Η κλωνοποίηση στην Ευρωπαϊκή και διεθνή έννομη τάξη

Γράφει η Ανθή Κονδυλάτου

                    Η κλωνοποίηση αποτελεί μια αμφιλεγόμενη διαδικασία της γενετικής μηχανικής που εγείρει πλήθος ερωτημάτων ηθικής φύσεως. Από την εποχή της πρώτης πετυχημένης εφαρμογής της μεθόδου αυτής σε θηλαστικά (η Dolly και στη συνέχεια άλλα είδη), η ιδέα της κλωνοποίησης στον άνθρωπο εγείρει το ενδιαφέρον των επιστημόνων και γίνεται ολοένα και περισσότερο διαδεδομένη στο ευρύ κοινό.  Επί της ουσίας πρόκειται για μια μέθοδο αναπαραγωγής, που συνίσταται στη μεταφορά του πυρήνα του σωματικού κυττάρου, με το πλήρες γενετικό του φορτίο, σε ωάριο, από το οποίο έχει προηγουμένως αφαιρεθεί ο δικός του πυρήνας. Το έμβρυο που δημιουργείται με τον τρόπο αυτό, φέρει ακριβώς το ίδιο γενετικό υλικό με τον δότη του σωματικού κυττάρου. Ως εκ τούτου, αν ολοκληρωθεί η αναπαραγωγική διαδικασία, ο νέος οργανισμός που δημιουργείται, του μοιάζει -σχεδόν- απόλυτα ως προς τα φαινοτυπικά του χαρακτηριστικά. Είναι προφανές ότι η αναπαραγωγική κλωνοποίηση στον άνθρωπο δεν είναι αποδεκτή, δεδομένου ότι υπάρχει προφανής άγνοια σε σχέση με πληθώρα περιπτώσεων στον τομέα της Βιολογίας, αφού δεν έχουμε ακόμα θετικά δείγματα επιτυχούς ανθρώπινης κλωνοποίησης.

                    Η σχετική έρευνα δυσκολεύεται σημαντικά από το γεγονός ότι σε ελάχιστες χώρες στον κόσμο επιτρέπεται από τη νομοθεσία η δημιουργία εμβρύων  για ερευνητικούς μόνο σκοπούς. Από πλευράς Διεθνούς δικαίου, το άρθρο 11 της Οικουμενικής Διακήρυξης της 11^ης Νοεμβρίου του 1997 για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ορίζει ότι «τρόποι πρακτικής αντίθετοι προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όπως η κλωνοποίηση ανθρώπων για αναπαραγωγικούς λόγους δεν επιτρέπονται». Την ίδια πολιτική ακολουθεί και  ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (απόφαση της 50ής Συνέλευσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, κατά την οποία η κλωνοποίηση ανθρώπου θεωρείται ηθικά απαράδεκτη). Αναφορικά με το ευρωπαϊκό δίκαιο, κρίσιμη είναι η απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 12.3.1997, η οποία αναφέρει ότι η κλωνοποίηση του ανθρώπου προσβάλλει την αξία του. Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική που έγινε στο Oviedo στις 4.4.1997, απαγορεύει την κλωνοποίηση ανθρώπινων όντων. Το πρόσθετο Πρωτόκολλο της προαναφερθείσας σύμβασης απαγορεύει κάθε παρέμβαση η οποία έχει ως σκοπό τη δημιουργία ανθρώπινου όντος, το οποίο γενετικά είναι όμοιο με ένα άλλο ον, ζωντανό ή νεκρό (Κοινή Υπουργική Απόφαση Α.Φ. 0546/1/ΑΣ 723/Μ 4898/21 ΟΚΤ. 1998 – ΦΕΚ Α224). Χαρακτηριστική είναι επίσης η απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία εκδόθηκε στις 15.1.1998 και με την οποία ζητήθηκε μέσω ψηφίσματος η απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης. Η Ελλάδα με τη σειρά της, ενσωμάτωσε με την Υπουργική  Απόφαση Φ.0546/1/ΑΣ 723/Μ.4898 το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Σύμβασης του Οβιέδο το 1998 και έκτοτε επιτρέπει την έρευνα μόνο στην περίπτωση της θεραπευτικής κλωνοποίησης. Επιπροσθέτως, η αναπαραγωγική κλωνοποίηση απαγορεύεται ρητά από το άρθρο 1455 του Ν. 3089/2002, ενώ το άρθρο 26 του Ν. 3303/2005 προβλέπει ποινή 15 ετών για τους παραβάτες. Βάσει των προαναφερθέντων, η συζήτηση για την αναπαραγωγική ανθρώπινη κλωνοποίηση φαίνεται να έχει κλείσει. Σε αντίθεση με την αναπαραγωγική κλωνοποίηση του ανθρώπινου είδους, που στηλιτεύεται από την πλειοψηφία των επιστημόνων, η θεραπευτική κλωνοποίηση είναι επιτρεπτή τόσο στο διεθνές δίκαιο όσο και στο ελληνικό. Οι λόγοι που συνηγορούν στο επιτρεπτό της θεραπευτικής κλωνοποίησης ερείδονται σε συνταγματικές διατάξεις. Πιο συγκεκριμένα, η δημιουργία βλαστοκυττάρων συνιστά επιστημονική και ερευνητική δραστηριότητα  που προστατεύεται από το άρθρο 16 § 1 του Συντάγματος.

              Συμπερασματικά, τόσο στη διεθνή όσο και στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη έχει ανοίξει ο δρόμος για τη θεραπευτική κλωνοποίηση, όχι όμως και για την αναπαραγωγική. Η τελευταία θεωρείται ηθικά μη αποδεκτή, εξαιτίας του γεγονότος ότι προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και διαταράσσει «τη φυσική τάξη των πραγμάτων». Προβλήματα προκύπτουν αναφορικά με την αξιολόγηση από νομικής απόψεως της κλωνοποίησης, η οποία με τη σειρά της αποσκοπεί στη δημιουργία ανθρώπινων εμβρύων. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα τελευταία, πρώτα χρησιμοποιούνται για ερευνητικούς σκοπούς, και ύστερα καταστρέφονται. Αφενός, η μέθοδος αυτή είναι ηθικά και νομικά μη αποδεκτή, καθώς αντίκειται στο έννομο αγαθό της ζωής. Αφετέρου, η δημιουργία των εμβρύων αυτών εντάσσει την εν λόγω δραστηριότητα στο προστατευόμενο πεδίο της επιστημονικής ελευθερίας και του εννόμου αγαθού της δημόσιας υγείας. Τίθεται, λοιπόν, το ζήτημα της σύγκρουσης συνταγματικά προστατευόμενων έννομων αγαθών. Όπως είναι προφανές, η σύγκρουση αυτή δε μπορεί να λυθεί υπέρ του ενός ή του άλλου εννόμου αγαθού, γιατί καμία συνταγματική διάταξη δεν υπερτερεί σε σχέση με κάποια άλλη. Λύση σε αυτό το ζήτημα θα μπορούσε να δοθεί με την κατά κανόνα απαγόρευση της κλωνοποίησης και την κατ’ εξαίρεση εφαρμογή της ως «έσχατη ανάγκη» σε περίπτωση ανθρώπινων ασθενειών ή όταν οι ευεργετικές συνέπειες για την επιστήμη και την υγεία είναι ιδιαίτερα σημαντικές.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αλαχιώτης Ν. Σταμάτης  (2011)  Βιοηθική – Αναφορά στους γενετικούς και τεχνολογικούς νεωτερισμούς, Εκδόσεις: Α. Α. Λιβάνης, αρ, σελίδων: 288.
• Βασιλόγιαννης Κ. Φίλιππος  (2003)  Ο κλώνος του ανθρώπου, ένας επίκαιρος επανέλεγχος των συνταγματικών ιδεών, Εκδόσεις Π.Ν. Σάκουλλας, αρ. σελίδων 265.
• Κριάρη-Κατράνη Ισμήνη  (1994)  Βιοϊατρικές εξελίξεις και συνταγματικό δίκαιο
  – Συνταγματικά θέματα σχετικά με τις μεθόδους υποβοηθούμενης
  αναπαραγωγής και τις εφαρμογές της Γενετικής  Εκδόσεις:
  Π.Ν. Σάκκουλας, αρ. σελίδων: 199.
• Συλλογικό Έργο: Μαρία Καϊάφα – Γκμπάντι, Ευτυχία Κουνουγέρη – Μανωλεδάκη, Ελισάβετ Συμεωνίδου – Καστανίδου  (2006)  Ζητήματα Βιοτεχνολογίας – Κλωνοποίηση, Εκδόσεις: Σάκκουλα Α.Ε., αρ. σελίδων 191.

• Εγκυκλοπαίδεια Φιλοσοφίας του Στάνφορντ,  Κλωνοποίηση, Διαθέσιμο σε: https://plato.stanford.edu/entries/cloning/#HumRepClo
• Ελληνική Δημοκρατία-Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής,  Κλωνοποίηση,  Διαθέσιμο σε: http://www.bioethics.gr/index.php/dikaio/nomothesia/140-klonopoihsh
• Επιστήμη και Κοινωνία: Επιθεώρηση Πολιτικής και Ηθικής Θεωρίας, Διαθέσιμο σε: file:///C:/Users/antha/Downloads/524-607-1-SM.pdf
• Νοσηλευτική,  Ηθική-Θεολογική και νομική προσέγγιση της κλωνοποίησης, Διαθέσιμο σε: http://www.hjn.gr/%CE%B7%CE%B8%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B8%CE%B5%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%AD%CE%B3%CE%B3%CE%B9/
• Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων: Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Έκφραση Έκθεση: Ηθική, Θεολογική και Νομική Προσέγγιση της Κλωνοποίησης, Τεύχος Γ’. Διαθέσιμο σε: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2678/Ekfrasi-Ekthesi_G-Lykeiou_html-empl/
• Medlook  Η κλωνοποίηση και οι κίνδυνοί της, Διαθέσιμο σε: https://www.medlook.net/2013-11-07-15-44-05-446.html