Γράφει η Πολυχρονοπούλου Ιωάννα
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται ένα από τα πιο προηγμένα πολιτικά συστήματα στον κόσμο όσον αφορά την προώθηση της ισότητας των φύλων, με στοχευμένες πολιτικές για την καταπολέμηση των φυλετικών ανισοτήτων. Η ισότητα των φύλων είναι μια από τις βασικές αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία πρεσβεύει πως όλοι οι άνθρωποι, σε όλη τους την ποικιλομορφία, θα πρέπει να είναι ελεύθεροι να ζήσουν τη ζωή που έχουν επιλέξει, να ευδοκιμήσουν κοινωνικά και οικονομικά, να συμμετέχουν και να πρωτοστατούν ως ίσοι. Πιο συγκεκριμένα όμως, αντιμετωπίζει τις γυναίκες και τα κορίτσια ως βασικούς παράγοντες ανάπτυξης και αλλαγής. Επομένως, η επίτευξη της ισότητας των φύλων και η ενδυνάμωση των γυναικών και κοριτσιών είναι ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση δίκαιων, χωρίς αποκλεισμούς, εφήμερων και ειρηνικών κοινωνιών. Για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες, η ΕΕ έχει επιβάλει στα κράτη μέλη μια σειρά από κανόνες και αξίες που δημιουργούν ένα ιδιαίτερα φιλόξενο περιβάλλον για έντονη φεμινιστική κινητοποίηση. Ωστόσο, δεν περιορίζεται στην εφαρμογή της αρχής της ισότητας των φύλων μόνο στο εσωτερικό των κρατών μελών, αλλά ακολουθώντας τον πέμπτο στόχο βιώσιμης ανάπτυξης, που προβλέπει στην προώθηση της ισότητας των φύλων, θέλει να εφαρμόσει τις πολιτικές ισότητας στα θεσμικά της όργανα άλλα και στο εξωτερικό της περιβάλλον.
Η εξελικτική πορεία της πολιτικής της ΕΕ για την ισότητα των φύλων μπορεί να χωριστεί σε τρεις ιστορικές φάσεις, ξεκινώντας από την ίση μεταχείριση στη δεκαετία του ’70, τη θετική δράση στη δεκαετία του ’80, έως την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στη δεκαετία του ’90. Ωστόσο, η σοβαρή και διαρκής οικονομική και δημοσιονομική κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 2000 είχε εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ικανότητα της ΕΕ να προσφέρει έναν προνομιακό χώρο για την ανάπτυξη μιας φιλόδοξης δημόσιας πρωτοβουλίας για την καταπολέμηση της ανισότητας των φύλων. Πλέον, ενθαρρυντική για την πορεία της πολιτικής ισότητας της ΕΕ είναι ο υψηλότερος αριθμός γυναικών στη χάραξης πολιτικής, όπως το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και η Επιτροπή, στην αγορά εργασίας και η πρόοδός τους στην εξασφάλιση καλύτερης εκπαίδευσης και κατάρτισης. Συνεπώς, παρά τις δυσκολίες στο τέλος του εικοστού πρώτου αιώνα, η πολιτική της ΕΕ για την ισότητα των φύλων εξακολουθεί να θεωρείται πολύ προωθημένη σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές πολιτικές που αφορούν την ρύθμιση του κοινωνικού περιβάλλοντος. Ήδη για αρκετές δεκαετίες η ισότητα των φύλων είναι ένα πεδίο δράσης όπου η ρύθμιση δεν περιορίζεται σε έναν περιοριστικό συμβιβασμό μεταξύ της ενοποίησης στα υψηλότερα πρότυπα και της παντελούς έλλειψης κανονισμών.
Η οικοδόμηση όμως αυτής της πολιτικής το 1957 ήταν μια πρωτοβουλία σε ευρωπαϊκό επίπεδο που έγινε πραγματικότητα, παρότι δεν ήταν αυτονόητη στο πλαίσιο μιας οικονομικής Κοινότητας που θεμελιώθηκε στην εφαρμογή της Ενιαίας Αγοράς. Στην πραγματικότητα, οι πολιτικές αρχικά στηρίχθηκαν σε οικονομικά επιχειρήματα και περιορίστηκαν στην ανάγκη εναρμόνισης των εθνικών κοινωνικών συστημάτων, προκειμένου να αποφευχθούν στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό στο πλαίσιο της σταδιακής κατάργησης των τελωνειακών και εμπορικών φραγμών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το περιεχόμενο του άρθρου 119 για την ίση αμοιβή ανδρών και γυναικών εργαζομένων, καθώς δεν επρόκειτο για επιβεβαίωση της αρχής της ισότητας των φύλων ή για απόδειξη μιας γενικότερης τάσης για κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά στόχευε στην αποφυγή οποιουδήποτε κινδύνου κοινωνικού ντάμπινγκ σε τομείς που βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στη γυναικεία εργασία εκείνη την εποχή, όπως η κλωστοϋφαντουργία. Στην συνέχεια όμως, οι ευρωπαϊκές πολιτικές για την ισότητα των φύλων αναπτύχθηκαν μέσω των διαδοχικών συνθηκών και της σταδιακής επέκτασης της κοινοτικής αρμοδιότητας, τις διευρύνσεις, την πολιτική ισορροπία εντός των θεσμικών οργάνων, ενώ κινητήριο ρόλο που διαδραμάτισαν γυναίκες όπως η Jacqueline Nonon και η Éliane Vogel-Polsky.
Ο πλέον σημαντικός σταθμός σχετικός με την ισότητα των φύλων, η Συνθήκη Μάαστριχτ, διεύρυνε το πεδίο εφαρμογής των πολιτικών της ΕΕ, αναβάθμισε τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, γεγονός που κατεύθυνε την ΕΕ προς μια πιο προοδευτική πολιτική για τα φύλα, κάνοντας πραγματικότητα την αρχή της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου. Στην συνέχεια, η προώθηση της θετικής δράσης, μετατόπισε τον στόχο της ΕΕ από την ίση πρόσβαση σε ίσα αποτελέσματα, δημιουργώντας τις συνθήκες που θα οδηγήσουν στην ενδυνάμωση των γυναικών. Η φάση αυτή συμπληρώθηκε από τον επανασχεδιασμό των κοινωνικών συστημάτων και δομών, έτσι ώστε να επιφέρουν ουσιαστική ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ο επανασχεδιασμός με την δική του σειρά, εστίασε στη δομική αναπαραγωγή της ανισότητας των φύλων και στο μετασχηματισμό των διαδικασιών πολιτικής έτσι ώστε να εξαλειφθεί η προκατάληψη. Η προσέγγιση αυτή υιοθετήθηκε επίσης και στο πρόγραμμα δράσης της ΕΕ στον απόηχο της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών του Πεκίνου για τις γυναίκες. Στην πραγματικότητα όμως, η έμφαση δόθηκε στους ήδη υπάρχοντες φορείς και σε μικρότερο βαθμό στην επανεξέταση των διαδικασιών ή στη συμμετοχή αποκλεισμένων ομάδων στη χάραξη πολιτικής.
Επίσης, σημαντικός σταθμός ήταν το 2011, όταν η ισότητα των φύλων προστέθηκε στο χαρτοφυλάκιο της δικαιοσύνης και, κατά συνέπεια, θεωρείται μέρος μιας ευρείας πολιτικής θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ωστόσο, εξαιτίας της μείωσης της χρηματοδότησης, των επιχορηγήσεων, των νομοθετικών πρωτοβουλιών και της αποδυνάμωσης των διαφορετικών θεσμικών δομών που είναι υπεύθυνες για την ισότητα των φύλων, η Επιτροπή παρουσίασε τον Μάρτιο του 2020 τη στρατηγική της ΕΕ για την ισότητα των φύλων για την περίοδο 2020-2025. Αυτή σκιαγραφεί ένα σύνολο βασικών δράσεων, συμπεριλαμβανομένης της καταπολέμησης όλων των μορφών έμφυλης βίας και των στερεοτύπων, της διασφάλισης της ίσης συμμετοχής και των ευκαιριών στην αγορά εργασίας (συμπεριλαμβανομένης της ίσης αμοιβής), και της επίτευξης ισορροπίας μεταξύ των φύλων στις λήψεις αποφάσεων και στην πολιτική. Κεντρικό ρόλο στην ανάδειξη της ισότητας των φύλων είχε η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Επιτροπής, Ursula von der Leyen, καθώς επανέφερε το θέμα της ισότητας των φύλων στην πολιτική ατζέντα και προώθησε τη δημιουργία ενός ειδικού Επιτρόπου για την Ισότητα, την Helena Dalli. Η ίδια αναγνώρισε πως παρά το γεγονός ότι έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος τις τελευταίες δεκαετίες, η έμφυλη βία και τα έμφυλα στερεότυπα εξακολουθούν να υπάρχουν στην ΕΕ, μιας και μία στις τρεις γυναίκες στην ΕΕ έχει υποστεί σωματική και/ή σεξουαλική βία. Επιπλέον αν και οι περισσότεροι πτυχιούχοι πανεπιστημίου είναι γυναίκες, οι απολαβές τους είναι, κατά μέσο όρο, 16 % χαμηλότερες από των ανδρών, ενώ στις μεγαλύτερες εταιρείες της ΕΕ μόνο το 8 % των διευθυντικών στελεχών είναι γυναίκες.
Προς αντιμετώπιση των παραπάνω, η ΕΕ θεσπίζει νομικά μέτρα που να ποινικοποιούν τη βία κατά των γυναικών, και μεριμνά για την εναρμόνιση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, την διεύρυνση των τομέων εγκληματικότητας σε συγκεκριμένες μορφές βίας κατά των γυναικών, όπως η σεξουαλική παρενόχληση, ενώ ταυτόχρονα προτείνει νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες, προκειμένου να διευκρινιστούν τα μέτρα που καλούνται να λάβουν οι πλατφόρμες για να αντιμετωπιστούν οι παράνομες δραστηριότητες στο διαδίκτυο, όπως η διαδικτυακή βία με στόχο τις γυναίκες. Στην συνέχεια, για να βοηθήσει τις γυναίκες να αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο στον κόσμο των επιχειρήσεων, μεταξύ άλλων, ασκεί πίεση προκειμένου να υλοποιηθεί η πρόταση του 2012 για ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στα διοικητικά συμβούλια των επιχειρήσεων, προωθεί τη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική, όπως στις εκλογές για την ανάδειξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2024, μέσω της χρηματοδότησης και της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών. Είναι γεγονός πως ακόμα και στην ΕΕ οι διαφορές μεταξύ των φύλων παραμένουν, και οι γυναίκες εξακολουθούν υποεκπροσωπούνται σε θέσεις λήψης αποφάσεων, ενώ συγκεκριμένα η Επιτροπή κατακρίνεται για την μικρή συμμετοχή γυναικών και την ακόμη μικρότερη ανάληψη ηγετικών θέσεων από γυναίκες. Για τον σκοπό αυτό η νέα στρατηγική προβλέπει την εισαγωγή ποσοστώσεων για την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στις εργασίες της Επιτροπής.
Η πλήρης και ενεργή συμμετοχή των γυναικών στα νομοθετικά σώματα της ΕΕ αλλά και στην Επιτροπή, ισότιμα με τους άνδρες, δεν είναι απλώς ένας στόχος μόνο για την ισότητα των φύλων, αλλά έχει κεντρική σημασία και για την οικοδόμηση και τη διατήρηση υγιών αντιπροσωπευτικών θεσμών και δημοκρατιών. Η ισότιμη παρουσία των γυναικών, η ηγεσία τους και η προοπτική τους κατά τη διαμόρφωση των κειμένων της Επιτροπής, είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση μεγαλύτερης ανταπόκρισης στις ανάγκες των πολιτών. Πιο συγκεκριμένα, η Επιτροπή, θα μπορούσε κανείς να πει, ότι είναι ένα σημαντικό θεμέλιο του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος και το κεντρικό μέσο, μέσω του οποίου οι πολιτικές της ΕΕ διαμορφώνονται και υλοποιούνται. Επομένως, η σύνθεση αυτού του οργάνου πρέπει να είναι αντιπροσωπευτική της κοινωνίας και να λειτουργεί ως ένα μοντέλο όπου γυναίκες και άνδρες συμμετέχουν και ηγούνται εξίσου, μεταξύ άλλων στη λήψη αποφάσεων, ενώ ταυτόχρονα, η συμπερίληψη ενός ισότιμου ποσοστού γυναικών θα μπορούσε να τις δώσει την αναγκαία δημοκρατική νομιμοποίηση στην Επιτροπή. Την ίδια στιγμή προωθείται ανάληψη ηγετικών θέσεων από γυναίκες που έχουν διαφορετικά υπόβαθρα και μπορούν να φέρουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων στο τραπέζι για εξέταση και να προτείνουν λύσεις.
Με αυτό τον τρόπο η ΕΕ θα έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει το πλήρες φάσμα ικανοτήτων και δεξιοτήτων των γυναικών για τη διαμόρφωση πολιτικών για την συλλογική πρόοδο και θα συμπεριλάβει πιο αποτελεσματικά την διάσταση του φύλου στις πολιτικές της. Επομένως, η εισαγωγή ποσοστώσεων αλλά και η ανάληψη ηγετικών θέσεων από γυναίκες στην Επιτροπή, είναι πρώτα θέμα ισότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων – και τα δύο αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο μιας δημοκρατικής ΕΕ. Δεύτερον, η ευρεία εκπροσώπηση των γυναικών στην Επιτροπή έχει τεράστιο αντίκτυπο στα θέματα που τίθενται και στον τρόπο διαμόρφωσης των πολιτικών. Τρίτον, δημιουργεί χώρο για μεταρρύθμιση και αναθεώρηση νόμων που εισάγουν διακρίσεις σε βάρος κοριτσιών και γυναικών. Τέλος, υπό την καθοδήγηση της επιτρόπου Ισότητας, Helena Dalli, και με τη στήριξη της νεοσυσταθείσας ειδικής ομάδας για την ισότητα, θα ενσωματώσει επίσης τη διάσταση του φύλου σε όλες τις ενωσιακές πολιτικές. Για παράδειγμα, οι βασικές προκλήσεις με τις οποίες αναμετράται σήμερα η ΕΕ, όπως η κλιματική αλλαγή και η ψηφιακή μετάβαση, έχουν μια διάσταση φύλου, καθώς είναι τομείς στους οποίους οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται, επειδή είναι λιγότερο πιθανό να πραγματοποιήσουν σπουδές ή να υποβάλουν αίτηση για θέση εργασίας σε αυτόν τον τομέα.
Εν κατακλείδι, οι πολιτικές για την ισότητα των φύλων εξελίσσονται μαζί με την ΕΕ, αλλά ακόμη και η σημερινή νεότερη γενιά έρχεται αντιμέτωπη με στερεότυπα και ανισότητες. Σήμερα, οι ανισότητες μεταξύ γυναικών και ανδρών εξακολουθούν να υφίστανται, ιδιαίτερα στην αγορά εργασίας και στους τομείς χάραξης πολιτικής. Παρόλο αυτά, η ΕΕ δεν ενσαρκώνει πλέον το ενδιαφέρον των ανδρών αποκλειστικά, καθώς η νέα Πρόεδρος της Επιτροπής έχει συμβάλει στην προώθηση θεμάτων που σχετίζονται με τις γυναίκες και την υιοθέτηση μιας φιλόδοξης στρατηγικής για την ισότητα των φύλων (2020-2025), με στόχο μια Ευρώπη φυλετικής ισότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της στρατηγικής είναι οι πολιτικές για την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των γυναικών, τη μείωση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων, την αντιμετώπιση του διαχωρισμού των φύλων στην εκπαίδευση και την απασχόληση, και για την αντιμετώπιση των αδιαφανών προγραμμάτων διορισμού και προώθησης που εξακολουθούν να επικρατούν στις πολιτικές και εταιρικές κουλτούρες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με αυτό τον τρόπο προσπαθεί όχι μόνο να εξυγιάνει τα θεσμικά της όργανα και τις πολιτικές της από διαχωριστικές αντιλήψεις αλλά ταυτόχρονα να γίνει παγκόσμιος ηγέτης στην ισότητα των φύλων.
ΠΗΓΕΣ
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2020). Στο προσκήνιο ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ. Διαθέσιμο σε: https://op.europa.eu/webpub/com/factsheets/women/el/
- Sophie Jacquot. (2020). European Union Gender Equality Policies Since 1957. Encyclopédie d’histoire numérique de l’Europe. Διαθέσιμο σε:https://ehne.fr/en/encyclopedia/themes/gender-and-europe/gender-citizenship-in-europe/european-union-gender-equality-policies-1957
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2020). Gender Equality Strategy. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/policies/justice-and-fundamental-rights/gender-equality/gender-equality-strategy_en
- European Union. (2021). Women’s rights: is gender equality a reality in Europe?. Διαθέσιμο σε: https://youth.europa.eu/get-involved/your-rights-and-inclusion/womens-rights-gender-equality-reality-europe_en#:~:text=Equality%20between%20women%20and%20men%20is%20one%20of,in%20lower-paid%20sectors%20and%20under-represented%20in%20decision-making%20positions.
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2020). Στρατηγική για την ισότητα των φύλων: Με στόχο μια Ένωση ισότητας. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_20_358
- Oriana Henry. (2020). We Need More Women in the European Parliament: Why Representation Matters. Institute for European Studies ULB. Διαθέσιμο σε: https://www.iee-ulb.eu/en/blog/news/we-need-more-women-in-the-european-parliament-why-representation-matters/
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2019). Οι δράσεις του ΕΚ για την ισότητα των φύλων στην ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/news/el/headlines/society/20190712STO56961/oi-draseis-tou-ek-gia-tin-isotita-ton-fulon-stin-ee