Γράφει ο Νικόλαος Ζίνγκο
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχει απασχολήσει σημαντικά τη διεθνή και ευρωπαϊκή πολιτική και κοινή γνώμη, η κατάσταση των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων, μιας πολυτάραχης περιοχής με βίαιη ιστορία, η οποία οφείλεται τόσο σε εσωτερικούς όσο και σε εξωτερικούς παράγοντες. Η ενσωμάτωση των χωρών αυτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ό,τι συνεπάγεται αυτό για τα βαλκανικά κράτη, αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μείζον ζήτημα.
Αρχικά, όταν γίνεται λόγος για Δυτικά Βαλκάνια, αναφερόμαστε σε μια περιοχή της Βαλκανικής Χερσονήσου, στο νοτιοανατολικό άκρο της ηπειρωτικής Ευρώπης, αποτελούμενη από 7 χώρες: την Αλβανία, τη Σερβία, την Κροατία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας, το Μαυροβούνιο και το Κόσοβο.
Από τον 19ο αιώνα, από τότε δηλαδή που αρχίσαμε να μιλάμε για Βαλκάνια, λόγω των αποσχιστικών τάσεων των λαών της περιοχής από τον οθωμανικό ζυγό, μέχρι και τις μέρες μας, η εν λόγω περιοχή έχει συσχετισθεί με έννοιες όπως εθνικισμός, βία, βαρβαρότητα, διαίρεση. Αυτή η απεικόνιση των Βαλκανίων και ιδιαίτερα των Δυτικών Βαλκανίων, έχει τις ρίζες της σε διάφορα ιστορικά γεγονότα, ιδιαίτερα κατά τον 20ο αιώνα, κατά τα οποία τα Βαλκάνια χαρακτηρίστηκαν ως ταραχοποιός της Ευρώπης. Τέτοια γεγονότα αποτελούν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η πυροδότηση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με αφορμή τη δολοφονία του αρχιδούκα Φερδινάνδου και της συζύγου του στο Σαράγιεβο, αλλά και οι Γιουγκοσλαβικοί Πόλεμοι της δεκαετίας του 1990.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι κατά το μεγαλύτερο μέρος του περασμένου αιώνα, τα Δυτικά Βαλκάνια, λόγω της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής υστέρησης που παρουσίαζαν και λόγω της επικράτησης του κομμουνισμού στην περιοχή μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μέχρι τη διάλυση της ΕΣΣΔ και της πρώην Γιουγκοσλαβίας, θεωρούνταν ως κάτι διαφορετικό και ξεχωριστό από την υπόλοιπη αναπτυγμένη και πολιτισμένη Ευρώπη.
Η μεταψυχροπολεμική περίοδος, όμως, επεφύλασσε ενδιαφέρουσες εξελίξεις για το μέλλον των χώρων των Δυτικών Βαλκανίων· παρά το γεγονός, ότι αρχικά υπήρξε αδιαφορία από την Ευρώπη και τη διεθνή κοινότητα, οι θηριωδίες των συγκρούσεων και η γενικότερη αποσταθεροποίηση της περιοχής ώθησαν την Ευρώπη και ιδιαίτερα τις Ηνωμένες Πολιτείες να αναλάβουν ενεργό δράση για κατάπαυση του πυρός, με το ΝΑΤΟ να επεμβαίνει στρατιωτικά για πρώτη φορά από τη δημιουργία του, πρώτα στη Βοσνία και έπειτα στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου.
Βλέποντας η Ευρωπαϊκή Ένωση την υφιστάμενη κρίση να βρίσκεται προ των πυλών της και ανησυχώντας για πλήρη αποσταθεροποίηση σε μια περιοχή, που γεωγραφικά ανήκει στην ηπειρωτική Ευρώπη, εκκίνησε αμέσως μετά τους πολέμους διαδικασίες που θα ενίσχυαν τον εξευρωπαϊσμό των Δυτικών Βαλκανίων, δηλαδή την προσπάθεια για πολιτική, οικονομική και κοινωνική συνοχή σύμφωνα με το παράδειγμα της Ένωσης.
Το πρώτο βήμα επιτελέστηκε το 1999 με την εγκαθίδρυση της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (SAP), που περιλάμβανε μεταξύ άλλων σχέδια οικονομικής ενίσχυσης και ενδυνάμωσης των σχέσεων μεταξύ της Ένωσης και των Δυτικών Βαλκανίων, με την οποία επίσης δημιουργήθηκε η δυνατότητα για την υποβολή υποψηφιότητας των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων για εισχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προκειμένου να γίνουν μέλη της, τα δυτικά βαλκανικά κράτη έπρεπε να πληρούν ορισμένα πολιτικά και οικονομικά κριτήρια και πιο συγκεκριμένα τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, που προϋποθέτουν μεταξύ άλλων πολιτική σταθερότητα, επικράτηση κράτους δικαίου, σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αποτελεσματική λειτουργία της οικονομίας της αγοράς.
Μέχρι σήμερα, η μόνη χώρα που έχει εισέλθει στην Ε.Ε είναι η Κροατία, ενώ η Αλβανία, το Μαυροβούνιο, η Σερβία και η Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας είναι υπό το καθεστώς της υποψήφιας χώρας. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο θεωρούνται πιθανοί υποψήφιοι.
Αυτή η κατάσταση υποδηλώνει με σαφή τρόπο τις δυσκολίες που υφίστανται στην προσπάθεια εξευρωπαϊσμού των Δυτικών Βαλκανίων. Οι επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων κατά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και η μετέπειτα προσπάθεια σύνδεσης της Ένωσης με τα Δυτικά Βαλκάνια, σκόπευαν απλά στο τέλος των εχθροπραξιών, δεν αποτέλεσαν, όμως, το τέλος των προβλημάτων, καθώς οι αγκυλώσεις όσον αφορά την υπόσταση των χωρών αυτών συνεχίστηκαν. Τα πολιτικά προβλήματα συνέχισαν και συνεχίζουν να ταλανίζουν χώρες, όπως η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η οποία θεωρείται ότι διαθέτει ένα από τα πιο προβληματικά πολιτικά συστήματα της περιοχής. Οι εθνικές διαμάχες και οι εθνικιστικές αξιώσεις συνεχίζουν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους, με τρανά παραδείγματα τη σύγκρουση στη Βόρεια Μακεδονία το 2002, την απόσχιση του Μαυροβούνιου το 2006, την κήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου το 2008 που δημιούργησε νέες εντάσεις με τη Σερβία και την εμφάνιση στο προσκήνιο της ιδέας της Μεγάλης Αλβανίας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση από τη μεριά της, φαίνεται να προσπαθεί να επιβάλλει μέσω εξαναγκασμού στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν, χωρίς να λαμβάνει υπόψη, ότι η αλλαγή δε γίνεται από τη μία στιγμή στην άλλη με απλή επιβολή κάποιων προϋποθέσεων και ότι πρέπει πρώτα η αλλαγή να έρθει εκ των έσω με πολιτικές και σχεδιασμούς που σταδιακά θα οδηγήσουν στη συνοχή Δυτικών Βαλκανίων και Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Εν κατακλείδι, συμπεραίνεται ότι η Ιστορία έχει δείξει πως, παρά το γεγονός ότι τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν απεικονιστεί ανά τα χρονικά ως ένα άλλος πολιτισμός που απέχει σημαντικά από τις αξίες, τα ιδεώδη και τον πολιτισμό της Ένωσης, αυτές οι δύο οντότητες έχουν επηρεάσει η μία την άλλη και οι εξελίξεις από τη μεριά της μίας έχουν συνέπειες στην άλλη. Η ευρωπαϊκή προοπτική για τα Βαλκάνια δεν μπορεί να θεωρηθεί απίθανη, αλλά σίγουρα χρειάζεται περισσότερος χρόνος και σωστός τρόπος ενσωμάτωσης.
Βιβλιογραφία
- Δ. Καιρίδης, Εθνικισμός, Εθνοτικές Συγκρούσεις και Διεθνείς Σχέσεις: Θεωρία και Πράξη στα Βαλκάνια, Εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2016.
- A. Elbasani, Europeanization Travels to the Western Balkans: Enlargement Strategy, Domestic Obstacles and Diverging Reforms, European University Institute – Robert Schuman Centre for Advanced Studies (RSCAS), 2013 (διαθέσιμο στο https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2553282).
- R. Biermann, Coercive Europeanization: the EU’s struggle to contain secessionism in the Balkans, European Security Journal, Volume 23, Issue 4, 2014 (διαθέσιμο στο https://doi.org/10.1080/09662839.2014.918035).
- J. Subotic, Europe is a State of Mind: Identity and Europeanization in the Balkans, International Studies Quarterly, Volume 55, Issue 2, 2011 (διαθέσιμο στο https://doi.org/10.1111/j.1468-2478.2011.00649.x).
- The Western Balkans, European Parliament (διαθέσιμο στο https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/168/the-western-balkans).
- Accession criteria, European Commission (διαθέσιμο στο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/policy/glossary/terms/accession-criteria_en).