Γράφει ο Παναγιώτης – Ηλίας Τζιτζιλής
Τα τελευταία χρόνια, και ιδίως μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου και την επικράτηση των ΗΠΑ, παρατηρείται ότι η Κίνα έχει έλθει δυναμικά στο προσκήνιο, ισχυροποιώντας την θέση της στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα. Αυτή η τάση έγινε τεκμαρτή κατά το ξέσπασμα της πανδημίας του νέου κορονοϊού SARS-COV-2 , στα τέλη του 2019 και καθόλη τη διάρκεια του 2020. Τότε ήταν που η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, ως πρΗώτος διδάξας, έλαβε δραστικά μέτρα για την καταπολέμηση της COVID-19, την ώρα που οι δυτικές χώρες παρακολουθούσαν ανήμπορες την ραγδαία εξάπλωση του κορονοϊού, θρηνώντας εκατόμβες θυμάτων. Για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα, η Κίνα πρωτοστατούσε στην μάχη κατά της πανδημίας, παραμένοντας πρώτη είδηση στα ειδησεογραφικά πρακτορεία, ενώ παράλληλα εκδήλωσε ανοιχτά τις ηγετικές της τάσεις. Δύο χρόνια αργότερα, επανήλθε στο προσκήνιο, λόγω της στάσης που διατηρεί απέναντι στην ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η τελευταία, ανέτρεψε τα μέχρι πρότινος δεδομένα, με την ενίσχυση του αναθεωρητισμού. Θα είχε ενδιαφέρον να εξετάσουμε την θέση που θα έχει η Κίνα σε αυτήν την γεωπολιτική σκακιέρα που άρχισε να διαμορφώνεται.
Το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να επισημανθεί είναι η αύξηση των εξαγωγών κινεζικών προϊόντων, με γεωμετρική πρόοδο, τις τελευταίες δεκαετίες. Τα κινεζικά προϊόντα σταδιακά έχουν κυριαρχήσει στην αγορά, αφού σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει η Παγκόσμια Τράπεζα, το 2019, το συνολικό ύψος των εξαγωγών της Κίνας, προσέγγισε τα 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια. Παράλληλα, σύμφωνα με την αντιπροσωπεία εμπορίου των ΗΠΑ, η Κίνα αποτέλεσε τον μεγαλύτερο εισαγωγέα προϊόντων στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2020, ενώ το εμπορικό ισοζύγιο με την ΕΕ, συμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής , προσέγγισε τα 700 δισεκατομμύρια ευρώ. Όπως, λοιπόν, προκύπτει από τα προαναφερθέντα στοιχεία, η οικονομική ισχύς της Κίνας αυξήθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε να απειλείται πλέον η παντοδυναμία των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες υποσκελίστηκαν από την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας στον τομέα των εξαγωγών σε παγκόσμια κλίμακα, καθώς το συνολικό ποσό εξαγωγών των ΗΠΑ ανήλθε το 2019 σε 1,6 τρισεκατομμύρια δολάρια. Συνεπώς, βάσει των παραπάνω στοιχείων, δεν θα αποτελούσε έκπληξη να δούμε τα επόμενα χρόνια την Κίνα να επιδιώκει έναν ακόμα πιο ενεργό ρόλο στη διεθνή αγορά, με την διεκδίκηση της μερίδας του λέοντος του παγκόσμιου εμπορίου, γεγονός που θα μπορούσε να αποτελέσει δούρειο ίππο για μια μελλοντική κινεζική ηγεμονία.
Βέβαια, μια νέα παγκόσμια καθεστηκυία τάξη υπό την ηγεσία της Κίνας δεν θα μπορούσε να σταθεί χωρίς παράλληλη ενίσχυση των κινεζικών επιχειρηματικών κολοσσών. Κινεζικές επιχειρήσεις προσπαθούν τα τελευταία χρόνια να ισχυροποιήσουν την θέση τους και να προβάλλουν τα δικά τους συμφέροντα, και κατ’ επέκταση του κινεζικού κράτους, μέσα από επενδύσεις σε διαφόρους τομείς, όπως αυτός των υποδομών. Ενδεικτικό της όλης κατάστασης είναι η αγορά του ΟΛΠ την περασμένη δεκαετία από την Cosco, μια από τις μεγαλύτερες κινεζικές εταιρείες, σε μια προσπάθεια αναβίωσης του δρόμου του μεταξιού και περαιτέρω διείσδυσης στην Ευρώπη, με την αγορά ενός εκ των σημαντικότερων ευρωπαϊκών λιμανιών. Αξίζει σε αυτό των σημείο να γίνει μνεία στην προσπάθεια των Κινέζων πιστωτών να αγοράσουν μέρος του υπέρογκου χρέους των ΗΠΑ, προκειμένου αυτό να αποτελέσει ένα μέτρο πίεσης και προώθησης των κινεζικών συμφερόντων. Παρά τις σημαντικές προσπάθειες που καταβλήθηκαν από μεριάς των Κινέζων επενδυτών, κατάφεραν να αποκτήσουν περίπου μόλις 3 τρισεκατομμύρια δολάρια από το συνολικό χρέος των 30 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Δυστυχώς, για αυτούς, το σχέδιο δεν ευόδωσε, καθώς πρώτοι στην λίστα των δανειστών των ΗΠΑ παραμένουν δυτικές χώρες, με την ίδια την Κίνα να βρίσκεται πολύ χαμηλά.
Ο ανταγωνισμός της ανερχόμενης, ως παγκόσμιας δύναμης, Κίνας, με την Δύση, αναπτύσσεται έντονα στο επιστημονικό και τεχνολογικό πεδίο. Καταρχήν, θα πρέπει να θεωρηθεί δεδομένη η κυριαρχία του δυτικού κόσμου, και ιδίως των ΗΠΑ, καθώς τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα βρίσκονται είτε στην Ευρώπη , όπως το Cern , είτε στις Ηνωμένες Πολιτείες, με πρωτοστατούσα την NASA στο επίπεδο της εξερεύνησης του διαστήματος. Παρόλα αυτά, έχουν σημειωθεί αξιόλογες προσπάθειες από μεριάς Κίνας στο πεδίο της διαστημικής εξερεύνησης, όπως λόγου χάρη η προσελήνωση στην σκοτεινή πλευρά του Φεγγαριού, αλλά και σε άλλα πεδία, όπως αυτό της τεχνητής νοημοσύνης. Ο τομέας όμως της υψηλής τεχνολογίας και της επιστημονικής γνώσης εξακολουθεί να έχει ως ηγέτιδα δύναμη την Δύση και δη τις Ηνωμένες Πολιτείες, γεγονός που τεκμαίρεται και από τους στρατιωτικόυς εξοπλισμούς, όπου η Δύση διαθέτει πολύ πιο προηγμένα όπλα συγκριτικά με την ΛΔΚ.
Μια ακόμη πτυχή του όλου θέματος που χρήζει εξέτασης είναι αυτή των διπλωματικών σχέσεων της Κίνας με τα υπόλοιπα κράτη και ο ρόλος που διαδραμάτισε η στάση της Κίνας στον ρωσοουκρανικό πόλεμο. Είναι φανερό, ήδη από όσα αναφέρθηκαν, ότι η Κίνα επιδιώκει την σύσφιξη σχέσεων με αρκετά κράτη, μέσω του εμπορίου, με απώτερο στόχο την δημιουργία ενός μπλοκ κρατών, φίλα προσκείμενων προς αυτή, όπως συνέβαινε παλαιότερα με την ΕΣΣΔ. Ο σχηματισμός, λοιπόν, των νέων στρατοπέδων άρχισε να φαίνεται αμυδρά κατά την διάρκεια του ψηφίσματος του ΟΗΕ για την Ουκρανία. Εκεί, μια σειρά από 35 χώρες, μεταξύ των οποίων η Ινδία, το Πακιστάν και προφανώς η Κίνα, κράτησαν ουδέτερη στάση και δεν υιοθέτησαν την στάση των ΗΠΑ και του υπόλοιπου δυτικού κόσμου. Η Κινεζική ηγεσία, άλλωστε, αποφεύγει συστηματικά να χρησιμοποιήσει τους όρους «εισβολή» και «επεκτατικός πόλεμος» για να περιγράψει την κατάσταση στην Ουκρανία, ενώ διαρκώς τονίζει την ανάγκη για αμοιβαία συνεννόηση και ευόδωση των διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο κρατών. Σε αυτή της την στάση βασίζεται και η άτυπη «συμμαχία» με την Ρωσία. Οι δύο χώρες φαίνεται ότι έχουν έρθει αρκετά κοντά σε διπλωματικό επίπεδο και μια Ρωσο-Κινεζική σύμπραξη με στόχο την εκθρόνιση των ΗΠΑ από την παγκόσμια ηγεμονία δεν θα εξέπληττε κανένα.
Παρά το γεγονός όμως ότι τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα του νέου ψυχρού πολέμου, που είναι προ των πυλών, βρίσκονται υπό διαμόρφωση, αποφεύγεται η πλήρης ρήξη με τον Δυτικό κόσμο. Ο Xi Jinping γνωρίζει καλά ότι μια οξεία αντιπαράθεση και ρήξη με τις χώρες τις Δύσης θα είχε τεράστιο οικονομικό κόστος και θα γύριζε την Κίνα πίσω στην δεκαετία του 1950, δηλαδή θα την οδηγούσε σε απομόνωση και σε οικονομικό μαρασμό, δεδομένου ότι πολλές δυτικές εταιρείες διατηρούν εργοστάσια στην Κίνα. Δεν θα πρέπει άλλωστε να λησμονείται το ότι η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας διατηρεί σημαντικές οικονομικές σχέσεις με αρκετές από τις 141 χώρες που τοποθετήθηκαν θετικά απέναντι στο προαναφερθέν ψήφισμα του ΟΗΕ, οπότε θα είχε τεράστιες απώλειες σε περίπτωση ρήξης. Αντ’ αυτού, φαίνεται να έχει επιλέξει, προς ώρας τουλάχιστον, την ηπιότερη οδό της αποφυγή της κλιμάκωσης, καθώς και την παράλληλη συνεννόηση και ενίσχυση των διπλωματικών και οικονομικών σχέσεων της με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ενδεικτική του όλου κλίματος είναι η πρόσφατη σύνοδος Κίνας – ΕΕ για την Ουκρανία όπου φάνηκε να επιχειρείται μια επαναπροσέγγιση των δυο εταίρων, τα αποτελέσματα της οποίας θα εκδηλωθούν εν ευθέτω χρόνω.
Η θέση της Κίνας, λοιπόν, στην νέα παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα, θα είναι σίγουρα πιο ενισχυμένη. Αυτό άλλωστε επιδιώκει και η ίδια. Εκείνο που δεν είναι καθόλου σίγουρο αν θα πραγματοποιηθεί είναι η φιλοδοξία της να αποκτήσει την αίγλη που είχε κάποτε η ΕΣΣΔ και να διαδεχτεί τις ΗΠΑ στην παγκόσμια ηγεμονία. Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι ΗΠΑ δεν θα μείνουν άπραγες απέναντι στην ανερχόμενη Κίνα και στις φιλοδοξίες της για ηγεμονία. Αυτή η προσπάθεια μετατόπισης του κέντρου ισχύος από την Δύση στην Ανατολή θα κλονίσει συθέμελα την διεθνή ισορροπία δυνάμεων, επιφέροντας τεράστιες αλλαγές. Επομένως, δεν μένει παρά να αναμένουμε τις εξελίξεις.
Βιβλιογραφία:
Καθημερινή. (2022). Υπερηχητικές πτήσεις, η Κίνα μπαίνει δυναμικά στην μάχη της ατμόσφαιρας. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/life/technology/561795166/yperichitikes-ptiseis-h-kina-mpainei-dynamika-sti-machi-tis-stratosfairas/
Yao Yang. (2022). Θα χαλαρώσει ο πόλεμος της Ουκρανίας τις εντάσεις ΗΠΑ- Κίνας;. Οικονομικός Ταχυδρόμος. Διαθέσιμο σε: https://www.ot.gr/2022/04/04/diethni/tha-xalarosei-o-polemos-tis-oukranias-tis-entaseis-ipa-kinas/
Insider. (2022). Φόρουμ Δελφών: Οι σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας καθορίζουν το σύνολο της εξωτερικής πολιτικής στη γεωπολιτική σκακιέρα. Διαθέσιμο σε: https://www.insider.gr/eidiseis/220981/foroym-delfon-oi-sheseis-ipa-kinas-kathorizoyn-synolo-tis-exoterikis-politikis-sti
Οικονομικός Ταχυδρόμος. (2022). Η εναλλακτική παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Διαθέσιμο σε: https://www.ot.gr/2022/03/21/partners/the-economist/i-enallaktiki-pagkosmia-taksi-pragmaton/
Γιάννης Παλαιολόγος. (2022). Η οικονομία, όπλο πειθούς της ΕΕ προς την Κίνα. Καθημερινή. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/561789748/i-oikonomia-oplo-peithoys-tis-e-e-pros-tin-kina/
Deutsche Welle. (2020). Phase one agreement aside, could the trade war future mean choosing China or US? . Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/us-china-trade-war-phase-one-deal/a-52003036
Katharina Buchholz. (2019). US-China Trade deficit keeps growing despite tariffs. Statista. Διαθέσιμο σε: https://www.statista.com/chart/16629/china-us-trade-deficit-grows/
United States Trade Representative. The People’s Republic of China; US- China Trade Facts. Διαθέσιμο σε: https://ustr.gov/countries-regions/china-mongolia-taiwan/peoples-republic-china
European Commission. (2022). European Union, Trade in goods with China. Διαθέσιμο σε: https://webgate.ec.europa.eu/isdb_results/factsheets/country/details_china_en.pdf
World Bank. (2019). United States product Exports. Διαθέσιμο σε: https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/USA/Year/2019/TradeFlow/Export/Partner/WLD/Product/All-Groups
Money Review. (2022). ΗΠΑ: το χρέος τους ξεπέρασε τα 30 Τρις. Δολάρια για πρώτη φορά. Διαθέσιμο σε: https://www.moneyreview.gr/business-and-finance/international/65553/ipa-xeperase-ta-30-tris-dolaria-gia-proti-fora/
Οικονομικός Ταχυδρόμος. (2022). Πόλεμος στην Ουκρανία : Η ψηφοφορία για τη Ρωσία στον ΟΗΕ – Πως χωρίζεται ο κόσμος ;. Διαθέσιμο σε: https://www.ot.gr/2022/03/03/epikairothta/kosmos/i-psifoforia-gia-ti-rosia-ston-oie-pos-xorizetai-o-kosmos/
Reuters/ Cagla Gurdogan. (2022). Σύνοδος ΕΕ- Κίνας για αποτροπή στήριξης στη Μόσχα. Καθημερινή. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/561788569/synodos-ee-kinas-gia-apotropi-kinezikis-stirixis-sti-moscha/
Εμμανουηλίδης Εμμανουήλ. (2020). Οι ελληνοκινεζικές σχέσεις κατά την περίοδο 1972-1997. University Studio Press.
Γ. Σταθάκης. (2022). Η Ρωσία ως «οικονομία παρίας» και η πρόσδεση στην Κίνα. (Ημερήσια). Διαθέσιμο σε: https://www.imerisia.gr/opinions/37699_g-stathakis-i-rosia-os-oikonomia-parias-kai-i-prosdesi-stin-kina
Capital.gr. (2022). Handelblatt: Τι σημαίνει η συμφωνία της Κίνας με τον Πούτιν για την Ευρώπη;. Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/diethni/3624000/handelsblatt-ti-simainei-i-sumfonia-tis-kinas-me-ton-poutin-gia-tin-europi