Γράφει η Δήμητρα Βασιλειάδου
H ιστορία αποτελείται από συμμαχίες, συμμαχίες που είτε κατάφεραν να αφήσουν το στίγμα τους, είτε έληξαν άδοξα, ενδεχομένως γιατί τα μέρη τους δεν έπαψαν ποτέ να επιδιώκουν να βρίσκονται σε μία θέση ισχύος. Στην τελευταία αυτή κατηγορία θα μπορούσαμε να πούμε πως ανήκει και η λεγόμενη «Συμμαχία του άξονα». Η ύπαρξή της χρονολογείται κατά τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο και τα σημαντικότερα μέλη της υπήρξαν η Γερμανία,η Ιταλία και η Ιαπωνία. Ο αντίκτυπος της στην εξέλιξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν σημαντικός. Δεδομένου ότι από την επίσημη εκκίνηση του το 1939 έως το 1941, όπου η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ οδηγεί τις ΗΠΑ στον πόλεμο, ήταν αυτές που κίνησαν κατά κύριο λόγω τα νήματα, εξαιτίας της επιθετικής στάσης τους και της εφαρμογής της τακτικής του «κεραυνοβόλου πολέμου», επιτρέποντας έτσι την ραγδαία επέκτασή του. Δύο γεγονότα, ο ισπανικός εμφύλιος και η κατάληψη της Αβησσυνίας (σημερινής Αιθιοπίας) από την Ιταλία συνέβαλλαν στο να βρεθούν οι 2 κύριες δυνάμεις του άξονα, η Ιταλία και η Γερμανία στο ίδιο στρατόπεδο.
Ήδη από την τρίτη δεκαετία του 19ο αιώνα η Ιταλία είχε εδραιώσει το δικό της εδαφικό μερίδιο στην «τεμαχισμένη» από τους αποικιοκράτες, Αφρική. Η ιταλική Αφρική μπορεί να περιελάμβανε την περιοχή της Σομαλίας και της Ερυθραίας,οι βλέψεις της χώρας όμως,δεν σταματούσαν εκεί. Άλλωστε,με την άνοδο του Μουσολίνι στην εξουσία η χώρα είχε υιοθετήσει μία εθνικιστική πολιτική.
Η αφορμή δόθηκε τον Δεκέμβριο του 1934, όταν έλαβε χώρα το θερμό επεισόδιο, στα σύνορα των 2 χωρών, γνωστό και ως επεισόδιο της όασης Wal Wal. Τόσο η Ιταλία όσο και η γειτονική Αιθιοπία υιοθέτησαν μια προκλητική και επιθετική στάση. Η Ιταλία μάλιστα, εκμεταλλευόμενη την προκλητικότητα της Αιθιοπίας και αποβλέποντας σε μια «Ιταλία μεγάλη, που να εμπνέει σεβασμό και φόβο», προχώρησε στην συγκέντρωση στρατευμάτων στα σύνορα της με την Αβησσυνία. Τότε η κυβέρνηση του Χαιλέ Σελασιέ, αντιλαμβανομένη πως δεν βρισκόταν σε θέση να σηκώσει το βάρος ενός πολέμου έναντι της ιταλικής δύναμης, υιοθέτησε μια στάση μετριοπάθειας, αναζητώντας μία σανίδα σωτηρίας στο νεοσύστατο οικοδόμημα της ΚΤΕ. Μία κίνηση απελπισίας, αφού η ευμενής στάση που θα έδειχναν η Γαλλία και η Βρετανία μέσω της ΚΤΕ απέναντι στην Ιταλία, προμηνυόταν ήδη από τον σχηματισμό της συνεννόησης της Στρέζα και των συμφώνων του Λοκάρνο.
Πράγματι, οι 2 δυνάμεις, προσπαθώντας ακόμα να επανακτήσουν τις δυνάμεις τους μετά τον Μεγάλο πόλεμο και πασχίζοντας να διατηρήσουν την θέση τους στα χωρία των ισχυρών δυνάμεων, προσπάθησαν με κάθε κόστος να κρατήσουν την Ιταλία κάτω από την σφαίρα επιρροής τους. Ο Μουσολίνι δεν θα υποχωρούσε χωρίς εδαφικά κεκτημένα, υποψία που επιβεβαιώθηκε και από την όποια προσπάθεια ειρηνικής διευθέτησης της διαφοράς που επιχειρήθηκε μέσω της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ). Όταν τον Οκτώβριο του 1935 ιταλικά στρατεύματα προχωρούν στην κατάληψη της Αβησσυνίας, η Γαλλία και η Βρετανία, καταφεύγοντας για μία ακόμα φορά στην μυστική διπλωματία, ταπεινώνουν την Αιθιοπία, ζητώντας της να ικανοποιήσει τις εδαφικές και οικονομικές αξιώσεις της Ιταλίας. Λύση που όχι μόνο δεν επέφερε το τέλος του επεισοδίου, αλλά δημιούργησε ένα έντονο κλίμα δυσαρέσκειας της κοινής γνώμης απέναντι της Ιταλίας. Το 1936, μετά από ένα χρόνο επιθέσεων, κατέκτησε την Αβησσυνία. Η γαλλική και βρετανική κυβέρνηση έπεσε, ενώ η νεοσύστατη ΚτΕ φάνηκε μάλλον ανίκανη να διευθετήσει την κατάσταση, προκαλώντας ένα έντονο κλίμα αμφισβήτησης για την αποτελεσματικότητα της στις διαφορές μεταξύ των κρατών.
Όσον αφορά την Ιταλία, η κατάληψη της Αβησσυνίας σήμαινε πολλά περισσότερα από την ικανοποίηση κάποιων εδαφικών της αξιώσεων. Η χλιαρή υποστήριξη που προσέφεραν η Αγγλία και η Γαλλία στο εγχείρημα της κατάληψης της Αβησσυνίας, απέδειξε στον Μουσολίνι πως το μέτωπο της Στρέζας μάλλον δεν είχε πολλά να του προσφέρει. Ο ίδιος, προσπαθώντας να αποπροσανατολίσει τον λαό της Ιταλίας από τα εσωτερικά προβλήματα και μένοντας πιστός στο όραμα της Μεγάλης Ιταλίας, ήξερε ότι για να συνεχίσει την επιθετική επεκτατική πολιτική του χρειαζόταν έναν ισχυρό σύμμαχο στο πλευρό του. Η χρονική περίοδος ήταν η κατάλληλη για αναθεωρήσεις, αφού όπως φάνηκε η Αγγλία και η Γαλλία προς αποφυγή ενός γενικευμένου πολέμου είχαν σκοπό να διατηρήσουν μία πολιτική κατευνασμού, κάνοντας πολλές παραχωρήσεις. Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος θα οδηγούσε τον Μουσολίνι στο πλευρό ενός νέου συμμάχου, της Γερμανίας.
Η κατάσταση στην Ισπανία έφερε τις δύο δυνάμεις για πρώτη φορά στο ίδιο μέτωπο συμφερόντων, όπου στήριξαν τον δικτάτορα Franco που προσπαθούσε να ανατρέψει την δημοκρατική κυβέρνηση, αποδεικνύοντας πως δεν είχαν σκοπό να στηρίξουν τις αρχές της ΚΤΕ. Ο κίνδυνος της αποξένωσης από τις δυτικές δυνάμεις δεν έμοιαζε πια να απασχολεί την Ιταλία, ενώ και οι 2 χώρες έκαναν σαφείς τις προθέσεις τους για εδαφικές αναθεωρήσεις και επέκταση της σφαίρας επιρροής τους. Παράλληλα, ας μην ξεχνάμε ένα επιπλέον σημείο σύγκλισης των δύο δυνάμεων: τη φασιστική ιδεολογία, την οποία οι δικτάτορες και των 2 χωρών είχαν ενστερνιστεί, τους ήθελε εχθρούς του μπολσεβικισμού και του κουμμουνισμού, που είχε αρχίσει να αναδύεται.
Οι σχέσεις των 2 χωρών είχαν αρχίσει να μπαίνουν σε κοινή τροχιά. Το 1936 η σχέση Γερμανίας – Ιταλίας αποκαλείται για πρώτη φορά με τον όρο «άξονας». Ένα χρόνο μετά,η Ιταλία αποδεσμεύεται από την ΚτΕ και προσχωρεί στο ήδη υπογεγραμμένο από την Γερμανία και την Ιαπωνία, «σύμφωνο κατά της Κομιντέρν». Καθιστά έτσι, και επισήμως, σαφή την αλλαγή της στάσης της προς το Βερολίνο. Το 1939 Ιταλία και Γερμανία δεσμεύονται να στηρίξουν η μία την άλλη σε περίπτωση πολέμου με την υπογραφή του «χαλύβδινου συμφώνου». Η πορεία προς τον πιο φρικαλέο πόλεμο της ιστορίας έχει και επίσημα ξεκινήσει.
Βιβλιογραφία:
Ιωάννης Δ. Στεφανίδης, Ισορροπία των δυνάμεων και ηγεμονική πρόκληση, το ευρωπαϊκό σύστημα κρατών 1871-1945, Εκδόσεις Πανεπιστήμιου Μακεδονίας, 2006.