλυθούν είναι η γενοκτονία και η εθνοκάθαρση.
Σύμφωνα με το άρθρο 2 της Σύμβασης για την Πρόληψη και Καταστολή του εγκλήματος της Γενοκτονίας, η τελευταία ορίζεται ως «οποιαδήποτε από τις ακόλουθες πράξεις, η οποία διαπράττεται με σκοπό την καταστροφή, εξ ολοκλήρου ή εν μέρει μιας εθνοτικής, εθνικής, φυλεκτικής ή θρησκευτικής ομάδας: δολοφονία μελών της ομάδας, η πρόκληση σοβαρής σωματικής ή διανοητικής βλάβης σε μέλη της ομάδας, η εθελούσια επιβολή στην ομάδα συνθηκών διαβίωσης που αποσκοπούν στην ολοσχερή ή μερική φυσική εξόντωσή της, η δια της βίας μεταφορά των παιδιών της ομάδας σε μια άλλη ομάδα».
Εμφανώς οι παραπάνω περιπτώσεις, όπως αναλύθηκε παραπάνω, έχουν λάβει χώρα εκτεταμένα στην περίπτωση της Μυανμάρ. Η γενοκτονία αποτελεί, νομικά ομιλώντας, συγκεκριμένο έγκλημα του διεθνούς ποινικού δικαίου, επομένως μάλλον η διαπίστωση αυτής δε θα συνέφερε επ΄ουδενί τους επικεφαλής της Μυανμάρ, καθώς προ των πυλών βρίσκεται η πιθανή εκδίκαση της υπόθεσης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, ή ακόμη και η ίδρυση ad hoc Δικαστηρίου για τη Μυανμάρ, δηλαδή ειδικού δικαστηρίου για τη συγκεκριμένη υπόθεση.
Αντίθετα, σημαντική είναι η αναφορά στην έννοια της εθνοκάθαρσης. Εθνοκάθαρση είναι ο μαζικός αφανισμός ή εκδίωξη των μελών μιας εθνότητας από μια περιοχή για γεωπολιτικούς σκοπούς. Τη στιγμή που η γενοκτονία συνιστά τυποποιημένο έγκλημα, ο όρος εθνοκάθαρση χρησιμοποιείται ως γενική ονομασία (general term), για να περιγράψει ένα σύνολο εγκλημάτων, όπως επι παραδείγματι τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, αλλά και το ίδιο το έγκλημα της γενοκτονίας. Με άλλα λόγια, ο όρος εθνοκάθαρση δεν έχει λάβει ρητή νομική αναγνώριση, αν και επιμέρους στοιχεία της πρακτικής αυτής ορίζονται και τιμωρούνται από το διεθνές δίκαιο.
Έχοντας τα παραπάνω κατά νου, εύστοχα διατυπώθηκε από εκπροσώπους και ειδικούς της ομάδας απεσταλμένων του ΟΗΕ ότι η διαμάχη για το χαρακτηρισμό των συντονισμένων πράξεων της κυβέρνησης της Μυανμάρ, δε θα πρέπει να αποτελεί παράγοντα αποσυντονισμού από τον κεντρικό στόχο που είναι και θα πρέπει να είναι η άμεση δράση για την προστασία των ανθρώπων που βρίσκονται εκτεθειμένοι σε κίνδυνο.
Το Συμβούλιο Ασφαλείας φαίνεται διχασμένο μπροστά στον τρόπο αντιμετώπισης του ζητήματος. Η Κίνα που έχει άριστες σχέσεις με την κυβέρνηση της Μυανμάρ, ήδη έχει δηλώσει ότι το Συμβούλιο δε θα πρέπει να παραβιάζει την εθνική κυριαρχία επεμβαίνοντας στα εσωτερικά της θέματα.
Η τραγωδία που βιώνεται στη Μυανμάρ παρόλα αυτά είναι υπαρκτή, και παρά τις όποιες προσπάθειες, δε θα πρέπει να αποτελεί φραστικό πυροτέχνημα η σκέψη πως κάθε δράση είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Η μουσουλμανική μειονότητα κινδυνεύει να συνεχίσει την καθημερινότητα της ενώ τα μέλη της αντιμετωπίζονται ως «υπάνθρωποι» και σε αυτή την περίπτωση το διεθνές δίκαιο, εντούτοις οφείλει να επαγρυπνεί και να πράττει αναλόγως.
Βιβλιογραφία/ Πηγές
*Uddin, N. (2015). State of Stateless People: The Plight of Rohingya Refugees in Bangladesh. In Howard-Hassmann R. & Walton-Roberts M. (Eds.), The Human Right to Citizenship: A Slippery Concept (pp. 67). University of Pennsylvania Press
* Council on Foreign Relations. (2017). Understanding Myanmar. [online]
* Koutsoukis, M. and Beyer, M. (2017). Myanmar’s Rohingya Refugee Crisis, Explained. [online] Bloomberg.com
*Ελευθεροτυπία, δηλώσεις δρ. Βασίλειου Θ. Μεϊχανετσίδη, μέλους της Διεθνούς Ενώσεως Μελετητών Γενοκτονίας
*Τhe Guardian
Η κρίση στη Μυανμάρ: Γενοκτονία ή Εθνοκάθαρση;
