Γράφει η Ιφιγένεια Τσακαλογιάννη
Στον ταχύτατα αναπτυσσόμενο σύγχρονο κόσμο, το περιβάλλον και η προστασία του αναδεικνύονται με ολοένα και αυξανόμενη επιτακτικότητα σε προτεραιότητα της διεθνούς και ευρωπαϊκής πολιτικής. Σύμφωνα, μάλιστα, με την τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος, η ανθρωπότητα έχει μόνο μία δεκαετία στη διάθεσή της για να περιορίσει τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και να διατηρήσει την παγκόσμια υπερθέρμανση στο μέγιστο των 1,50C. Σε περίπτωση αποτυχίας, οι επιστήμονες προειδοποιούν για ένα δρόμο χωρίς επιστροφή. Επισημαίνουν πως η ραγδαία αύξηση έκλυσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ιδίως διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, υποξείδιο του αζώτου, φθοριούχα αέρια) από ανθρώπινες δραστηριότητες έχει αλλάξει τη σύσταση της ατμόσφαιρας, με αποτέλεσμα την αύξηση ακραίων καιρικών φαινομένων που παρουσιάζονται με πρωτόγνωρη συχνότητα και ένταση, όπως μεγάλες δασικές πυρκαγιές (πρόσφατα σε Αυστραλία και Σιβηρία), με αντίστοιχη αύξηση των πλημμυρικών φαινομένων και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Σύμμαχος στην προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου αποτελεί η «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία», μία φιλόδοξη δέσμη μέτρων που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 11 Δεκεμβρίου 2019.
Ανέκαθεν, βέβαια, πηγή δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος αποτελούσε το άρθρο 191 του ανώτατου θεσμικού της κειμένου, της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), βάσει του οποίου όχι μόνο διαδραμάτισε πρωτοπόρο, αλλά και καθοριστικό ρόλο στην προώθηση, εφαρμογή και τήρηση περιβαλλοντικών δεσμεύσεων, ήδη από τη δεκαετία του 1970. Η δράση της διαμορφώθηκε από κείμενα κοινής ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής στρατηγικής, τα λεγόμενα Προγράμματα Δράσης στον τομέα του Περιβάλλοντος (1973, 1977, 1983, 1987, 1992, 2002, 2013), παρακινώντας τα ευρωπαϊκά κράτη να εξελίξουν εις βάθος χρόνου την περιβαλλοντική τους νομοθεσία.
«Η μεγαλύτερη πρόκληση της εποχής μας είναι να γίνουμε η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος στον κόσμο μέχρι το 2050», αναφέρεται στο προοίμιο της νέας Πράσινης Συμφωνίας. Η ουδετερότητα αυτή συνίσταται σε αντιστάθμιση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με τεχνολογία και ενέργειες μηδενικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος, με στόχο την μακροπρόθεσμα απόλυτη εκμηδένισή τους. Μια Συμφωνία η οποία στοχεύει σε αναθεώρηση της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής, αποδίδοντας σε όλες τις επόμενες σχετικές δράσεις της βιώσιμο χαρακτήρα, στο πλαίσιο των 7 βασικών πολιτικών: ενέργεια, κατασκευές, βιομηχανία, μέσα μεταφοράς, βιοποικιλότητα, γεωργία, ρύπανση.
Αναλυτικότερα, πάνω από το 75% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ προέρχεται από τον τομέα της ενέργειας. Κατ’ επέκταση, η ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό εθνικό δίκτυο, η πλήρης πάταξη της εξάρτησης από την καύση λιγνίτη και η χρηματοδότηση δράσεων για βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιριακών υποδομών (όπως το ελληνικό πρόγραμμα «Εξοικονομώ κατ’ οίκον», καθώς σύμφωνα με τη Eurostat, στα κτίρια αναλογεί το 40% της κατανάλωσης ενέργειας) αποτελούν σημαντικές πρωτοβουλίες, καθώς και καίρια σημεία της εν λόγω Συμφωνίας.
Επιπρόσθετα, η Πράσινη Συμφωνία υπογραμμίζει την ανάγκη έναρξης ενός «κύματος ενεργειακών ανακαινίσεων» στον κατασκευαστικό τομέα. Συγκεκριμένα, ανακοινώνεται πως σύντομα θα δημιουργηθεί μια ανοικτή πλατφόρμα στην οποία θα συμμετέχουν ο κλάδος των κτιρίων και των κατασκευών, αρχιτέκτονες και μηχανικοί και οι τοπικές αρχές του κάθε κράτους για την αντιμετώπιση των εμποδίων στην ανακαίνιση κτιρίων. Ένας βασικός στόχος είναι η οργάνωση των προσπαθειών ανακαίνισης κτιρίων σε μεγαλύτερα συγκροτήματα, ώστε λόγω της μεγαλύτερης κλίμακας αυτών, να επιτυγχάνονται καλύτεροι όροι χρηματοδότησης μέσω του προγράμματος InvestEU. Τονίζεται πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα επιβάλει αυστηρά την εφαρμογή της νομοθεσίας για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, ενώ στο πλαίσιο αυτό η Συμφωνία ανακοινώνει πως μέσα στο 2020 θα γίνει αξιολόγηση των εθνικών μακροπρόθεσμων στρατηγικών ανακαίνισης ιδιωτικών και δημοσίων κτιρίων των κρατών μελών. Σημαντικό είναι πως η Επιτροπή θα επιδιώξει να προχωρήσει η ενεργειακή ανακαίνιση σχολείων και νοσοκομείων, δεδομένου ότι οι οικονομικοί πόροι που θα εξοικονομηθούν θα καταστούν διαθέσιμα κονδύλια για τη στήριξη της εκπαίδευσης και της δημόσιας υγείας.
Παράλληλα, αναφέρεται η μέσα στο 2020 έγκριση μιας νέας ευρωπαϊκής κοινής στρατηγικής για τη βιομηχανία που θα έχει ως βάση την κυκλική οικονομία, δηλαδή την επαναχρησιμοποίηση των υλικών και των προϊόντων μετά από την πρώτη χρήση, με σκοπό τη δημιουργία μιας κυκλικής και βιώσιμης αλυσίδας παραγωγής και τη μείωση των αποβλήτων, ιδιαίτερα των πλαστικών. Την ίδια στιγμή, βάσει της Συμφωνίας, αναμένεται ο εκσυγχρονισμός ενεργοβόρων κλάδων (βιομηχανία πλαστικών, χαλυβουργία) με εμπορικές εφαρμογές νέων τεχνολογιών, όπως η χρήση εναλλακτικών καυσίμων (καθαρό υδρογόνο) και τεχνολογιών καθαρού χάλυβα.
Μεγάλο στοίχημα αποτελεί βέβαια κατά την Πράσινη Συμφωνία, αφενός η μείωση των εκπομπών ρύπων στις μεταφορές, με παράλληλη κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων και αντιστάθμισμα την διανομή βιώσιμων εναλλακτικών καυσίμων, και αφετέρου η αποσυμφόρηση των οδικών αξόνων με τη λήψη μέτρων για τη βελτίωση της κυκλοφορίας στα μεγάλα αστικά κέντρα, ώστε να μειωθεί η αυτοκίνηση.
Όμως, δεν μπορεί να γίνει λόγος για Πράσινη Συμφωνία χωρίς να τονιστεί σε αυτή το τρίπτυχο βιοποικιλότητα-γεωργία-ρύπανση του φυσικού περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα, η έκθεση της Διακυβερνητικής Επιστημονικής και Πολιτικής Πλατφόρμας για τη Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστήματος του ΟΗΕ αναφέρει ότι περίπου 1 εκατομμύριο είδη ζώων και φυτών από τα 8 εκατομμύρια που υπάρχουν στη γη απειλούνται με εξαφάνιση λόγω της ανθρωπογενούς παρέμβασης. Σε αυτό το πλαίσιο, η Συμφωνία αναφέρει πως η Επιτροπή θα παρουσιάσει μια νέα στρατηγική για τη βιοποικιλότητα μέσα στο 2020 με δύο άξονες: πρώτον, την ενίσχυση της προστασίας των ήδη ευάλωτων οικοσυστημάτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και δεύτερον την ολική αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος σε περιπτώσεις οικολογικής καταστροφής ή μείωσης του φυσικού κεφαλαίου λόγω ανθρώπινης παρέμβασης: διάσωση των δασών και δασικών εκτάσεων, βελτίωση της διαχείρισης υδάτων και θαλασσών, αυστηρότερη αλιευτική πολιτική. Επιπλέον, αναμένεται μέσα στο 2020 η δημοσίευση της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», η οποία θα περιορίσει τη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων στη γεωργία και θα προσφέρει κίνητρα για αύξηση της βιολογικής καλλιέργειας, την ίδια στιγμή που η Συμφωνία προβλέπει την έγκριση ενός νέου ευρωπαϊκού σχεδίου για μηδενική ρύπανση του αέρα, των υδάτων και του εδάφους από υποπροϊόντα, ρύπους και απόβλητα μεγάλων βιομηχανικών κέντρων.
Είναι γεγονός, όμως, πως η Πράσινη Συμφωνία αποτελεί μέχρι στιγμής απλώς μια εξαγγελία μέτρων, τα οποία για να είναι νομικώς δεσμευτικά πρέπει να αποτελέσουν μέρος Ευρωπαϊκών Κανονισμών και Οδηγιών. Θετικό αποτέλεσμα θα επέλθει μόνο αν στη συνάρτηση της νομοθέτησης συμπεριληφθεί ο παράγοντας της ειλικρινούς πολιτικής βούλησης για τήρηση και εθνική εφαρμογή των συμφωνηθέντων. Η τεχνοκρατική πρακτική είναι απαραίτητη ως ένα από τα στάδια της αλλαγής, όμως, χωρίς ισχυρή πολιτική ώθηση τα μέτρα δεν είναι δυνατόν ούτε να εφαρμοσθούν εξαρχής, ούτε -το σημαντικότερο- να συνεχίσουν να εφαρμόζονται μακροπρόθεσμα. Ας δούμε το παράδειγμα της Γερμανίας: η γερμανική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως το αργότερο μέχρι το 2038 όλες οι μονάδες καύσης άνθρακα θα κλείσουν. Αυτό φαντάζει εξαιρετικά φιλόδοξο σε μια ενεργειακή οικονομία που ακόμα βασίζεται κατά περίπου 40% στην καύση ορυκτών καυσίμων.
Είναι προφανές πως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να λύσει ένα παγκόσμιο πρόβλημα μόνη της. Σε διεθνές επίπεδο, η Συμφωνία του Παρισιού, η πρώτη οικουμενική συμφωνία για το κλίμα, τέθηκε σε ισχύ το 2016 με τυμπανοκρουσίες χωρίς να υπάρχουν μέχρι στιγμής απτά αποτελέσματα. Οι χώρες που υπέγραψαν τη Συμφωνία του Παρισιού συμμετείχαν στην Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (COP25) τον Δεκέμβρη του 2019, μετά το τέλος της οποίας ήταν εμφανής η απογοήτευση μεγάλου μέρους των συμμετεχόντων. Μάλιστα, ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, Antonio Guterres, δήλωσε πως «η διεθνής κοινότητα έχασε μια σημαντική ευκαιρία να σταθεί στο ύψος της κλιματικής κρίσης, να αποδείξει ότι έχει μεγαλύτερες φιλοδοξίες στον τομέα της μείωσης των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου, της προσαρμογής και της χρηματοδότησης της κλιματικής κρίσης».
Απαιτείται, λοιπόν, στενή συνεργασία με τους μεγάλους ρυπαντές: ΗΠΑ, Ινδία, Κίνα, Βραζιλία και Ρωσία. Πρέπει να δημιουργηθεί ένα Διεθνές Δίκτυο Συνεργασίας για τη διάσωση του περιβάλλοντος και την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής. Η παγκόσμια πρόκληση της κλιματικής αλλαγής απαιτεί ακριβώς αυτό: μία αντίδραση παγκοσμίων διαστάσεων υπό τη μορφή αποτελεσματικών, δραστικών και καινοτόμων μέτρων. Σκοπός, η αποφυγή μιας άνευ προηγουμένου μη αναστρέψιμης ολοκληρωτικής καταστροφής.
«Δεν επιβιώνει το δυνατότερο είδος, ούτε το ευφυέστερο, αλλά το πιο ευπροσάρμοστο στις αλλαγές» – Κάρολος Δαρβίνος
Πηγές:
- Σοφία Κατσαρέλη, Παναγιώτα Κλεάνθους, Ανθή Κουτσουμπού, Κλιματική αλλαγή: Η 10ετία της αφύπνισης – Πόσο απέχει η ανθρωπότητα από το “σημείο μηδέν”;, News 247, Δεκέμβριος 19, 2019.Διαθέσιμο σε: https://www.news247.gr/anaskopisi/klimatiki-allagi-i-10etia-tis-afypnisis-poso-apechei-i-anthropotita-apo-to-simeio-miden.7548853.html
- COP25 Climate change talks: ‘We’ve lost an important opportunity’, BBC News, Δεκέμβριος 15, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/science-environment-50801493
- Fraunhofer Institute for Solar Energy Systems ISE, Public Net Electricity Generation in Germany 2019: Share from Renewables Exceeds Fossil Fuels, Ιανουάριος 15, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.ise.fraunhofer.de/en/press-media/news/2019/Public-net-electricity-generation-in-germany-2019.html
- Mengpin Ge and Johannes Friedrich, 4 Charts Explain Greenhouse Gas Emissions by Countries and Sectors, World Resources Institute, Φεβρουάριος 6, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.wri.org/blog/2020/02/greenhouse-gas-emissions-by-country-sector
- Andy Purvis, How did IPBES estimate 1 million species threatened with extinction?, Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. Διαθέσιμο σε: https://ipbes.net/news/how-did-ipbes-estimate-1-million-species-risk-extinction-globalassessment-report
- European Commission, Illegal Fishing: The EU rules to combat illegal, unreported and unregulated fishing. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/fisheries/cfp/illegal_fishing/
- European Commission, EU guidance on integrating ecosystems and their services into decision-making, Ιούλιος 18, 2019. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/pdf/SWD_2019_305_F1_STAFF_WORKING_PAPER_EN_V2_P1_1042629.PDF
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Καθαρός πλανήτης για όλους: Ένα ευρωπαϊκό, στρατηγικό, μακρόπνοο όραμα για μια ευημερούσα, σύγχρονη, ανταγωνιστική και κλιματικά ουδέτερη οικονομία, Νοέμβριος 28, 2018. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52018DC0773&from=EN
- Intergovernmental Panel on Climate Change, Special Report: Global Warming of 1.5 ºC. Διαθέσιμο σε: https://www.ipcc.ch/sr15/
- European Commission, The European Green Deal, Δεκέμβριος 11, 2019. Διαθέσιμο σε : https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:b828d165-1c22-11ea-8c1f-01aa75ed71a1.0002.02/DOC_1&format=PDF
- NASA, Carbon Dioxide, Global Climate Change: Vital Signs of the Planet, Ιανουάριος 2020.Διαθέσιμο σε: https://climate.nasa.gov/vital-signs/carbon-dioxide/
- NASA, Sea level, Global Climate Change: Vital Signs of the Planet, Οκτώβριος 2019.Διαθέσιμο σε: https://climate.nasa.gov/vital-signs/sea-level/
- Eurostat, Energy balance sheets — 2017 data — 2019 edition. Αύγουστος 21, 2019.Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/10077623/KS-EN-19-001-EN-N.pdf/59b44e6f-ff33-488b-a85f-9c4f60703afc
- Martin Empson, Ian Angus, Carolyn Egan, Sarah Ensor, Suzanne Jeffery, Amy Leather, Ian Rappell, Michelle Robidoux, Camilla Royle, Kohei Saito, System Change not Climate Change: A Revolutionary Response to Environmental Crisis, Bookmarks Publications, Ιούλιος 1, 2019.
Πηγή Εικόνας: IATA: “Aviation has high hopes for the European Commission’s Green Deal”, Travel Daily Media, Δεκέμβριος 11, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.traveldailymedia.com/iata-aviation-has-high-hopes-for-the-european-commissions-green-deal/