Γράφει ο Αλέξανδρος Ιτιμούδης
Στην σύγχρονη εποχή παρατηρείται μια ξεκάθαρη μεταστροφή όσον αφορά το συγκρουσιακό τοπίο των κρατικών δρώντων, μιας και έχουμε εισαχθεί πλέον στην εποχή της αξιοποίησης όλου του φάσματος της ανθρώπινης δραστηριότητας. Συγκεκριμένα, πλέον, πέρα από το κλασσικό τρίπτυχο της στρατιωτικής σύγκρουσης που περιλάμβανε την στεριά, την θάλασσα, και τον αέρα, από το 2000 και μετά, ένας επιπλέον χώρος έχει μπει για τα καλά στα επιχειρησιακά σχέδια όλων των κρατών, και είναι ασφαλώς ο κυβερνοχώρος μέσω του διαδικτύου.
Ο χώρος αυτός καθίσταται ολοένα και πιο κρίσιμος καθώς πέρα από τις πολλές και ασύμμετρες δυνατότητες που προσφέρει, έχει δώσει την ευκαιρία σε μη κρατικούς δρώντες, σύνολα ατόμων, ΜΚΟ, τρομοκρατικές οργανώσεις, αλλά και στα ίδια τα κράτη, να ασκήσουν επιρροή και προβολή ισχύος η οποία μπαίνει πλέον στο ίδιο κάδρο με την κλασσική συμβατική ισχύ. Ο ίδιος ο κυβερνοχώρος αποτελεί κάτι ξεχωριστό σε αντίθεση με την στεριά, την θάλασσα, τον αέρα, ακόμα και το διάστημα και το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, καθώς τα όρια του είναι ρευστά και ως εκ τούτου η οποιαδήποτε ανάληψη δράσης μέσα σε αυτό το πλαίσιο αποκτά ασύμμετρες ιδιότητες. Το αποτέλεσμα είναι πως αποτελεί κάτι μη σταθερό, που όμως επιτυγχάνει μια σημαντικότατη διείσδυση στις ανεπτυγμένες χώρες που αγγίζει ποσοστό άνω του 80%.
Δεδομένης επομένως της εκτεταμένης χρήσης του κυβερνοχώρου από τα άτομα, τις επιχειρήσεις, τις κυβερνητικές οργανώσεις, και τις ένοπλες δυνάμεις, καθίσταται σαφές πως η σημασία του για την γενικότερη εθνική ασφάλεια είναι ιδιαίτερα κρίσιμη. Η κρισιμότητα αυτή εντείνεται ακόμα περισσότερο αν αναλογιστούμε πως αποτελεί πεδίο εφαρμογής τακτικών και στρατηγικών υβριδικού πολέμου, ο οποίος εκ φύσεως δύναται να εμπλέξει όχι μόνο συμβατικές δυνάμεις, αλλά και απλούς πολίτες και μη κρατικούς δρώντες. Το βασικό χαρακτηριστικό του κυβερνοχώρου στο πεδίο της σύγκρουσης είναι ότι θεμελιώδη στοιχεία της συμβατικής ασφάλειας, όπως η άσκηση βίας, η ταυτότητα του δράστη, η τοποθεσία, η άμυνα, η επίθεση, και η ταχύτητα, δεν επεξηγούν απαραίτητα σωστά τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα σε αυτόν.
Ως εκ τούτου ένας ορισμός που θα μπορούσε να δοθεί για τον πόλεμο στον κυβερνοχώρο είναι πως αποτελεί ένα πεδίο διαμάχης κρατικών ή μη δρώντων, όπου ακριβής και ποσοτικά ζυγισμένη ισχύς μεταφέρεται εναντίον στρατιωτικών και βιομηχανικών στόχων, προκειμένου να αποκτηθούν οφέλη στον πολιτικό, οικονομικό, και γενικά στον γήινο τομέα. Κάπως έτσι, ο κυβερνοχώρος καθίσταται το αντίστοιχο της σύγκρουσης στον φυσικό χώρο, μιας και η κυριαρχία που επιτυγχάνεται σε αυτόν αυτόματα προκαλεί αποτελέσματα και στο συμβατικό πεδίο σύγκρουσης.
Ένα από τα βασικά «εργαλεία» που αξιοποιείται πλήρως στον κυβερνοπόλεμο είναι σαφώς η λεγόμενη κυβερνο – προπαγάνδα, η οποία αποτελεί ένα στάδιο της σύγκρουσης που στοχεύει όχι μόνο στους πυλώνες ισχύος του εκάστοτε κρατικού δρώντα, αλλά κυρίως εμπλέκει τον ίδιο τον πληθυσμό που διαβιούν στα κράτη. Αυτό που εκμεταλλεύεται ο δρών που θα επιλέξει να ασκήσει τέτοιου είδους υβριδική επιρροή είναι το ίδιο το ίντερνετ, το οποίο εξ ορισμού αποτελεί ένα «ουδέτερο πεδίο» δράσης, μιας και η χρήση του μπορεί να περιλαμβάνει από καλές μέχρι αμιγώς κακόβουλες πράξεις. Μεγάλη σύγχυση επίσης δημιουργείται καθώς η προπαγάνδα στο διαδίκτυο αξιοποιεί τα εργαλεία και τις τεχνικές που αξιοποιεί και η λεγόμενη δημόσια διπλωματία, η οποία σε μεγάλο βαθμό έχει μετακινηθεί προς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις διάφορες διαδικτυακές ομάδες.
Βασικό χαρακτηριστικό των προπαγανδιστικών μηνυμάτων στον κυβερνοχώρο είναι πως εκμεταλλεύονται την απουσία διαμεσολαβητή μεταξύ του πομπού και του δέκτη, με αποτέλεσμα το ίδιο το μήνυμα να αποκτά άμεση εμπλοκή με τον στόχο. Σε αντίθεση με την διαδικτυακή διπλωματία, η οποία εκτός του ότι πραγματοποιείται από επίσημους κυβερνητικούς, διέπεται και από ένα κώδικα ηθικών αξιών, η κυβερνο – προπαγάνδα αξιοποιεί κάθε μέσο παραπλάνησης και ψεύδους με σκοπό να διαβάλλει τον αντίπαλο πληθυσμό, να αποσυνθέσει σταδιακά την αντίληψη του για την πραγματικότητα, ή και να «δαιμονοποιήσει» τον ίδιο τον αντίπαλο.
Ο εκάστοτε κρατικός ή μη δρών έχει την δυνατότητα να αντιπαρατάξει πολλούς «ψηφιακούς στρατιώτες» προκειμένου μέσω fake news, και διαφόρων άλλων επικοινωνιακών τεχνικών, να ασκήσει αποτελέσματα που θα βλάψουν την γενικότερη ισχύ του. Στην περίπτωση ειδικά της Ελλάδας, δεν πρέπει να διαφεύγει πως μια τέτοια υβριδικού τύπου επιχείρηση παραπλάνησης της κοινής γνώμης, αλλά και αποπροσανατολισμού των συμμάχων της, επιχειρήθηκε τόσο στα γεγονότα της απόπειρας εισβολής στον Έβρο, όσο και μετέπειτα στα γεγονότα με τα τουρκικά ερευνητικά πλοία. Εκεί επιστρατεύτηκε μεγάλος αριθμός ψηφιακών μοναχικών λύκων (digital lone wolves) με σκοπό να επιχειρηθεί η παραπλάνηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού προς όφελος συγκεκριμένη χώρας.
Γενικότερα όμως παρατηρείται το φαινόμενο, κρατικοί δρώντες προκειμένου να αποφύγουν μια ανοιχτή σύγκρουση που θα έχει σαφώς μεγαλύτερο κόστος και ρίσκο, να αποφεύγουν την ευθεία συμβατική σύγκρουση και να καταφεύγουν σε κεκαλυμμένες κυβερνοεπιθέσεις. Οι επιθέσεις αυτές ποικίλουν και περιλαμβάνουν ανάρτηση μηνυμάτων σε κυβερνητικές σελίδες στοχεύοντας το ηθικό των αντιπάλων, επιθέσεις ακόμα και σε οπλικά συστήματα του αντιπάλου με σκοπό την αχρήστευση τους, ακόμα και παραβιάσεις συστημάτων εταιριών και εμπορικών οργανώσεων. Παρατηρείται δηλαδή μια πλειάδα επιθετικών εφαρμογών οι οποίες μπορούν να στοχεύσουν κυριολεκτικά κάθε στοιχείο που έχει μια έστω και απλή σύνδεση στο διαδίκτυο. Επομένως ο πονοκέφαλος που δημιουργείται στα διάφορα επιτελεία ασφάλειας, πληροφοριών, και ενόπλων δυνάμεων είναι εκτός από δικαιολογημένος και ιδιαίτερα κρίσιμος, εφόσον η οπλοποίηση του παγκόσμιου ιστού έχει ξεφύγει πλέον ακόμα και από τα χέρια των ίδιων των κυβερνήσεων.
Αυτό που μπορεί να λεχθεί με ακρίβεια είναι πως ο κυβερνοπόλεμος έχει ενταχθεί πλέον για τα καλά στο δόγμα ασφάλειας των ανεπτυγμένων χωρών και καλό θα ήταν και η Ελλάδα να φροντίσει να αναπτύξει τον συγκεκριμένο τομέα, καθώς η ζημία αλλά και το αντίστοιχο όφελος που μπορεί να εξαχθεί από μια πετυχημένη κυβερνοεπίθεση, μπορεί να προκαλέσει σημαντική ανακατανομή ισχύος, και να καθορίσει την έκβαση συγκρούσεων σε όλο το φάσμα της ισχύος.
Πηγές:
Catham House Report: Paul Cornish et.al., On Cyber Warfare, Νοέμβριος, 2010, σ.1-49.
Lior Tabansky, Basic Concepts in Cyber Warfare,Military & Strategic Affairs vol.3 no.1, Μάϊος 2011, 75-91.
Μίνα Αγγελίνη, Κυβερνοεπίθεση από Ιρανούς χάκερ στην ιστοσελίδα της κυβέρνησης, Πρώτο Θέμα, Ιανουάριος 5, 2020, διαθέσιμο στο https://www.protothema.gr/world/article/961611/kuvernoepithesi–apo–iranous–haker–stin–istoselida–tis–amerikanikis–kuvernisis/.
Κυβερνοεπιθέσεις σε ιρανικά οπλικά συστήματα εξαπέλυσαν οι ΗΠΑ, Η Καθημερινή, Ιούνιος 23, 2019, διαθέσιμο στο https://www.kathimerini.gr/world/1030393/kyvernoepitheseis–se–iranika–oplika–systima–exapelysan–oi–ipa/.
Ισραήλ: Μεγάλη κυβερνοεπίθεση κατά εταιριών με πιθανότερο δράστη ιρανούς χάκερ, Liberal.gr, Δεκέμβριος 14, 2020, διαθέσιμο στο https://www.liberal.gr/world/israil–megali–kubernoepithesi–kata–etaireion–me–pithanotero–drasti–iranous–chakers/342906.
Αθανάσιος Μποζίνης, Πληροφοριακός Πόλεμος και Κυβερνοστρατοί, Τα Νέα, Αύγουστος 3, 2020, διαθέσιμο στο https://www.tanea.gr/2020/08/03/opinions/pliroforiakos–polemos–kai–kyvernostratoi/.
Πηγή εικόνας: Columbus, L. Cyber Warfare – Truth, Tactics, And Strategies Is A Good Read, Forbes, March 28, 2020, διαθέσιμο στο https://casstt.com/post/cyber-warfare-and-international-rule-of-law/429 .