Γράφει η Μαριαλένα Πανταζή-Ψαθά
Σύμφωνα με το Σύνταγμα του Πακιστάν και δη το άρθρο 25, το οποίο ψηφίστηκε το 1973: «Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι στο νόμο και δικαιούνται ίση προστασία από το νόμο. Δεν πρέπει να υπάρχει καμία διάκριση με βάση το φύλο. Το συγκεκριμένο άρθρο δεν εμποδίζει το Κράτος από την εφαρμογή ειδικών διατάξεων που αφορούν την προστασία των γυναικών και των παιδιών». Πιο συγκεκριμένα, το 2006 υιοθετήθηκε ο νόμος για την προστασία των γυναικών, με σκοπό την παροχή βοήθειας και προστασίας τους έναντι στην κακή χρήση του δικαίου, και σε συνδυασμό με μία πληθώρα διεθνών συμβάσεων που έχουν κατοχυρωθεί από την κυβέρνηση του Islamabad, ολοκληρώνεται το θεσμικό πλαίσιο με το οποίο το Πακιστάν αντιμετωπίζει τις πιθανές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Βέβαια, η πραγματικότητα διαφέρει αρκετά, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη θέση των γυναικών, η οποία παραμένει ίδια στην πάροδο των χρόνων…
Ανέκαθεν, η θέση των γυναικών στο Πακιστάν περιοριζόταν στον αναπαραγωγικό ρόλο και την ιδιωτική σφαίρα με άμεση οικονομική και κοινωνική εξάρτηση από τους άρρενες της οικογένειάς τους και μετέπειτα από τους συζύγους τους. Ειδικά κατά την περίοδο της δικτατορίας του Muhammad Zia-ul-Haq, οι περιορισμοί στις ελευθερίες των γυναικών αυξήθηκαν δραματικά. Πιο συγκεκριμένα, το 1979, επιβλήθηκαν ισλαμικοί νόμοι οι οποίοι περιόριζαν την ισχύ των γυναικών σε περιπτώσεις δίκης, με αποτέλεσμα, οι φυλακές να αποτελούνται από περιπτώσεις γυναικών οι οποίες κατηγορήθηκαν για μοιχεία επειδή έμειναν έγκυες από τον βιαστή τους. Τους απαγορεύθηκε επίσης, η δυνατότητα συμμετοχής σε ορισμένα αθλήματα ή η κατοχή τραπεζικού λογαριασμού χωρίς την άδεια ενός άντρα.
Συχνά, τα ανήλικα κορίτσια υπόκεινται σε υποχρεωτικούς γάμους- οι οποίοι αποσκοπούν συνήθως στην επίλυση διαμαχών μεταξύ των οικογενειών-παρά την υιοθέτηση της Πράξης που απαγορεύει τους γάμους ανηλίκων. Με βάση τα στατιστικά στοιχεία του World Report για το 2019, το 21% των ανήλικων κοριτσιών παντρεύτηκαν πριν την ηλικία των 18, ενώ το 3% πριν την ηλικία των 15*. Αντιμετωπίζονται συνεπώς, ως περιουσία των αρρένων μελών της οικογένειάς τους, οι οποίοι αποφασίζουν για την μοίρα τους. Μολονότι το εκλογικό δικαίωμα παραχωρήθηκε στις γυναίκες ήδη από το 1947, σήμερα, παρατηρείται έντονη αποχή παρά την εγγραφή τους στους εκλογικούς καταλόγους. Η αποχή αυτή οφείλεται στον κοινωνικό συντηρητισμό που περιορίζει τις γυναίκες από το να ασκήσουν τα εκλογικά τους καθήκοντα και στην έλλειψη γνώσεων στον τομέα της πολιτικής και της εκλογικής διαδικασίας.
Ένα άλλο εμπόδιο το οποίο αποκαλύπτει την θέση των γυναικών στο Πακιστάν, είναι η δυσκολία πρόσβασης στην εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, το 32% των κοριτσιών δεν πηγαίνουν στο σχολείο σε σύγκριση με το 21% των αγοριών, ενώ στην περιοχή του Balochistan- την περιφέρεια με το χαμηλότερο ποσοστό μορφωμένων γυναικών- το 75% των γυναικών δεν έχουν φοιτήσει ποτέ σε σχολείο**. Το κόστος εκπαίδευσης είναι αρκετά υψηλό, ενώ συχνά οι οικογένειες αποτρέπουν τα κορίτσια από το να πηγαίνουν στο σχολείο είτε όντας επηρεασμένοι από τις κοινωνικές νόρμες που περιορίζουν τις γυναίκες στην ιδιωτική σφαίρα, είτε λόγω της πιθανότητας να αντιμετωπίσουν σεξουαλική παρενόχληση. Τέλος, οι γυναίκες γίνονται καθημερινά θύματα βιασμών και συγκεκριμένα, στο μισό του 2018, 77 κορίτσια βιάστηκαν ή κακοποιήθηκαν σεξουαλικά χωρίς κανένας από τους υπόπτους να καταδικαστεί, ενώ οι περισσότεροι έχουν ελευθερωθεί.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των εγκλημάτων τιμής- των λεγόμενων honor killings- μιας πρακτικής η οποία χαρακτηρίζει την πακιστανική κοινωνία και έγκειται στην δολοφονία κάποιου μέλους της οικογένειας ή μιας κοινωνικής ομάδας με την αιτιολογία ότι ατίμασε την οικογένεια ή την κοινωνία, και ο θάνατός του βλέπεται ως αποκατάσταση της τιμής. Σύμφωνα με ένα πακιστανικό ρητό:
«Εάν χαθεί η ευημερία, δε χάνεται τίποτα. Εάν χαθεί η υγεία, χάνεται κάτι. Εάν χαθεί η τιμή, χάνονται όλα.»
Επιπρόσθετα, ο νόμος για τα εγκλήματα τιμής έχει μεταβληθεί με την πάροδο των χρόνων. Πιο συγκεκριμένα, το 2004 εισήχθη ο νόμος που ποινικοποίησε τα εγκλήματα τιμής με ποινή φυλάκισης 7 ετών και το 2006 υιοθετήθηκε η Protection of Women Act που προβλέπει την τιμωρία σε περίπτωση εξαναγκασμού γυναίκας σε γάμο χωρίς τη θέλησή της. Έπειτα, το 2011 έγινε η τρίτη τροποποίηση και το 2016 υιοθετήθηκε η Punjab Protection of Women Against Violence Act και έγινε και η νομική ποινικοποίηση των εγκλημάτων τιμής. Βέβαια παρά την νομική κάλυψη από τα εγκλήματα τιμής, η πρακτική δείχνει το αντίθετο. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας, τα έτη 2016 με 2018 έχουν θανατωθεί 2.900 γυναίκες με την αιτιολογία του εγκλήματος τιμής.
Παρόλα τα παραπάνω, την εξαίρεση στον καθιερωμένο ρόλο των γυναικών αποτέλεσαν τρεις ισχυρές προσωπικότητες οι οποίες κυριάρχησαν στην πολιτική σκηνή του Πακιστάν. Η Fatima Jinnah, η οποία συγκρότησε την Women’s Relief Committee, ενώ στις εκλογές του 1965 κέρδισε την λαϊκή ψήφο στις προεδρικές εκλογές χωρίς όμως να εκλεγεί Πρόεδρος, καθώς η κοινωνία δεν ήταν ακόμα έτοιμη να δεχθεί μία γυναίκα για Πρόεδρο. Η Benazir Bhutto, σύμβολο του φεμινιστικού κινήματος, υπήρξε η πρώτη πρωθυπουργός του Πακιστάν το 1988 και δολοφονήθηκε το 2007. Ελευθέρωσε αρκετούς πολιτικούς κρατούμενους που είχαν φυλακιστεί υπό την προεδρεία του στρατηγού Zia, κατάφερε να προσελκύσει ξένες επενδύσεις και βοήθεια για την χώρα της αλλά και να βελτιώσει τις σχέσεις με άλλες ισλαμικές χώρες. Ήταν επίσης ιδρυτικό μέλος του Council of Women World Leaders, της πρώτης γυναικείας τράπεζας στην οποία οι γυναίκες θα μπορούσαν να καταφεύγουν για οποιαδήποτε οικονομική ανάγκη και τέλος το 1996 κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας της, το Πακιστάν υιοθέτησε την Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεως κατά των γυναικών (CEDAW). Τέλος, η Malala Yousafzai, η οποία πυροβολήθηκε στο κεφάλι σε ηλικία 15 ετών από τους Taliban, είναι ακτιβίστρια και μάχεται για τα δικαιώματα των παιδιών και των γυναικών και κυρίως για το δικαίωμα στην εκπαίδευση.
Όσο κι αν θεσμικά το νομικό σύστημα του Πακιστάν προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα και προάγει την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, οι κοινωνικές νόρμες δεν επιτρέπουν την αλλαγή της θέσης των γυναικών και την ενεργή τους συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Επομένως, η υιοθέτηση διεθνών συμβάσεων και εθνικών μεταρρυθμίσεων δεν είναι αρκετή ώστε να επέλθει η αλλαγή στην πακιστανική κοινωνία, καθώς μέχρι και σήμερα, τα δικαιώματα των γυναικών χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες του έθνους, όπως μεταφράζονται από τους ηγέτες του. Είναι απαραίτητο να συνοδεύεται από την ανάπτυξη της εκπαίδευσης και την αλλαγή της κοινωνικής νοοτροπίας.
«Κανένας αγώνας δεν μπορεί να πετύχει χωρίς τη συμμετοχή των γυναικών στο πλευρό των ανδρών. Υπάρχουν δύο δυνάμεις στον κόσμο, η μία είναι το σπαθί και η άλλη ο κονδυλοφόρος. Αλλά υπάρχει και μία τρίτη δύναμη πιο δυνατή από αυτές τις δύο, κι αυτή είναι η δύναμη των γυναικών.»
*Η βία ενάντια στις γυναίκες και τα κορίτσια-συμπεριλαμβανομένων των εγκλημάτων τιμής, των βιασμών, της ενδοοικογενειακής βίας και των αναγκαστικών γάμων- παραμένει ένα σοβαρό πρόβλημα. Πακιστανοί ακτιβιστές εκτιμούν ότι γίνονται περίπου 1000 εγκλήματα τιμής ανά χρόνο. Τον Ιούνιο, η δολοφονία της 19χρονης Mahwish Arshad της περιφέρειας Faisalabad,στο Punjab, επειδή αρνήθηκε την πρόταση γάμου, έλαβε αρκετή δημοσιότητα. Γυναίκες από κοινότητες θρησκευτικών μειονοτήτων παραμένουν ιδιαίτερα ευάλωτες στην κακοποίηση. Μία έρευνα από το Κίνημα Αλληλεγγύης και Ειρήνης στο Πακιστάν, ανακάλυψε ότι τουλάχιστον 1000 κοπέλες που ανήκουν στην χριστιανική και ινδουιστική κοινότητα αναγκάζονται να παντρευτούν άντρες μουσουλμάνους. [World Report 2019: https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/pakistan#3775af]
**Το Πακιστάν έχει περιγραφεί ως «μία από τις χώρες με κακή απόδοση στην εκπαίδευση». Η νέα κυβέρνηση που εξελέγη τον Ιούλιο 2018, επεσήμανε ότι 22.5 εκατομμύρια παιδιά δεν φοιτούν σε σχολείο. Περίπου 5 εκατομμύρια, δηλαδή το 62%, είναι κορίτσια. Η πολιτική αστάθεια, η έμφαση της κυβέρνησης στις στρατιωτικές δυνάμεις, η καταπίεση των μέσων ενημέρωσης και της κοινωνίας των πολιτών και οι κλιμακούμενες εθνικές και θρησκευτικές εντάσεις δηλητηριάζουν το κοινωνικό πλαίσιο του Πακιστάν. [Human Rights Watch: https://www.hrw.org/report/2018/11/12/shall-i-feed-my-daughter-or-educate-her/barriers-girls-education-pakistan]
Βιβλιογραφία:
- The Constitution of the Islamic Republic of Pakistan, διαθέσιμο σε: http://www.pakistani.org/pakistan/constitution/part2.ch1.html
- Women’s Protection Bill, διαθέσιμο σε: http://www.na.gov.pk/uploads/documents/1321341579_812.pdf
- Women’s Protection Bill, 2006, διαθέσιμο σε: http://www.na.gov.pk/uploads/documents/1321341579_812.pdf
- Amnesty International, διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.org/en/countries/asia-and-the-pacific/pakistan/report-pakistan/
- Malala Yousafzai , «Με λένε Μαλάλα», Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2013
- World Report 2019, Διαθέσιμο στο: https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/pakistan#3775af
- Human Rights Watch, “Shall I feed my daughter or educate her? Barriers to girls’ education in Pakistan”, Νοέμβριος 12, 2018. Διαθέσιμο στο: https://www.hrw.org/report/2018/11/12/shall-i-feed-my-daughter-or-educate-her/barriers-girls-education-pakistan
- New York Times, Benazir Bhutto, the Muslim World’s First Female Leader, Ιούνιος 21,2016.Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/interactive/projects/cp/obituaries/archives/benazir-bhutto
- Rafia Zakaria, “It will take more than laws to end honor killings in Pakistan”, CNN, Μάρτιος 28,2019.Διαθέσιμο στο: https://edition.cnn.com/2019/03/28/opinions/pakistan-honor-killings-afzal-kohistani-zakaria/index.html