Γράφει η Καλλιόπη Λένναξ.
Στην σύγχρονη εποχή της διαρκώς αυξανόμενης παραγωγής και κατανάλωσης, των διακυμάνσεων μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, των νέων τεχνολογιών και της ανάδειξης αμέτρητων ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, η συζήτηση γύρω από την έννοια της καινοτομίας και της θέσης-κλειδί που κατέχει σε κάθε επιχείρηση επικρατεί στον σύγχρονο επιχειρηματικό κόσμο. Πράγματι, σήμερα, η επιβίωση στην αρένα των επιχειρήσεων εξαρτάται σημαντικά από την ικανότητα μιας επιχείρησης να πρωτοτυπεί και να προλαβαίνει τις ανάγκες των καταναλωτών, οι οποίοι, από τη θέση των πιο αυστηρών κριτών, επεξεργάζονται την πληθώρα πληροφοριών που τους διατίθεται καθημερινά και γίνονται ολοένα και πιο απαιτητικοί, ευσυνείδητοι και οικολογικά ευαισθητοποιημένοι.
Οι ορισμοί που αποτυπώνουν πιστά το περιεχόμενο της καινοτομίας είναι πολλοί, συναντώνται ήδη από τον 20ο αιώνα και μπορούν να συνοψιστούν στη θεώρηση πως η έννοια αυτή αποτελεί «τον τρόπο με τον οποίο μία επιχείρηση κερδίζει και διατηρεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην αγορά» (Porter,1990). Εκτός αυτού, η καινοτομία συνδέεται και με την αξιοποίηση της νέας γνώσης, τεχνολογικής και μη, με στόχο την παραγωγή βελτιωμένων προϊόντων και υπηρεσιών, την αύξηση του μεριδίου αγοράς, την επικράτηση έναντι των ανταγωνιστών που διαθέτουν ίδια ή παρόμοια αγαθά ή υπηρεσίες και τη μείωση του εργατικού κόστους. Στο σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον, η καινοτομία συνδέεται και με τις έννοιες της επιχειρηματικότητας και της στρατηγικής. Η πρώτη αποτελεί μία διαδικασία αναζήτησης ευκαιριών, ανεξάρτητα από τους διαθέσιμους πόρους, ενώ μια ολοκληρωμένη στρατηγική είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για μια αποτελεσματική καινοτομία. Εντούτοις, αξίζει να επισημανθεί πως μία πρωτότυπη ιδέα δεν αποτελεί αυτή καθαυτή καινοτομία, αφού χρειάζεται να αξιοποιηθεί εμπορικά για να θεωρηθεί ως τέτοια.
Ανάλογα με τον τομέα που χρήζει βελτιστοποίησης, η καινοτομία διακρίνεται σε τέσσερις κατηγορίες, σε καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασίας, καινοτομία μάρκετινγκ και σε οργανωτική καινοτομία. Στην πρώτη περίπτωση, η επιχείρηση αποφασίζει να εισάγει ένα νέο προϊόν στην αγορά, κατόπιν αντικατάστασης ενός προηγούμενου ή διαφοροποίησής του, βελτίωσης της ποιότητας ή επέκτασης σε νέες αγορές. Έτσι, τα μέχρι πρότινος ανταγωνιστικά προϊόντα παύουν να θεωρούνται τόσο ανταγωνιστικά, αφού νέα, ανώτερης ποιότητας προϊόντα είναι ήδη διαθέσιμα για το καταναλωτικό κοινό. Η δεύτερη κατηγορία αφορά στις αλλαγές στους τρόπους και τα μέσα που επιστρατεύονται για την παραγωγή ενός προϊόντος. Οι αλλαγές αυτές αποβλέπουν όχι μόνο στη μείωση του κόστους παραγωγής και κατ’ επέκταση τη μείωση της τελικής τιμής του αγαθού, αλλά εξίσου στην αποτελεσματικότερη προσαρμογή της επιχείρησης στους νέους κανονισμούς, τα πρότυπα και τις μεταβολές της αγοράς, ή ακόμα και στην εφαρμογή ενός οικολογικότερου τρόπου παραγωγής. Στις δύο τελευταίες κατηγορίες καινοτομίας, την καινοτομία μάρκετινγκ και την οργανωτική, εμπίπτουν αλλαγές στην εμφάνιση, τη συσκευασία, το σχεδιασμό ή την τιμολόγηση του τελικού προϊόντος, και την ευελιξία της επιχείρησης αντίστοιχα.
Η καινοτόμα δράση, μολονότι δεν εγγυάται πάντα επιτυχία, περικλείει αβεβαιότητα και επιφυλάσσει ρίσκο, δημιουργεί νέες ευκαιρίες για όσες επιχειρήσεις επιδιώκουν να ηγηθούν του κλάδου τους. Τα πλεονεκτήματα της καινοτομίας για τον επιχειρηματικό κλάδο, όπως αυτά εντοπίζονται και στα τέσσερα είδη καινοτομίας, μπορούν να συνοψιστούν πρωτίστως στην επιβίωση μιας επιχείρησης, την αύξηση της κερδοφορίας της, τη διατήρηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος στην αγορά, την προσαρμογή στις ανταγωνιστικές πιέσεις της αγοράς, τη μείωση του κόστους παραγωγής, την τόνωση των εξαγωγών και την προσέλκυση ολοένα και περισσότερων ικανοποιημένων πελατών.
Τα θετικά αποτελέσματα της καινοτομίας επεκτείνονται και στο καταναλωτικό κοινό, καθώς οι επιλογές των αγοραστών διευρύνονται και οι ανάγκες τους καλύπτονται ταχύτερα, αποτελεσματικότερα και πιο οικονομικά. Ορισμένα πλεονεκτήματα εντοπίζονται, τέλος, και εκτός των επιχειρήσεων, στην οικονομία των κρατών, με κυριότερο την οικονομική ανάπτυξη, μέσα από την αύξηση της ζήτησης, την αύξηση της εγχώριας παραγωγής και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Δεν θα ήταν αληθής, όμως, η διαπίστωση πως κάθε δραστηριότητα μιας επιχείρησης μέσα σε αυτά τα πλαίσια εγγυάται πάντα θετικό αποτέλεσμα. Ως επιτυχής, λογίζεται η καινοτόμα δράση, η οποία όχι μόνο εγγυάται, αλλά πράγματι προσδίδει εμφανή πλεονεκτήματα στα ανανεωμένα προϊόντα, αγαθά ή υπηρεσίες, δεν είναι αντίθετη προς τις αξίες της κοινωνίας, συμβάλλει στη δημιουργία προϊόντων εύκολων στη χρήση και συμβατών με τις καθημερινές συνήθειες και γνώσεις του μέσου καταναλωτή και επιτρέπει την –δωρεάν ενδεχομένως– δοκιμή του νέου προϊόντος, για τη διαπίστωση της αποδοτικότητάς του. Την επιτυχία εγγυάται, ταυτόχρονα, το πραγματικό ενδιαφέρον προς τον αγοραστή και τη βελτίωση της ζωής του. Η διαδικασία, ωστόσο, δεν είναι πάντοτε απλή. Ο συντηρητισμός, η προσκόλληση σε προϋπάρχοντες τρόπους παραγωγής, οι άκαμπτες οργανωτικές δομές, η απουσία πόρων, διορατικότητας και χρόνου, η ανεπαρκής γνώση των τεχνολογιών, η έλλειψη υποδομής και ευνοϊκής νομοθεσίας συνιστούν μερικά μόνο από τα εσωτερικά και εξωτερικά εμπόδια που αναχαιτίζουν τις νέες επιχειρηματικές προσπάθειες και πρωτοβουλίες. Αναζητώντας, συνεπώς, λύσεις απέναντι στα παραπάνω εμπόδια, αντιλαμβανόμαστε πως την προσπάθεια εφαρμογής πρωτοποριακών βημάτων οφείλουν να συνοδεύουν ένα σαφές όραμα, η συνεργασία εντός και εκτός επιχείρησης, η ανταμοιβή και η αναγνώριση των προσπαθειών των υποκειμένων της, το μέτρο και η αποδοχή της ενδεχόμενης αποτυχίας.
Συνοψίζοντας, οι επιχειρήσεις που θέλουν να θεωρούνται κυρίαρχες στον κλάδο τους οφείλουν να επιδεικνύουν αυξημένη ικανότητα καινοτομίας, πρόβλεψης των αλλαγών και των καταναλωτικών αναγκών και πρότασης ρεαλιστικά εφικτών ιδεών. Οφείλουν, επίσης, να επενδύουν στους τομείς της Έρευνας και της Ανάπτυξης, για να θωρακιστούν με τα εργαλεία εκείνα που θα τις καταστήσουν ικανές να υπερκεράσουν τα εμπόδια, να προλάβουν τις εξελίξεις, να ανταποκριθούν σε αυτές, και με αυτόν τον τρόπο να αποτρέψουν τον παραγκωνισμό τους από την διαρκώς εξελισσόμενη παγκόσμια αγορά. Άλλωστε, όλα αποδεικνύουν πως δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο!
Πηγές:
1.Λεωνίδας Σ. Χυτήρης, Μάνατζμεντ – Αρχές διοίκησης επιχειρήσεων, Αθήνα, εκδ. Φαίδιμος, 2013.
2.Peter Drucker, Innovation and Entrepreneurship, Routledge, 2012.
3. Σουζάνα Κάλφα, Γιατί η καινοτομία είναι τόσο δύσκολη μέσα στους οργανισμούς;, Epixeiro, Σεπτέμβριος 4, 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.epixeiro.gr/article/2685
4.Ο ρόλος της καινοτομίας στο σύγχρονο management, Wikibooks. Διαθέσιμο σε: https://el.wikibooks.org/wiki/%CE%9F_%CF%81%CF%8C%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%BF_%CF%83%CF%8D%CE%B3%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%BF_management
5.Γιώτη Ελεάνα, Η ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΑΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ ΚΡΙΣΗΣ, 2016. Διαθέσιμο σε: http://okeanis.lib2.uniwa.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/2905/%CE%97%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1%20%CF%83%CE%B1%CE%BD%20%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%BD%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%20%CF%80%CE%BB%CE%B5%CE%BF%CE%BD%CE%AD%CE%BA%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1%20%CF%83%CE%B5%20%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%8C%CE%B4%CE%BF%CF%85%CF%82%20%CE%BA%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%B7%CF%82.pdf?sequence=1&isAllowed=y
6.Daniel ZAPFL, What types of innovation are there?, LEAD Innovation Management, Οκτώβριος 4, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.lead-innovation.com/english-blog/types-of-innovation