Γράφει η Ηλέκτρα Σιμιτσή
Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (ΕΚΧ), ο οποίος υπογράφηκε στο Τορίνο το 1961 από τα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ), αποτελεί το πρώτο περιεκτικό διεθνές κείμενο για την προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων. Έχει υπογραφεί από 47 κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης καθώς και από όλα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ έχει επικυρωθεί από 40 κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας με τον ν.1426/1984. Το 1996 αναθεωρήθηκε με στόχο την εισαγωγή νέων κοινωνικών δικαιωμάτων και τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του. Ο Αναθεωρημένος Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (ΑΕΚΧ), σε συνδυασμό με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, την άλλη διεθνή σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης, συν-προσδιορίζουν το ευρωπαϊκό κεκτημένο των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η κύρωση του ΑΕΚΧ στην Ελλάδα έγινε τελικά με τον Ν.4359/16, είκοσι χρόνια μετά την υπογραφή του. Έλαβε χώρα στο πλαίσιο μιας προσπάθειας ενίσχυσης του κοινωνικού κράτους και του κράτους δικαίου και ανάδειξης του ενδιαφέροντος της χώρας στον τομέα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ένας από τους λόγους, για τους οποίους κυρώθηκε με τόσο μεγάλη καθυστέρηση αποτελεί η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, καθώς όταν είχε γίνει προσπάθεια επικύρωσης του ΕΚΧ το 2010, αυτή δεν προχώρησε, επειδή είχε προηγηθεί η ένταξη της χώρας στο μηχανισμό δημοσιονομικής προσαρμογής. Βέβαια, εάν κατοχυρωνόταν τότε, για παράδειγμα, ο εργαζόμενος θα είχε τη δυνατότητα να πληροφορηθεί για το εάν η επιχείρηση στην οποία εργάζεται θα προχωρήσει σε απολύσεις, ώστε, είτε να αναζητήσει έγκαιρα εργασία, είτε να ζητήσει προστασία από το κράτος.
Ο ΕΚΧ περιέχει μία λίστα κοινωνικών δικαιωμάτων, της οποίας το περιεχόμενο μπορεί να διακριθεί σε δύο μεγάλες κατηγορίες· τα εργασιακά δικαιώματα και την κοινωνική συνοχή. Ο Χάρτης, με τη λεπτομερή ανάλυση των επιμέρους άρθρων του, δίνει τις κατευθύνσεις πάνω στις οποίες μπορούν να βασιστούν τα κράτη, τόσο για την εναρμόνιση της νομοθεσίας τους με το περιεχόμενο του, όσο και για τη χάραξη της κοινωνικής του πολιτικής, με σεβασμό πάντοτε στη διαφορετικότητα των Κρατών-μελών του ΣτΕ και του κάθε επιμέρους Κράτους.
Η εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη από τα κράτη μέρη εποπτεύεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων (ΕΕΚΔ). Ο Χάρτης βασίζεται σε αυτό που ονομάζεται σύστημα επικύρωσης, επιτρέποντας στα κράτη, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να επιλέξουν τις διατάξεις που είναι πρόθυμα να αποδεχθούν ως δεσμευτικές διεθνείς νομικές υποχρεώσεις. Για τον έλεγχο της εφαρμογής του ΕΚΧ υπάρχουν δύο (2) μηχανισμοί ελέγχου: το σύστημα υποβολής των Εθνικών Εκθέσεων και το σύστημα των συλλογικών καταγγελιών.
Το σύστημα υποβολής των Εθνικών Εκθέσεων προβλέπει ότι σε τακτά χρονικά διαστήματα τα συμβαλλόμενα κράτη είναι υποχρεωμένα να υποβάλλουν εκθέσεις προς την ΕΕΚΔ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων, αφού μελετήσει τις Εθνικές Εκθέσεις, εξετάζει τη συμμόρφωση των συμβαλλόμενων κρατών προς τις διατάξεις του Χάρτη σε νομικό και πρακτικό επίπεδο και εξάγει «Συμπεράσματα» τα οποία αποτελούν έγγραφες αναλυτικές εκτιμήσεις και διατυπώνει συστάσεις. Όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κατάσταση στο κράτος μέλος δεν είναι σύμφωνη με τον ΕΚΧ, το ενδιαφερόμενο Κράτος Μέρος πρέπει να συμμορφωθεί. Ωστόσο, στην πράξη, κανείς δεν μπορεί να απαιτήσει την εφαρμογή των συμπερασμάτων της επιτροπής στο εσωτερικό δίκαιο του κράτους-μέλους, όπως θα συνέβαινε με την απόφαση ενός δικαστηρίου.
Καθώς η αποκλειστική αξιολόγηση των Εθνικών Εκθέσεων από την ΕΕΚΔ και η απουσία περαιτέρω ελέγχου μπορούσε να οδηγήσει σε λανθασμένη κρίση, λίγο πριν την αναθεώρηση του ΕΚΧ, υιοθετήθηκε και ο μηχανισμός των Συλλογικών Καταγγελιών (Συλλογικών Προσφυγών) στη βάση του οποίου μπορούν να προβούν σε συλλογική καταγγελία οι ακόλουθοι φορείς: α) οι διεθνείς οργανώσεις εργοδοτών και εργαζομένων, β) οι άλλες διεθνείς μη κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) που έχουν συμβουλευτικό ρόλο στο ΣτΕ και γ) οι εθνικές αντιπροσωπευτικές οργανώσεις των εργοδοτών και εργαζομένων του κράτους-μέλους κατά του οποίου υποβάλλεται καταγγελία.
Τον Απρίλιο του 2014, η Επιτροπή Υπουργών ενέκρινε νέες αλλαγές στο σύστημα παρακολούθησης του Χάρτη. Ο σημαντικότερος στόχος των αλλαγών είναι η απλούστευση του συστήματος υποβολής εκθέσεων για τα συμβαλλόμενα κράτη που έχουν αποδεχθεί τη διαδικασία συλλογικών καταγγελιών. Μετά τις τροποποιήσεις αυτές, τα κράτη που έχουν αποδεχθεί τη διαδικασία συλλογικών καταγγελιών οφείλουν να υποβάλλουν μία απλουστευμένη έκθεση ανά δύο έτη. Η Ελλάδα έχει αποδεχθεί τη διαδικασία συλλογικών καταγγελιών και μάλιστα συγκαταλέγεται στις χώρες για τις οποίες καταγράφεται μεγάλος αριθμός συλλογικών καταγγελιών μαζί με τη Γαλλία, Πορτογαλία, Ιταλία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Ιρλανδία, και Φινλανδία.
Ο ΟΚΕ καθορίζει ορισμένα λεπτομερή κριτήρια, αναφορικά με την προστασία και το σεβασμό των κοινωνικών δικαιωμάτων σε σχέση με τη μείωση του κατώτατου μισθού των εργαζομένων, τα όρια των εβδομαδιαίων ωρών εργασίας και ανάπαυσης και τις απαγορεύσεις κατά των διακρίσεων. Αυτό συνεπάγεται ότι, μολονότι ο συλλογικός μηχανισμός καταγγελιών της Επιτροπής έχει δημιουργήσει μια επαναστατική και ενθαρρυντική προοπτική για την προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης εξακολουθεί να αναγνωρίζεται ως μηχανισμός συμπλήρωσης κενών στο υπάρχον ευρωπαϊκό σύστημα προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σύμφωνα με τον P. Alston χαρακτηρίζεται ως «η φτωχή αδερφή των αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων» . Αυτό το συμπέρασμα υποστηρίζεται επίσης από το γεγονός ότι η Επιτροπή συνεχίζει να καταδικάζει την Ελλάδα σε διαφορετικές αποφάσεις για τα ίδια μέτρα που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια της κρίσης, αλλά η ελληνική κυβέρνηση εξακολουθεί να μην έχει ουσιαστική πρόθεση να σεβαστεί τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη νομολογία της επιτροπής και για την τροποποίηση της σχετικής νομοθεσίας.
Συνεπώς, είναι αναγκαίο να ενδυναμωθεί ο ρόλος της Επιτροπής αλλά ταυτόχρονα να υποστηριχθούν και μηχανισμοί κυρώσεων των κρατών που αδυνατούν να συμμορφωθούν με τις επιταγές του Χάρτη, καθώς επί του παρόντος, ενώ υπάρχει νομιμοποίηση εκ της διαδικασίας, στερείται ουσιαστικής νομικής δέσμευσης. Αναδεικνύεται η έλλειψη εφαρμογής των αποφάσεων της Επιτροπής για την επιβολή αλλαγών στη νομοθεσία του ενδιαφερόμενου κράτους και, κατά συνέπεια, θέτει ερωτήματα σχετικά με τη (μη) ουσιαστική εφαρμογή του Κοινωνικού Χάρτη. Ο ΕΚΧ, ενώ αποτελεί μια «ανοιχτή ματιά» συνεργασίας και συντονισμού για τα κοινωνικά δικαιώματα, συνεκτιμά τις εναλλακτικές πολιτικές που δεν απορρυθμίζουν τα καθιερωμένα βασικά πρότυπα εργατικού δικαίου, όπως έκαναν οι πολιτικές λιτότητας, φροντίζουν τα ευάλωτα μέλη της κοινωνίας και είναι σύμφωνες με την κοινωνική ευρωπαϊκή διακυβέρνηση.
Πηγές-Βιβλιογραφία
-Νόμος ν. 4359/2016, NOMOΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘ. 4359 Κύρωση Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη.
-ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ στο σχέδιο νόµου «Κύρωση Αναθεωρηµένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη», διαθέσιμο στην ιστοσελίδα http://www.opengov.gr/minlab/wp-content/uploads/downloads/2015/08/aitiologikhergasias.pdf [πρόσβαση 1 Ιουνίου 2020]
-ΓΝΩΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΝΟΜΟΥ «ΚΥΡΩΣΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΜΕΝΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ», διαθέσιμο στην ιστοσελίδα http://www.oke.gr/sites/default/files/op_242.pdf [πρόσβαση 1 Ιουνίου 2020]
-GSEE v. Greece case, Complaint No. 111/2014, European Committee of Social Rights, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα https://www.coe.int/en/web/european-social-charter/processed-complaints/-/asset_publisher/5GEFkJmH2bYG/content/no-111-2014-greek-general-confederation-of-labour-gsee-v-greece?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.coe.int%2Fen%2Fweb%2Feuropean-social-charter%2Fprocessed-complaints%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_5GEFkJmH2bYG%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-4%26p_p_col_count%3D1 [πρόσβαση 1 Ιουνίου 2020]
-Mfa.gr. 2020. Συμβούλιο Της Ευρώπης (Στε). [online] διαθέσιμο στην ιστοσελίδα https://www.mfa.gr/exoteriki-politiki/i-ellada-stous-diethneis-organismous/sumboulio-tis-europis.html, [πρόσβαση 1 Ιουνίου 2020].
-“The European Social Charter.” και “The Charter in four steps”, European Social Charter, www.coe.int/en/web/european-social-charter, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα https://www.coe.int/en/web/european-social-charter, [πρόσβαση 1 Ιουνίου 2020]
-Αλιπράντης Ν. (2008). Τα κοινωνικά δικαιώματα σε υπερεθνικό επίπεδο ανά τον κόσμο: Προκλήσεις και προοπτικές. Αθήνα. Εκδόσεις: Παπαζήσης.
-Καζαμία Β., 2011, Ο Κοινωνικός Χάρτης και ο Αναθεωρημένος Κοινωνικός Χάρτης του Συμβουλίου της Ευρώπης και η σημασία τους για την προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων των μεταναστών, εργασία στο πλαίσιο της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Αυτοδιοίκησης, τμήμα μεταναστευτικής πολιτικής, Δ’ Εκπαιδευτική σειρά, με επιβλέπουσα την Αγγελοπούλου Ό., διαθέσιμη στην ιστοσελίδα https://www.ekdd.gr/ekdda/files/ergasies_esta/T4/029/10298.pdf [πρόσβαση 1 Ιουνίου 2020].
-Aliprantis, N. (2005). On enlarging social rights: A model: The European social charter of the council of Europew. Athens, Greece: Papazisis
-Alston, P., ‘Assessing the Strengths and Weaknesses of the European Social Charter’s Supervisory System’, p. 47, στο de Búrca, G. and de Witte, B. (2005), Social Rights in Europe, Oxford University Press, 409.
-Cinneide C. (2010). Collection du centre des droits de l’homme de l’ université catholique de louvain, volume 7: The European Social Charter: a Social Constitution for Europe στο CARLIER J-Y., SCHUTTER O. et VERDUSSEN M. (ed.) Social Rights and the European Social Charter- New Challenges and Fresh Opportunities p.168-171 Bruxelles: Bruylant
-Papadopoulos, N. A. (2019). Austerity Measures in Greece and Social Rights Protection under the European Social Charter: Comment on GSEE v. Greece case, Complaint No. 111/2014, European Committee of Social Rights, 5 July 2017. European Labour Law Journal, 10(1), 85-97. doi:10.1177/2031952518817566, [πρόσβαση 1 Ιουνίου 2020].
-Salomon Margot E. (2015), Of Austerity, Human Rights and International Institutions, European Law Journal, Vol. 21, Issue 4, 521-545, p. 526