Γράφει η Εύη Ιωάννου

Η ιδιοσυγκρασία των πολιτικών ηγετών της Βόρειας Αφρικής πηγάζει σε μεγάλο βαθμό από το ψυχολογικό περιβάλλον τους και αυτό γίνεται φανερό μέσα από τον  τρόπο άσκησης της εξουσίας, δηλαδή εάν ο εκάστοτε ηγέτης αποφασίζει με ενεργητικό ή παθητικό τρόπο όσον αφορά τη λήψη διαφόρων αποφάσεων. Προφανώς όμως, υπάρχουν και εξωτερικοί παράγοντες, όπως για παράδειγμα οι Η.Π.Α., η Ρωσία και γενικότερα ισχυρές δυνάμεις στη Δύση, που επηρεάζουν είτε με θεμιτά είτε με αθέμιτα μέσα ηγέτες στη Βόρεια Αφρική, προκειμένου να εξυπηρετήσουν δικά τους συμφέροντα στην περιοχή.

Προσεγγίζοντας την ιδιοσυγκρασία των ηγετών μέσα από την επιστήμη της ψυχολογίας,  καθίσταται πιο εύκολο να ερμηνευθεί ο τρόπος συμπεριφοράς τους. Μέσα από το πεδίο της ψυχοδυναμικής αιτιότητας διευκρινίζεται σε ποια έκταση οι παιδικές εμπειρίες και τα ψυχικά τραύματα επηρεάζουν τη συμπεριφορά ενός ατόμου και πόσο μάλλον ενός πολιτικού ηγέτη, στη διαμόρφωση του τρόπου άσκησης της εξουσίας του. Βέβαια στην περίπτωση αυτή, είναι αρκετά δύσκολη η συγκέντρωση όλων των απαραίτητων στοιχείων που αφορούν την παιδική ηλικία αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως δεν έχουν πραγματοποιηθεί έρευνες που αφορούν μεγάλους ηγέτες, ενώ δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι όσοι ηγήθηκαν δικτατορικών καθεστώτων, στις περισσότερες περιπτώσεις επηρεάστηκαν μεταξύ άλλων και από ψυχικά τραύματα και γενικότερα αρνητικές εμπειρίες της παιδικής τους ηλικίας. Ωστόσο, πιθανή είναι και η επιρροή εκ μέρους των Μεγάλων Δυνάμεων κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας όσον αφορά τον τρόπο άσκησης της εξουσίας οπότε ο σεβασμός απέναντι στους γηγενείς χαρακτηριζόταν ως ανύπαρκτος.

Εν συνεχεία, ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί και στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα  Lloyd S. Etheredge εξετάζεται ο βαθμός εξωστρέφειας και εσωστρέφειας του ηγέτη καθώς και ο βαθμός επιβολής και κυριαρχίας που ασκούσε προς τους συνεργάτες του. Αν υπάρχει κλίμα συνεργασίας, σεβασμού και αλληλεγγύης δηλαδή ή όχι. Τέλος, εξίσου σημαντικό είναι και το σύστημα πεποιθήσεων, εξετάζεται δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζονται στην πράξη οι διάφορες πεποιθήσεις και αντιλήψεις, αλλά και ο αντίκτυπος που έχουν στο όλο πολιτικό προσκήνιο.

 Στις αρχές του 21ου αιώνα, τα καθεστώτα των χωρών της Αφρικής τείνουν να χαρακτηριστούν ως δημοκρατικά, λαμβάνοντας υπόψη και την κατάσταση που επικρατούσε σε αυτά τα κράτη παλαιότερα. Σε αντίθεση με το παρελθόν, οι περισσότεροι Αφρικανοί ηγέτες εθελοντικά παραιτούνται μετά από την ολοκλήρωση της προσδιορισμένης  θητείας τους ή μετά από εκλογική ήττα. Το αποτέλεσμα είναι ότι μια νέα γενιά ηγετών σταδιακά αντικαθιστά τους ηγέτες του παρελθόντος. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς τους νέους ηγέτες έχουν σπουδάσει σε ευρωπαϊκά ή αμερικανικά πανεπιστήμια και δεν είναι προσκολλημένοι στις αντιαποικιακές, αντιδυτικές ιδεολογίες του παρελθόντος. Είναι προσαρμοστικοί, πραγματιστές με καθαρή σκέψη και αρκετές φορές μη ανεκτικοί στη διαφθορά, την αναποτελεσματικότητα και την ανικανότητα. Εντούτοις, με την πάροδο του χρόνου η απόκτηση εξουσίας και ισχύος, άρχισε σταδιακά να οδηγεί σε παρεκκλίσεις. Η Βόρεια Αφρική είναι μία περιοχή με μεγάλη γεωστρατηγική και γεωοικοκονομική σημασία. Συγχρόνως, διαθέτοντας κοιτάσματα πετρελαίου και ασφαλώς φυσικό αέριο, επιδιώκεται εκ μέρους των ελίτ η προώθηση εξαιρετικά χαμηλών τιμών προς τις χώρες της Δύσης. Στην προσπάθεια τους αυτή, για διμερείς συνεργασίες με τη Δύση που στόχο έχουν να επωφεληθούν και οι δυο πλευρές, η Δύση φαίνεται να εκμεταλλεύεται  κατά πολύ την άλλη πλευρά. Υπάρχει επίσης μια γενική αντίληψη ότι η τελευταία δεν κατανοεί τον αραβικό κόσμο και αγνοεί πολλά από τα κατορθώματά του, και το ίδιο ισχύει και από  την αντίθετη πλευρά. Όμως, τέτοιου είδους καταστάσεις και αντιλήψεις πρέπει να εξαλειφθούν προκειμένου να μη δημιουργούνται διενέξεις μεταξύ τους και να συνάπτονται ειρηνικές συνεργασίες με κλίμα απαράμιλλης άμιλλας.

Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί, ότι δεν θεωρείται σε καμία περίπτωση κατακριτέα τόσο η επιδίωξη εθνικού συμφέροντος, όσο και η απόκτηση δύναμης. Το ιδανικό θα ήταν, αυτό να γινόταν σε συνθήκες εντός των οποίων θα διασφαλιζόταν η μη καταπάτηση κάθε είδους δικαιωμάτων. Ασφαλώς, η εμφάνιση νέων εμπορικών εταίρων στην Αφρική, όπως η Κίνα, η Βραζιλία και η Ινδία, διεύρυναν τις δυνατότητες ελιγμών των αφρικανικών ελίτ και οι υψηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης που προσέλκυσαν το ενδιαφέρον ξένων επενδυτών, έδωσαν στις αφρικανικές κυβερνήσεις μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη. Μια σειρά θετικών εσωτερικών εξελίξεων σε συνδυασμό με μεγάλες αλλαγές στο εξωτερικό περιβάλλον βοήθησαν στο να ανακτήσει η Αφρική μέρος της σημασίας της για τις παγκόσμιες γεωπολιτικές και οικονομικές εξελίξεις. Για πρώτη φορά μετά από πολύ καιρό, τα μηνύματα από την Αφρική ήταν θετικά. Οι Αφρικανοί ηγέτες για δεκαετίες δικαιολογούσαν τις αποτυχίες τους και νομιμοποιούσαν την εξουσία τους με αναφορές στα δεινά της αποικιοκρατίας. Στον αντίποδα, υπήρχε η άποψη ότι η φτώχεια και η οικονομική στασιμότητα της Αφρικής στις δεκαετίες του ’70 και του ’80 ήταν αποτέλεσμα «πολιτιστικών παραγόντων».

 Συμπερασματικά, οι πρόσφατες εξελίξεις καταδεικνύουν ότι καμία από τις δύο αυτές απόψεις δεν είναι σωστή. Αντιθέτως, αποδεικνύουν ότι η ευημερία της ηπείρου δεν προσδιορίζεται κατ’ ανάγκη από το παρελθόν της, πόσο μάλλον από κάποια ενδογενή χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με τη σωστή διαχείριση αναφορικά με τη λήψη αποφάσεων και την άσκηση μιας πιο προσεγμένης πολιτικής από τους εκάστοτε φορείς της εξουσίας. Και προκειμένου να υλοποιηθούν όλα τα παραπάνω, πρέπει πρώτα να υπάρξει θέληση για  αλλαγή από τους ίδιους τους φορείς της εξουσίας.

Βιβλιογραφία

BORDERS, I. (n.d.). Οι δικτάτορες της Μέσης Ανατολής και η μοίρα των ηγετών της Δύσης που συμμαχούν μαζί τους. Ανάκτηση από http://insideoutborders.com/2018/12/04/the-dictators-of-the-middle-east-and-the-fate-of-western-leaders-allied-with-them/

Βασίλης, Π. (n.d.). Κάλλιπος. Ανάκτηση από https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstream/11419/5859/1/pol.oik.ths%20an.pdf

Χουλιαράς. (n.d.). Ανάκτηση από Κάλλιπος: https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstream/11419/2377/5/9958_Huliaras.pdf