Γράφει η Ευαγγελία Ρωμανού
Η πανδημία έχει αλλάξει άρδην τον τρόπο με τον οποίο ασκούμε τα δικαιώματά μας, όπως το δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση (το οποίο προστατεύεται στο άρθρο 12, παρ. 1 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα), καθώς και τις καθημερινές μας συνήθειες υγιεινής. Στη διάρκεια της πανδημίας και του lockdown η Ελλάδα ψήφισε διάφορα νομικώς δεσμευτικά κείμενα με βάση το άρθρο 44, παρ. 1 του Συντάγματος. Το εν λόγω άρθρο δηλώνει ότι σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί, ύστερα από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου, να εκδίδει πράξεις νομοθετικού περιεχομένου. Ψηφίστηκε επίσης και μια σειρά από συμβουλευτικές διατάξεις ήπιου δικαίου, οι οποίες αναφέρονταν στην εν γένει συμπεριφορά των πολιτών κατά της πανδημίας. Μέσα από το παρόν άρθρο αναλύεται το κατά πόσο υπήρχε διάκριση στην εφαρμογή αυτών των νομικών κειμένων στους αιτούντες άσυλο σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, αλλά και το κατά πόσο τα μέτρα αυτά αποδείχθηκαν αποτελεσματικά.
Τα νομικώς δεσμευτικά μέτρα που εφαρμόστηκαν στα ΚΥΤ υιοθετήθηκαν αρχικά ως κείμενα ήπιου δικαίου, μέσα από το λεγόμενο σχέδιο «Αγνοδίκη», τον Μάρτιο του 2020 και συμπεριλάμβαναν κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση της πανδημίας εντός των ΚΥΤ. Πρόκειται για περιορισμούς στη μετακίνηση των αιτούντων άσυλο έξω αλλά και μέσα στα ΚΥΤ, καθώς και για αναστολή όλων των δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των άτυπων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων εντός των ΚΥΤ. Αυτό το αρχικώς μη νομικά δεσμευτικό σχέδιο ακολούθησαν νομικώς δεσμευτικά κείμενα που υιοθετήθηκαν μέσα από Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις. Το σχέδιο «Αγνοδίκη», όμως, εξακολουθούσε να αποτελεί την κύρια κατευθυντήρια γραμμή αυτών των μέτρων.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, αυτά τα μέτρα ήταν διαφορετικά σε σχέση με αυτά που εφαρμόζονταν στον γενικό πληθυσμό σε διάρκεια και αυστηρότητα. Ακόμη, δεν ήταν σύμφωνα με τις αρχές της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας, οι οποίες χρειάζεται αυστηρώς να τηρούνται στις περιπτώσεις περιορισμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (όπως, για παράδειγμα, προβλέπεται στο άρθρο 12, παρ. 3 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα). Εφαρμόστηκαν αρχικά στη διάρκεια του πρώτου lockdown τον Μάρτιο του 2020 και ανανεώνονταν συνεχώς ακόμα και μετά το τέλος του lockdown. Αυτό σημαίνει ότι οι αιτούντες άσυλο δεν μπορούσαν να κινηθούν εκτός ΚΥΤ, ακόμα και όταν αυτό ήταν επιτρεπτό στον γενικό πληθυσμό λόγω της βελτιωμένης επιδημιολογικής εικόνας. Επίσης, τα παιδιά και τα ασυνόδευτά ανήλικα που διέμεναν στα ΚΥΤ δεν είχαν πρόσβαση σε δια ζώσης εκπαίδευση ακόμα και όταν τα σχολεία επαναλειτούργησαν.
Στη διάρκεια της πανδημίας, η Ελληνική Κυβέρνηση συμβούλευε τον πληθυσμό να ακολουθεί συγκεκριμένα συμβουλευτικά μέτρα για την αντιμετώπιση του ιού. Μερικά από αυτά είναι, μεταξύ άλλων, η χρήση μάσκας, η διατήρηση κοινωνικής απόστασης και η τήρηση των κανόνων υγιεινής. Ενώ αυτά τα μέτρα είχαν γίνει καθημερινή συνήθεια για τον γενικό πληθυσμό, οι αιτούντες άσυλο των ΚΥΤ αδυνατούσαν να ακολουθήσουν αυτούς τους κανόνες. Ακόμη, δεν υπήρχε πλάνο απομόνωσης και αντιμετώπισης των κρουσμάτων, με αποτέλεσμα αυτά να αντιμετωπίζονται εντός των ΚΥΤ θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία εργαζομένων και αιτούντων.
Αρχικά, τα ΚΥΤ, ειδικότερα αυτά των νησιών, είχαν ξεπεράσει τα όρια χωρητικότητάς τους και φιλοξενούσαν ανθρώπους κατά πολύ άνω των δυνατοτήτων τους. Αυτές οι συνθήκες καθιστούσαν αδύνατη τη διατήρηση κοινωνικής απόστασης εντός των ΚΥΤ. Ακόμα, ενώ οι πολίτες συμβουλεύονταν να «μείνουν σπίτι», οι αιτούντες άσυλο διέμεναν σε σκηνές, μην μπορώντας να απομονωθούν σε περίπτωση κρούσματος. Λόγω του Covid-19, ένας μικρός μόνο αριθμός αιτούντων άσυλο μεταφέρθηκε στην ηπειρωτική χώρα ή προσωρινά σε ξενοδοχεία. Αυτός ο αριθμός, βέβαια, δεν ήταν αρκετός για να αντιμετωπίσει τον ιό εντός των ΚΥΤ, αφού ο αριθμός των ατόμων εξακολουθούσε να είναι υψηλός.
Δεύτερον, σχετικά με την πρόσβαση σε προϊόντα υγιεινής, σύμφωνα με την ΜΚΟ Refugee Support Aegean, οι αιτούντες άσυλο χρειαζόταν να περιμένουν έως και ώρες για να χρησιμοποιήσουν το μπάνιο ή να πλύνουν τα χέρια τους, με τις συνθήκες υγιεινής να είναι ανεπαρκείς. Το λεγόμενο σχέδιο «Αγνοδίκη» δεν αναφερόταν στη βελτίωση αυτών των συνθηκών ή στην πρόσβαση των αιτούντων άσυλο σε προϊόντα υγιεινής και ιατρική περίθαλψη.
Παρά τη συνεχή υπενθύμιση αυτών των μέτρων από τις αρχές και τη σημασία εφαρμογής τους, δεν έγιναν επαρκείς προσπάθειες για τη σωστή εφαρμογή τους στα ΚΥΤ. Η μόνη λύση που δόθηκε, ήταν η συνεχής ανανέωση της Κοινής Υπουργικής Απόφασης. Προτεραιότητα δόθηκε στην εφαρμογή αυτού του νομικώς δεσμευτικού κειμένου που στην πράξη γέννησε διακρίσεις σε βάρος των αιτούντων άσυλο σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Δεν δόθηκε, αντιθέτως, η ίδια έμφαση στην εφαρμογή των βασικών κανόνων υγιεινής που υπήρχαν σε μορφή συμβουλευτικών μέτρων, με αποτέλεσμα να περιθωριοποιηθεί η υγεία των αιτούντων άσυλο.
Η διαφύλαξη της αξιοπρέπειας και του δικαιώματος στην υγεία (το οποίο προβλέπεται στο άρθρο 12 του Διεθνούς Συμφώνου Οικονομικών, Κοινωνικών και Μορφωτικών Δικαιωμάτων) των αιτούντων άσυλο στη διάρκεια της πανδημίας, θα μπορούσε να είχε επιτευχθεί με την περαιτέρω αποσυμφόρηση των νησιών, που αποτελούσε χρόνιο πρόβλημα και συνέβαλε, στη διάρκεια της πανδημίας, στη διασπορά του ιού. Επιπλέον, προτεραιότητα θα μπορούσε να δοθεί σε άτομα με αναπηρία, ιατρικά προβλήματα, οικογένειες και ασυνόδευτους ανηλίκους, των οποίων η ζωή διέτρεχε δυσανάλογο κίνδυνο λόγω των συνθηκών υγιεινής στα ΚΥΤ.
Έμφαση χρειαζόταν να δοθεί στην πρόσβαση των αιτούντων άσυλο σε συχνή ιατρική περίθαλψη, ακόμα και για όσους δεν διέθεταν αριθμό ασφάλισης (ΑΜΚΑ ή ΠΑΑΥΠΑ). Επιπρόσθετα, απαραίτητο κρίθηκε να υπάρξει ένα οργανωμένο σχέδιο απομόνωσης των κρουσμάτων και ένα σχέδιο ανίχνευσης των επαφών τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι, η παροχή μασκών και αντισηπτικών γινόταν κυρίως από ΜΚΟ και εθελοντές.
Αυτά τα συμβουλευτικά μέτρα για τους κανόνες υγιεινής, αν και δεν συμπεριλαμβάνονταν στο νομικώς δεσμευτικό κείμενο της Κοινής Υπουργικής Απόφασης, αποδείχθηκαν καίρια για την αντιμετώπιση του ιού. Το συνεχές κλείσιμο των ΚΥΤ βάση της Απόφασης αυτής αποδείχθηκε ανεπαρκές μέτρο για την προστασία των αιτούντων άσυλο. Παρόλο που η Ελληνική πολιτεία δεν έθεσε σε προτεραιότητα τον εμβολιασμό τους και δεν αναγνώρισε με αυτόν τον τρόπο την ευαλωτότητά τους, από τον Μάιο του 2021 και μετά οι αιτούντες αποτελούν μέρος του εμβολιαστικού προγράμματος της χώρας.
Πηγές
Access to health is a luxury for stranded refugees in Greece, European Public Health Alliance, Μάρτιος 31, 2020. Διαθέσιμο σε: https://epha.org/access-to-health-is-a-luxury-for-stranded-refugees-in-greece/
Eva Cossé, Greece Again Extends Covid-19 Lockdown at Refugee Camps – Authorities Should End Discriminatory Restrictions, Human Rights Watch, Ιούνιος 12, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/news/2020/06/12/greece-again-extends-covid-19-lockdown-refugee-camps
CONDITIONS IN RECEPTION FACILITIES, Greek Council for Refugees, Ιούνιος 10, 2021.Διαθέσιμο σε: https://asylumineurope.org/reports/country/greece/reception-conditions/housing/conditions-reception-facilities/
Greece: Events of 2020, Human Rights Watch, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/world-report/2021/country-chapters/greece
Greece: Island Camps Not Prepared for Covid-19, Human Rights Watch, Απρίλιος 22, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/news/2020/04/22/greece-island-camps-not-prepared-covid-19#:~:text=(Athens)%20%E2%80%93%20Greek%20authorities%20have,Human%20Rights%20Watch%20said%20today.
Lilian Tsourdi, Greece’s Covid-19 Response: Not Beyond Reproach, Maastricht University Blog, Μάρτιος 16, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.maastrichtuniversity.nl/blog/2021/03/greece%E2%80%99s-covid-19-response-not-beyond-reproach
Refugees on the Aegean islands: At the mercy of the pandemic, Refugee Support Aegean, Σεπτέμβριος 18, 2020.Διαθέσιμο σε: https://rsaegean.org/en/refugees-on-the-aegean-islands-at-the-mercy-of-the-pandemic/
Marion MacGregor, Greece: Migrants in camps to be vaccinated in May, InfoMigrants, Μάρτιος 30, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.infomigrants.net/en/post/31199/greece-migrants-in-camps-to-be-vaccinated-in-may
Public safety advice, National Public Health Organization, Μάρτιος 28, 2020. Διαθέσιμο σε: https://eody.gov.gr/en/public-safety-advice/
Πηγή φωτογραφίας: Greece reports first coronavirus case in Moria migrant camp on Lesbos, DW, Σεπτέμβριος 2, 2020. Διαθέσιμη σε: https://www.dw.com/en/greece-reports-first-coronavirus-case-in-moria-migrant-camp-on-lesbos/a-54792666