Γράφει ο Βασίλειος Χασκής
Το έτος 2023 αναμένεται να αποτελέσει ορόσημο στην ανθρώπινη ιστορία όσον αφορά την κλιματική αλλαγή. Η κατάρριψη μίας σειράς αρνητικών ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών παγκοσμίως, είχε ως απότοκο τον επίσημο χαρακτηρισμό του από την ευρωπαϊκή υπηρεσία κλιματικής αλλαγής «Κοπέρνικος», ως το «πιο θερμό καταγεγραμμένο έτος στην ιστορία» και τον Ιούλιο του 2023 ως τον «πιο θερμό μήνα στην ιστορία». Επιβεβαιώθηκε, λοιπόν, η δομική και λειτουργική ανεπάρκεια των υφιστάμενων προσεγγίσεων απέναντι στην κλιματική αλλαγή, με το «ρολόι» να μετρά αντίστροφα με έναν αδυσώπητο ρυθμό. Παρόλα αυτά, για ακόμη μία φορά οι επιμέρους περιφέρειες και περιοχές του πλανήτη βρίσκονται σε διαφορετικό μήκος κύματος όσον αφορά τις ανακύπτουσες επιπτώσεις. Ο παγκόσμιος χαρακτήρας της κλιματικής αλλαγής είναι αδιαμφισβήτητος, όπως αδιαμφισβήτητη είναι, βέβαια, και η άνιση κατανομή των αμεσότερων συνεπειών αυτής. Πρωταρχικούς δέκτες των πολυδιάστατων συνεπειών της κλιματικής αλλαγής αποτελούν τα πλέον φτωχά κράτη, οι πλέον απομακρυσμένες περιοχές και, φυσικά, οι πλέον αδύναμες και περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες εντός των κρατών. Συνεπώς, για ακόμη μία φορά έχει αναζωπυρωθεί ο κοινωνικοπολιτικός και ακαδημαϊκός διάλογος αναφορικά με τη σύνδεση μεταξύ της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εν προκειμένω, θα διερευνηθεί η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην πλήρη και απρόσκοπτη απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων προσεγγίσεων και οι πιθανές εναλλακτικές κατευθύνσεις.
Η αξιολόγηση της προόδου του ανθρώπινου είδους μπορεί να θεμελιωθεί στην εξέταση πολλαπλών ποιοτικών και ποσοτικών παραμέτρων, όπως η τεχνολογική εξέλιξη, οι οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες και οι τέχνες. Μολαταύτα, η θεσμοθέτηση ενός διαρκώς εμπλουτιζόμενου πλέγματος αναπαλλοτρίωτων θεμελιωδών δικαιωμάτων, πλήρη απόλαυση των οποίων δικαιούται κάθε ανθρώπινο ον, ενδεχομένως αποτελεί μακράν τον σημαντικότερο δείκτη κοινωνικής εξέλιξης. Η θεσμοθέτηση και η διασφάλιση της παγκόσμιας εφαρμογής τους δύναται να αποτελέσει έναν ουσιώδη δείκτη αξιολόγησης της ανθρώπινης κοινωνικής προόδου.
Παρόλα αυτά, ακόμη και σήμερα τα ανθρώπινα δικαιώματα παραμένουν σε πολλές περιπτώσεις αντικείμενο διεκδίκησης, ενώ σε πληθώρα ζητημάτων παρατηρείται μία εκούσια και ακούσια συστηματική παραβίασή τους από ποικίλους δρώντες, όπως διεθνείς θεσμοί, κράτη, επιχειρήσεις και, φυσικά, ιδιώτες. Μεταξύ των κυριότερων απειλών για τη διασφάλιση και την οικουμενικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμπεριλαμβάνεται η απειλή της κλιματικής αλλαγής.
Η κλιματική αλλαγή παρέμενε για δεκαετίες μία δυνητική απειλή, που είτε παραγκωνιζόταν από πολιτικοοικονομικά ζητήματα «μεγαλύτερης» σημασίας, είτε απλά εργαλειοποιούνταν στο πλαίσιο ευρύτερων στρατηγικών σκοπιμοτήτων. Η διάσταση απόψεων αναφορικά με τη φύση της απειλής, τη σημασία και τις συνέπειές της, μολονότι παρατηρείται ακόμη, στα μέσα του 20ου αιώνα αποτελούσε την κυρίαρχη τάση. Αυτό αποκρυσταλλώνεται στις αντικρουόμενες ερμηνευτικές προσεγγίσεις αξιολόγησης της επικινδυνότητας, των συνεπειών, των ευθυνών και, φυσικά, της αντιμετώπισής της. Μολαταύτα, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποβαθμιστεί το γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή συγκαταλέγεται μεταξύ ελάχιστων διεθνών ζητημάτων που, πλέον, χαίρουν μίας πρακτικής απόπειρας παγκόσμιας συνεργατικής αντιμετώπισης.
Χάρη στην εν λόγω πρόθεση συνεργασίας, παρότι συχνά ανεπαρκής και προβληματική, σημειώθηκε πρόοδος όσον αφορά τον αγώνα ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Η σταδιακή υιοθέτηση σαφέστερων ορισμών, στόχων, μέτρων και πρακτικών σε διεθνές και εθνικό επίπεδο τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, αντικατοπτρίζεται σε σημεία-ορόσημα του αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής, όπως είναι η Συμφωνία του Κιότο και η Συμφωνία του Παρισιού. Εντούτοις, όλες οι επιτυχίες που αναφέρθηκαν χαρακτηρίζονται από μία παράλειψη, που αφορά την «γκρίζα ζώνη» της σύνδεσης μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και των ανακυπτόντων ζητημάτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η φαινομενική σύμπλευση μεταξύ των ποικίλων κρατικών και μη δρώντων αναφορικά με τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, ακόμη δεν συμπεριλαμβάνει τον βαθμό που η κλιματική αλλαγή απειλεί τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η κλιματική αλλαγή ως απειλή για τα ανθρώπινα δικαιώματα
Από το ξεκίνημα του 21ου αιώνα, η κλιματική αλλαγή σταδιακά μετετράπη από «δυνητικό πρόβλημα του αύριο» στη μεγαλύτερη πρόκληση επιβίωσης για αυτή τη γενιά και – πρωτίστως – για τις επόμενες. Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή επηρεάζει κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής, εντείνοντας τις προϋπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες, την ανασφάλεια, και απειλώντας την ανθρώπινη ζωή και τον βιοπορισμό. Η νέα πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής αποτελεί εμπόδιο για την απόλαυση μιας σειράς από ανθρώπινα δικαιώματα, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα στη ζωή, την υγεία, την τροφή, το πόσιμο νερό κ.α.
Ακολούθως, προκειμένου να καταστεί πλήρως κατανοητή η σύνδεση της κλιματικής αλλαγής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θα επιχειρηθεί η παρουσίαση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε συγκεκριμένους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Ειδικότερα, θα παρουσιαστούν οι επιπτώσεις αυτής στα φυσικά οικοσυστήματα και τους φυσικούς πόρους, στις υποδομές και τους ανθρώπινους οικισμούς, στην υγεία, τον βιοπορισμό και την ασφάλεια. Παράλληλα, θα εξετάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα που απειλούνται από την εκάστοτε συνέπεια.
Μία εκ των βασικότερων απειλών που θέτει η κλιματική αλλαγή είναι άμεσα συνυφασμένη με τον πολυτιμότερο ενδεχομένως φυσικό πόρο, το πόσιμο νερό. Ειδικότερα, οι αυξανόμενες θερμοκρασίες αναμένεται να επιφέρουν μία σημαντική μείωση των διαθέσιμων αποθεμάτων φυσικού νερού, καθώς έχουν ως απότοκο τον περιορισμό των βροχοπτώσεων, των χιονοπτώσεων και της επακόλουθης ανακύκλωσης των τρεχούμενων νερών, τη ραγδαία αύξηση των κυμάτων ξηρασίας – που συμβάλλουν στην ταχύτερη εξάτμιση των υδάτων, και φυσικά, την άνοδο της στάθμης των θαλασσών. Οι προαναφερθείσες συνέπειες επιφέρουν την πλήρη υποβάθμιση της ποιότητας και της διαθεσιμότητας του πόσιμου νερού, ιδίως σε περιοχές που ήδη αντιμετωπίζουν ελλείμματα νερού, όπως οι τροπικές ζώνες και η Υποσαχάρια Αφρική, εντείνοντας έτι περισσότερο τον ανταγωνισμό. Ο ανταγωνισμός για τους υδάτινους πόρους δεν αφορά αποκλειστικά τις διακρατικές και περιφερειακές διαμάχες, αλλά έχει επεκταθεί και σε εσωτερικό λειτουργικό επίπεδο, καθώς παρατηρείται μία τάση άνισου καταμερισμού μεταξύ κοινωνικοοικονομικών λειτουργιών όπως η αγροτική και ενεργειακή παραγωγή, η βιομηχανία και η κατανάλωση. Βάσει των παραπάνω, η ποιοτική υποβάθμιση των υδάτινων πόρων αποτρέπει πληθώρα μειονοτήτων αλλά και κρατών από τη διασφάλιση θεμελιωδών δικαιωμάτων όπως αυτά στη ζωή, την υγεία και εν γένει το δικαίωμα σε ένα επαρκές επίπεδο διαβίωσης.
Η εν λόγω άνοδος της στάθμης των θαλασσών, πρωτίστως λόγω της τήξης των πάγων ως αποτέλεσμα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, απειλεί το σύνολο των παράκτιων οικοσυστημάτων. Ωστόσο, για ορισμένες περιοχές και κράτη, όπως η Ολλανδία ή νησιωτικά κράτη σαν το Ναούρου και το Τουβαλού, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας υπερκερνά τα όρια των τοπικών καταστροφών, θέτοντας σε αμφισβήτηση την ύπαρξή τους. Η ραγδαία αύξηση και εντατικοποίηση φαινομένων όπως η καταβύθιση, οι πλημμύρες, η διάβρωση του εδάφους και, φυσικά, η αλλοίωση πηγών πόσιμου νερού από εισχωρήσεις αλμυρού, λόγω της ανόδου της στάθμης των θαλασσών, αναμένεται να συμβάλει στην αλλοίωση των παράκτιων οικοσυστημάτων, θέτοντας σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα και παραγωγικότητα των περιοχών αυτών. Για ακόμη μία φορά, τίθενται σε αμφισβήτηση τα σχετικά θεμελιώδη δικαιώματα, μεταξύ των οποίων και αυτά στην κατοικία, το αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, αλλά και την αυτοδιάθεση. Η αμφισβήτηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης αποτελεί άμεσο απότοκο των προαναφερθεισών επιπτώσεων, καθότι ο κίνδυνος του ολοσχερούς καταποντισμού κρατών όπως οι Νήσοι του Σολομώντα και το Κιριμπάτι συμβάλλει στην παραβίαση του δικαιώματός τους να κατοικούν στην πατρογονική τους γη.
Στο ευρύτερο πλαίσιο της υποβάθμισης των φυσικών οικοσυστημάτων λόγω της κλιματικής αλλαγής εμπίπτει και η υποβάθμιση των εδαφικών και ωκεάνιων οικοσυστημάτων. Η άνοδος της θερμοκρασίας, ιδίως σε οικοσυστήματα τα οποία βρίσκονται σε τροπικές ζώνες, έχει ως αποτέλεσμα τη μεταβολή των τάσεων αναπαραγωγής πολλών ειδών της πανίδας και της χλωρίδας στις ηπειρωτικές περιοχές, με τους ρυθμούς προσαρμογής στις νέες συνθήκες να μη συνάδουν με την εν λόγω υποβάθμιση. Οι τάσεις μείωσης του πόσιμου νερού και αύξησης φυσικών καταστροφών, όπως οι πυρκαγιές, θέτουν σε κίνδυνο εξαφάνισης πολλά είδη ζώων. Μείζονος σημασίας ζήτημα αποτελεί και η αλλοίωση τόσο της ποιότητας των παραγόμενων καρπών, λόγω της εδαφικής διάβρωσης και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, όσο και των υδάτινων ωκεάνιων πόρων. Η τήξη των πάγων έχει ήδη επηρεάσει τη σύσταση του ύδατος ορισμένων περιοχών, ενώ παράλληλα δημιουργούνται νέα ρεύματα, που απειλούν ολόκληρα οικοσυστήματα των οποίων η επιβίωση είναι άμεσα συνυφασμένη με συγκεκριμένες συνθήκες. Η αναγκαστική μετεγκατάσταση ειδών πανίδας επηρεάζει και την επισιτιστική ασφάλεια περιοχών, που ως λιγότερο ανεπτυγμένες, στηρίζονται στην πρωτογενή παραγωγή.
Συνεχίζοντας, θα εξεταστεί η σύνδεση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις υλικές υποδομές και τους ανθρώπινους οικισμούς, καθώς και η παρεμπόδιση της απόλαυσης των αντίστοιχων δικαιωμάτων. Όσον αφορά τις αγροτικές περιοχές, η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή επιβίωσης, ιδίως σε περιοχές και κράτη όπου ο πρωτογενής τομέας πρωτοστατεί. Η αγροτική παραγωγή, ούσα πλήρως βασιζόμενη στο φυσικό περιβάλλον και τις εκάστοτε επικρατούσες κλιματολογικές συνθήκες, περιλαμβάνεται μεταξύ των πλέον ευάλωτων τομέων της ανθρωπογενούς δραστηριότητας. Η αυξανόμενη θερμοκρασία κατά κανόνα επιδρά αρνητικά στο σύνολο των αγροτικών κοινωνιών, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως ορισμένες βόρειες περιοχές της Κίνας και του Ηνωμένου Βασιλείου, μέχρι πρότινος άγονες, που γνώρισαν ελαφρά αύξηση των καλλιεργήσιμων εδαφών. Η μερική βελτίωση των πρωτογενών παραγωγικών δυνατοτήτων συγκεκριμένων περιοχών δεν επαρκεί για την αντιστάθμιση των ευρύτερων και σαφώς μεγαλύτερης κλίμακας επιπτώσεων.
Η εντατικοποίηση της εκδήλωσης ακραίων καιρικών φαινομένων όπως οι καύσωνες, οι ξηρασίες, η εδαφική διάβρωση, η διατάραξη των ρυθμών βροχόπτωσης και η υποβάθμιση των εδαφικών και υδάτινων πόρων, αποτελούν μία δαμόκλειο σπάθη πάνω από τις αγροτικές περιοχές. Η εξάρτηση αυτών των περιοχών από τον πρωτογενή τομέα, σε συνδυασμό με την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική τους υποβάθμιση και περιθωριοποίηση από τους λήπτες αποφάσεων, απειλούν την απόλαυση θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Αντιστοίχως, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αφορούν και στις αστικές ζώνες. Ο πολλαπλασιασμός της εκδήλωσης ακραίων περιβαλλοντικών φαινομένων, όπως η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης, οι καταιγίδες, οι καύσωνες, οι πλημμύρες, η μόλυνση του αέρα, η μείωση του πόσιμου νερού κ.α., επισύρουν βαρύνουσες συνέπειες σε ένα ευρύ φάσμα αστικών λειτουργιών, όπως, διακοπή υπηρεσιών, καταστροφή ιδιωτικών υποδομών και υποβάθμιση κύριων οικονομικών κλάδων, όπως ο πρωτογενής και ο ενεργειακός. Τα προαναφερθέντα, πέραν της δημιουργίας νέων ανισοτήτων και κοινωνικοπολιτικών προβλημάτων, λόγω της τάσης συχνότερης εκδήλωσης σε λιγότερο ανεπτυγμένα αστικά κέντρα και φτωχότερα κράτη, έχουν πολλαπλασιαστική επίδραση στα προϋπάρχοντα προβλήματα ανισοτήτων. Η διεύρυνση του αναπτυξιακού και βιοτικού χάσματος, τόσο μεταξύ των εκάστοτε αστικών κοινωνικών ομάδων, όσο και ανάμεσα στις αστικές και αγροτικές περιφέρειες, δυσχεραίνει έτι περισσότερο τη θέση των πιο περιθωριοποιημένων ομάδων.
Τόσο οι σταδιακές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όσο και τα ήδη υφιστάμενα ακραία καιρικά φαινόμενα, απειλούν την ανθρώπινη επιβίωση σε πολλαπλά επίπεδα. Πέραν των άμεσων απειλών, οι οποίες αναλύθηκαν παραπάνω, παρατηρείται και μία σειρά έμμεσων επιπτώσεων. Ειδικότερα, οι συχνές διαταραχές των οικονομικών, εμπορικών και ενεργειακών ροών συμβάλλουν στην εντατικοποίηση της ανασφάλειας και της κοινωνικοπολιτικής αστάθειας, καθώς εντείνουν φαινόμενα όπως η ανεργία, η εγκληματικότητα και η μετανάστευση, τόσο η εσωτερική, όσο και η διεθνής. Δεδομένου του γεγονότος πως βασικοί αποδέκτες των εν λόγω συνεπειών αποτελούν οι περισσότερο οικονομικά ευάλωτες περιοχές, παρατηρείται μία ακόμη μεγαλύτερη υποβάθμιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που οφείλεται στην εγγενή αντικειμενική αδυναμία των φορέων εξουσίας να ανταπεξέλθουν αποτελεσματικά στις εκθετικά αυξανόμενες ανάγκες της περιοχής. Ακόμη, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι οι προαναφερθείσες συνθήκες συμβάλλουν στη μετατροπή ορισμένων περιοχών σε δεξαμενές ριζοσπαστικοποίησης, οι μετέπειτα δράσεις των οποίων επιδρούν σε περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον, επιβεβαιώνοντας την οικουμενικότητα της κλιματικής κρίσης .
Η ανεπάρκεια των υφιστάμενων προσεγγίσεων στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής
Όπως έχει αναφερθεί, μολονότι η Συμφωνία του Παρισιού αποτέλεσε σημείο αναφοράς στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής, διέπεται από δομικές αδυναμίες. Πέραν της προτροπής για την υιοθέτηση επιμέρους ανεπαρκών, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, εθνικών στόχων-στρατηγικών, απέτυχε και στην απόδοση ουσιώδους ευθύνης στους εκάστοτε δρώντες. Η εν λόγω παράλειψη διεύρυνε έτι περισσότερο την ασάφεια που αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και τις παρελκόμενες στρατηγικές και προσεγγίσεις προστασίας τους.
Μεταξύ των μεγαλύτερων αστοχιών των υφιστάμενων προσεγγίσεων άμβλυνσης της κλιματικής αλλαγής, περιλαμβάνονται οι αρνητικές επιπτώσεις των μέτρων για την αντιμετώπισή της. Ειδικότερα, πληθώρα μέτρων, έργων και δράσεων που αποσκοπούσαν στη μεγιστοποίηση της προσαρμοστικότητας και της ανθεκτικότητας των πλέον ευάλωτων περιοχών στην κλιματική αλλαγή επέφεραν αντίστροφα αποτελέσματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δημιουργία υδροηλεκτρικών εγκαταστάσεων και εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης βιοκαυσίμων σε ορισμένες περιοχές. Μολονότι ο πρωταρχικός στόχος της μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, παράλληλα ανέκυψαν και αρνητικές συνέπειες. Η εγκατάστασή τους σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές είχε συχνά ως αποτέλεσμα την αναγκαστική μετακίνηση των τοπικών πληθυσμών, την αλλοίωση των υδάτινων ροών, την αναγκαστική υλοτόμηση και την ευρύτερη διατάραξη των τοπικών οικοσυστημάτων. Συνεπώς, για ακόμα μία φορά θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα τέθηκαν τελικώς σε δεύτερη μοίρα, ακόμη και στο πλαίσιο μίας θεωρητικά ευεργετικής περιβαλλοντικά πολιτικής.
Αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής ήταν η δημιουργία χάσματος μεταξύ πολιτικών και πρακτικών αντιμετώπισης και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι εθνικοί, περιφερειακοί και διεθνείς λήπτες αποφάσεων, μέχρι σήμερα, αδυνατούν να λάβουν υπόψιν τόσο τα συμφέροντα, όσο και τα δικαιώματα των άμεσα πληγέντων από την κλιματική αλλαγή. Η ανεπαρκής αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ των κέντρων ισχύος και των εκάστοτε γηγενών και περιθωριοποιημένων ομάδων έχει ως συνέπεια την απλή μετατόπιση του προβλήματος, πλήττοντας τις περισσότερες φορές εκείνες τις ομάδες που χρήζουν προστασίας.
Ωστόσο, η απουσία ουσιώδους επικοινωνίας μεταξύ των ληπτών αποφάσεων και του πληθυσμού δεν αποτελεί αποκλειστικό χαρακτηριστικό των άμεσα απειλούμενων κρατών, αλλά της διεθνούς κοινωνίας συνολικά. Η απογοήτευση από την απουσία ανθρωποκεντρικής προσέγγισης στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και από την ανεπάρκεια και των τιθέμενων στόχων από τις δυτικές κυβερνήσεις, αποτυπώθηκε σε μία σειρά δικαστικών αγωγών από πολίτες σε βάρος των κυβερνήσεων τους. Μολονότι μέχρι και σήμερα η απουσία σαφούς σχετικού νομικού πλαισίου αποτελεί τροχοπέδη, η ευρύτερη τάση για άσκηση πιέσεων προς τις κυβερνήσεις αναμένεται να επιφέρει μονάχα θετικά αποτελέσματα. Η ενεργοποίηση κάθε δυνατού μηχανισμού και μοχλού πίεσης για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, υπό ένα ανθρωποκεντρικό πρίσμα, αποτελεί μονόδρομο για την πραγματοποίηση του επόμενου βήματος στον αγώνα για επιβίωση.
Το ανθρωποκεντρικό μοντέλο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής
Ο αγώνας κατά της κλιματικής αλλαγής και τις συνέπειες αυτής μπορεί να συνοψιστεί στην ακόλουθη φράση της Φλάβια Πανσιέρι, πρώην αναπληρώτριας του Ύπατου Αρμοστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα του Ο.Η.Ε.: «Εκείνοι οι οποίοι συνέβαλαν λιγότερο στην εκπομπή του διοξειδίου του άνθρακα είναι εκείνοι οι οποίοι καλούνται να επωμιστούν το μεγαλύτερο μέρος των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Δηλαδή, οι πιο ευάλωτες και φτωχές κοινωνικές ομάδες, τα πιο φτωχά κράτη και φυσικά οι επόμενες γενιές». Η εν λόγω θέση δεν αποτελεί άλλοθι για την εργαλειοποίηση της κλιματικής αλλαγής για εξυπηρέτηση μικροπολιτικών και στρατηγικών σκοπών από κράτη που μέχρι πρότινος λογίζονταν αναπτυσσόμενα, όπως η Κίνα, ούτε μία απόπειρα επίρριψης ευθυνών. Αντιθέτως, υπογραμμίζει την αγνόηση του ανθρώπινου παράγοντα στις προσεγγίσεις, που επιβεβαιώνεται από την υποβάθμιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής.
Η άρνηση της άρρηκτης σχέσης μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της με την πλήρη απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως στην περίπτωση των πλέον ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, αποτελεί στρουθοκαμηλισμό. Έχει καταστεί σαφές ότι κάθε απόπειρα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, χωρίς σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Είναι απαραίτητη η υιοθέτηση μιας ανθρωποκεντρικής πολυεπίπεδης προσέγγισης, η οποία θα βασίζεται στην πληροφόρηση, την συμπερίληψη και την ισότητα. Η ισχυροποίηση των υφιστάμενων πλαισίων και η θέση πιο φιλόδοξων περιβαλλοντικών εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών θα αποβούν άκαρπες, εφόσον δεν διαμορφωθεί ένα σαφέστερο νομικό πλαίσιο, στο επίκεντρο του οποίου θα βρίσκονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και το οποίο θα αποτελεί κομμάτι της λύσης και όχι συμπληρωματική παράμετρο. Προκειμένου ενέργειες όπως η θεσμοθέτηση του ανθρώπινου δικαιώματος σε ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον, καθώς και η πρόσφατη δημιουργία του Ταμείου Απωλειών και Ζημιών και η δέσμευση για μείωση της χρήσης και εξόρυξης ορυκτών καυσίμων στο πλαίσιο της COP28, να μην μείνουν κενό γράμμα, απαιτείται η πρακτική συμπερίληψη της παραμέτρου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις προσεγγίσεις αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Οι περιστασιακές, κυρίως επικοινωνιακής φύσης, δεσμεύσεις αποδείχθηκαν ανεπαρκείς για τη διασφάλιση της επιδιωκόμενης κλιματικής δικαιοσύνης και ισότητας.
ΠΗΓΕΣ:
Adelmant V., Alston P., Blainey M., (2021). Human Rights and Climate Change Litigation: One Step Forward, Two Steps Backwards in the Irish Supreme Court. Journal of Human Rights Practice, Oxford Press 2021, 1–23. Διαθέσιμο στο: 10.1093/jhuman/huab009
Bordner, A., Barnett, J. Waters Ε., (2023). The human right to climate adaptation, npj Clim. Action 2, 43. Διαθέσιμο στο: https://doi.org/10.1038/s44168-023-00079-w
Clark H., Coll-Seck A. M., Banerjee A., (2020). A future for the world’s children? A WHO-UNICEF-Lancet Commission, Lancet 395:605–658.
Eisen Nathaniel, Nina Eschke, (2020). Climate Change and Human Rights The Contributions of National Human Rights Institutions. A Handbook, German Institute for Human Rights. Διαθέσιμο στο: https://www.institut-fuer-menschenrechte.de/fileadmin/Redaktion/Publikationen/Weitere_Publikationen/Human_Rights_in_Practice_Climate_Change_and_Human_Rights.pdf
Etuk Ε., (2023). Impacts of Climate Change on Human Rights: a New Frontier, 13 Αυγούστου, 2023. Διαθέσιμο στο: https://ssrn.com/abstract=4558958 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4558958
Hsu Shi-Ling, (2014). The Accidental Postmodernists: A New Era of Skepticism in Environmental Policy, FSU College of Law, Public Law Research Paper No. 671, 18 Φεβρουαρίου 2014. Διαθέσιμο στο: https://ssrn.com/abstract=2398036 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2398036
Human Rights Council, (2021). The Human Right to a Safe, Clean, Healthy and Sustainable Environment, UN Doc. A/ HRC/48/L.23/Rev.1.
Mboya Α. (2018). Human Rights and the Global Climate Change Regime, Natural Resources Journal 58, no. 1, σελ. 51–74. Διαθέσιμο στο: http://www.jstor.org/stable/26394775.
Roopanand Μ., (2021). A Human-Rights-Based Approach to Climate Change. Revue juridique de l’Océan Indien, Justice climatique: perspectives des îles de l’océan Indien, 31, σελ..155-168.
Savaresi, A. (2021) “Human rights and the impacts of climate change: Revisiting the assumptions”, Oñati Socio-Legal Series, 11(1), σελ. 231–253. Διαθέσιμο στο: https://opo.iisj.net/index.php/osls/article/view/1195
Setzer J., Higham C., (2023). Global Trends in Climate Change Litigation: 2023 Snapshot, London: Grantham Research Institute on Climate Change and the Environment and Centre for Climate Change Economics and Policy, London School of Economics and Political Science.
Sinden Α., (2007). Climate Change and Human Rights, Journal of Land, Resources & Environmental Law, Forthcoming, Temple University Legal Studies Research Paper No. 2008-49. Διαθέσιμο στο: SSRN: https://ssrn.com/abstract=984266 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.984266
Srouji J., Cogan D., (2023). What is the “Global Stocktake” and How Can It Accelerate Climate Actio, World Resources Institute, 8 Σεπτεμβρίου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.wri.org/insights/explaining-global-stocktake-paris agreement?_gl=1*lnkgug*_up*MQ..&gclid=Cj0KCQiA4NWrBhD-ARIsAFCKwWvk_v_l_S1llY9Xs-25Fv7JuOpdvsK7rr_Sa73_wx_laRid6paP-WEaAhC7EALw_wcB
United Nation High Commission for Refugees (UNHCR), (2020). UN Human Rights Committee decision on climate change is a wake-up call, according to UNHCR’ (statement), Geneva, 24 Ιανουαρίου 2020. Διαθέσιμο στο: https://www.unhcr.org/news/briefing/2020/1/5e2ab8ae4/un-human-rights-committee- decision-climate-change-wake-up-call-according.html
Wegener, L., (2020). Can the Paris Agreement Help Climate Change Litigation and Vice Versa?, Transnational Environmental Law 2020, vol. 9. no. 1., Cambridge University. Διαθέσιμο στο: https://doi.org/10.1017/S2047102519000396
Willsher, K. (2021). Court convicts French State for failure to address climate crisis, The Guardian, 3 Φεβρουαρίου 2021, Διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/environment/2021/feb/03/court-convicts- french-state-for-failure-to-address-climate-crisis
Πέτρου Ν., (2023). Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης για την COP 28: Ένα μικρό, άτολμο βήμα, 22 Δεκεμβρίου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.cnn.gr/perivallon/story/397616/elliniki-etaireia-prostasias-tis-fysis-gia-tin-cop-28-ena-mikro-atolmo-vima
ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ:
Schneider M., (2021). UN resolution calls right to clean, healthy and sustainable environment a Human Right, Sabrang, 11 Οκτωβρίου 2021. Διαθέσιμο στο: https://sabrangindia.in/un-resolution-calls-right-clean-healthy-and-sustainable-environment-human-right/