γράφει ο Μάριος Κράντας
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, πέρα από το πιο πετυχημένο project διεθνούς ειρήνης και συνεργασίας, είναι η μεγαλύτερη ενιαία αγορά και οικονομία του κόσμου, με την διπλωματική και οικονομική της δύναμη, σε συνδυασμό με την ειρηνική πραγμάτωση της πολιτικής της θέλησης να την καθιστούν έναν υπολογίσιμο παίχτη στην σκακιέρα της διεθνούς πολιτικής. Με τις απαρχές της να εντοπίζονται στην ΕΟΚ και την ΕΚΑΧ, μέσω της εμπορικής και της νομισματικής ένωσης, κατόρθωσαν την σταθεροποίηση της Δυτικής Ευρώπης μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ ταυτόχρονα πέτυχε την ομαλή και γρήγορη ενσωμάτωση της Κεντρικής Ευρώπης μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση πλέον αναδεικνύεται σε μια κανονιστική δύναμη, ικανή να επηρεάσει το status quo της διεθνούς πολιτικής σκηνής, με τις διπλωματικές της συμφωνίες και την πολιτική ανθρωπιστικού δικαίου της, να διαμορφώνει το φιλελεύθερο δημοκρατικό παρόν της, το οποίο προβάλλει στα κράτη συνεργάτες της.
Η ανθρωπιστική της πολιτική, η ισχύουσα πολιτική φιλοσοφία, η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ισότητας, η περιβαλλοντική ευαισθησία σε συνδυασμό με την οικονομική της αίγλη, θέτει τις βάσεις για την θέση της Ε.Ε ως μια ήπια <<υπερδύναμη>>.
Η δημόσια διπλωματία της, οι διμερείς συμφωνίες της με άλλες δυνάμεις ή υπερδυνάμεις, η φιλειρηνική της στάση και η οικονομική της ευρωστία, σε συνδυασμό με το ανεβασμένο βιοτικό επίπεδο των πολιτών της, θέτει την Ε.Ε ως ένα παράδειγμα προς μίμηση, με αποτέλεσμα πολλές δυνάμεις να προσπαθούν να ακολουθήσουν το παράδειγμά της, με σκοπό την εκπλήρωση των επιτυχιών των κρατών-μελών της Ε.Ε, σε ζητήματα οικονομίας, παιδείας, κρατικών δομών και δημόσιας πολιτικής.
Όμως η Ε.Ε δεν είναι μια Ένωση που στηρίζεται μόνο στα λόγια, στην καλή θέληση και την φιλική διπλωματία. Αν και δεν πλησιάζει την επιθετική και αρκετές φορές μιλιταριστική στάση των ΗΠΑ, η Ε.Ε έχει μηχανισμούς που αξιοποιεί με σκοπό την επίτευξη των στόχων της, οι οποίοι είναι μάλλον μια μορφή <<ηπιότερης>> σκληρής δύναμης. Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, γνωρίζοντας την οικονομική της δύναμη, με ένα από τα πιο πλούσια και πολυπληθέστερο, αγοραστικό κοινό, πολλές φορές τίθεται αυστηρά εναντίον όσων καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και διακινδυνεύουν τη διεθνή και περιφερειακή ασφάλεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σειρά αυστηρών οικονομικών κυρώσεων που υπέστη η Κίνα μετά τη σφαγή στην πλατεία Τιανάνμεν το 1989, ή τις κυρώσεις εναντίον της Ρωσικής Δημοκρατίας το 2014 μετά την εισβολή και κατάληψη της Κριμαίας από τη Ρωσία.
Όμως η ήπια δύναμή της και η απόπειρές της για πιο σκληρές στάσεις στην εξωτερική της πολιτική έχουν υπάρξει πολλάκις αναποτελεσματικές και ανεπαρκείς. Αν και διαθέτει σε συλλογικό επίπεδο άριστα εκπαιδευμένο και εξοπλισμένο στρατό, στερείται της πολιτικής πρωτοβουλίας και θέλησης να κεντροποιηθεί, με το καθήκον αυτό να επιφορτίζεται στο ΝΑΤΟ και κατ’ επέκταση στις Ηνωμένες Πολιτείες, με άμεσο αποτέλεσμα, την εξάρτησή της από αυτές σε ζητήματα εξωτερικής ασφαλείας, στρατηγικού σχεδιασμού και την αδυναμία της να αντισταθεί σθεναρά στον αμερικανικό στρατηγικό σχεδιασμό, παρά τις δημόσιες δηλώσεις ευρωπαίων ηγετών. Αξίζει βέβαια να αναφερθεί, πως για πρώτη φορά το 2018, μετά την ανακοίνωση του προέδρου Donald Trump για τις κυρώσεις εναντίον του Ιράν και την άμεση αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, η Ε.Ε, όχι ως κράτη μέλη ξεχωριστά, αλλά ως ένωση, έκανε ιδιαίτερα αισθητή τη δυσαρέσκειά της με την απόφαση του προέδρου των ΗΠΑ και ταυτόχρονα παρέμεινε σταθερή στη γραμμή της σχετικά με την συμφωνία αυτή. Άμεσο αποτέλεσμα αυτού ήταν η πρώτη ίσως ανοιχτή και απόλυτη αντίθεση αμερικανικής και ευρωπαϊκής πολιτικής. Αυτό όμως δεν φαίνεται να δείχνει μια Ευρώπη, έτοιμη να απογαλακτιστεί από την αμερικανική προστασία. Αντίθετα, με τα εσωτερικά προβλήματα στους δύο γεωοικονομικούς κολοσσούς της Ε.Ε, την Γαλλία και τη Γερμανία, σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα που φέρει το Brexit και τις αντιθέσεις που αυτό τονίζει μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας, η Ε.Ε φαίνεται να μένει αδύναμη να πετύχει τους στόχους της για διεύρυνση και εμβάθυνση της Ε.Ε στα δυτικά Βαλκάνια,. Ταυτόχρονα αντιμετωπίζει το πρόβλημα της πολιτικό-οικονομικής εισχώρησης της Κίνας και της Ρωσίας στα Βαλκάνια, κάτι που την εξαναγκάζει να τρέξει στην <<αγκαλιά>> του αμερικανικού στρατηγικού σχεδιασμού και της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.
Από τα παραπάνω γίνεται το εξής σαφές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και διαθέτει όλες τις προδιαγραφές για την εξέλιξή της σε υπερδύναμη, δεν διαθέτει την πολιτική θέληση για να συγκαλύψει την απουσία της σκληρής της δύναμης ή της εξάρτησής της από τις ΗΠΑ, ούτε την πολιτική φιλοσοφία και τους θεσμούς για να μπορέσει να χτίσει δομές που θα έλυναν αυτά τα ζητήματα. Ο πολιτικός ωφελιμισμός που επικρατεί μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών παιχτών, ο ευρωσκεπτικισμός, ο λαϊκισμός και η εθελοτυφλία όμως εμποδίζει κάποια ουσιώδη αλλαγή.
Πάραυτα, αν υπάρξει πολιτική βούληση και υποστήριξη από το λαϊκό σύνολο των κρατών-μελών της Ε.Ε, αυτή θα είναι ικανή να αποτελέσει υπολογίσιμο συντελεστή στην παγκόσμια πολιτική, με τα κενά της ήπιας δύναμης να συμπληρώνονται από ελεγχόμενες κινήσεις σκληρής δύναμης, δίνοντας πνοή στην «έξυπνη δύναμη». Αλλά το μεγάλο ερώτημα είναι αν θα παρθούν οι απαραίτητες αποφάσεις πριν είναι πολύ αργά.
Βιβλιογραφία
Balibar, E. (2003) L’Europe, L’Amerique, la guerre, Paris: Editions La Decoyverte.
Balibar, E. (2003) ‘L’Europe, L’Amerique, la guerre ‘, in Balibar, E. L’Europe, L’Amerique, la guerre , Paris: Editions La Decoyverte.
Balibar, E. (2003) ‘Which Power? Whose Weakness? On Robert Kagan’s Critique of European Ideology’, in Balibar, E. Which Power? Whose Weakness? On Robert Kagan’s Critique of European Ideology, Johns Hopkins University Press.
Dempsey, J. (2011) The Failure of Soft Power, 28 September, [Online], Available: https://carnegieendowment.org/2011/09/28/failure-of-soft-power.
Dempsey, J. (2012) Judy Asks: Does the EU’s “Soft Power” Really Work?, 17 October, [Online], Available: https://carnegieeurope.eu/strategiceurope/?fa=49716.
Dempsey, J. (2014) Europe’s Flawed Reliance on Soft Power, 30 October, [Online], Available: https://carnegieeurope.eu/strategiceurope/?fa=57074.
Johnson, C. (2004) The Sorrows of Empire: Militarism, Secrecy, and the end of the Republic, London: Verso.
Kreutz, J. (2005) Hard measures from a soft power? Sanctions policy of the European Union., Bonn: Bonn International Center for Conversion.
Nielsen, K.L. (2013) ‘EU Soft Power and the Capability-Expectations Gap’, in Nielsen, K.L. EU Soft Power and the Capability-Expectations Gap, Copenhagen: Copenhagen Business School & University of Tartu , Available: http://www.jcer.net/index.php/jcer/article/viewFile/479/441.
Nye, J. (2006) Think Again: Soft Power, 22 February, [Online], Available: https://foreignpolicy.com/2006/02/23/think-again-soft-power/.
Sjursen, H. (2003) Why Expand?: The Question of Legitimacy and Justification in the EU’s Enlargement Policy, Oslo: University of Oslo.