Γράφει η Χρύσα Ευαγγέλου
Τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξελίσσονται συγχρόνως με την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Από τα συμβουλευτικά όργανα που γνωρίζουμε σήμερα, μόνον η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή προβλεπόταν από τις αρχικές Συνθήκες. Νέα όργανα, όπως η Επιτροπή των Περιφερειών, δημιουργήθηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες, που προέκυψαν από την διεύρυνση των αρμοδιοτήτων και του πεδίου δράσης της Ένωσης. Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και η Επιτροπή επικουρούνται κατά τον σχεδιασμό πολιτικών και την λήψη αποφάσεων, από την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και από την Επιτροπή των Περιφερειών, οι οποίες έχουν υποστηρικτικό ρόλο και ασκούν συμβουλευτικά καθήκοντα (άρθρο 13 ΣΕΕ).
Η Επιτροπή των Περιφερειών ιδρύθηκε το 1994 και έχει αναγνωριστεί ως ζωτικός παράγοντας για την ανάπτυξη της πολιτικής και της διαβούλευσης της ΕΕ. Η Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ, ακολουθούσα τη Συνθήκη ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναγνωρίζει επίσημα τον ρόλο των περιφερειών στη διακυβέρνηση της Ένωσης με τη θεσμοθέτηση της Επιτροπής των Περιφερειών, ως μιας συμβουλευτικής επιτροπής αποτελούμενης από αντιπροσώπους των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και περιφερειακής διοίκησης (άρθρα 305 έως 307 ΣΛΕΕ). Ύστερα από την πρόταση των κυβερνήσεων των κρατών-μελών το Συμβούλιο διορίζει με ειδική πλειοψηφία και για πέντε έτη τα 329 μέλη της Επιτροπής των Περιφερειών, καθώς και ίσο αριθμό αναπληρωτών τους, με την ίδια κατανομή ανά χώρα, όπως και για τα μέλη της ΕΟΚΕ (European Parliament, 2023). Κάθε χρόνο πραγματοποιούνται έως έξι συνεδριάσεις ολομέλειας, στις οποίες εγκρίνονται γνωμοδοτήσεις που καλύπτουν από 50 έως 80 νομοσχέδια της ΕΕ (Ευρωπαϊκή Ένωση, n.d.).
Η Επιτροπή των Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της Ένωσης. Πρόκειται για ένα συμβουλευτικό όργανο που αντιπροσωπεύει τις τοπικές και περιφερειακές αρχές στην Ευρώπη. Η ίδρυση και η λειτουργία της Επιτροπής των Περιφερειών βασίζεται στην αρχή πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, η οποία προϋποθέτει την συνεργασία και τον συντονισμό πολλαπλών επιπέδων διακυβέρνησης, προκειμένου να λαμβάνονται αποφάσεις και να υλοποιούνται πολιτικές, στο εσωτερικό της Ένωσης.
Αυτή η αρχή, εξασφαλίζει ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται με ουσιαστική κατανόηση του τοπικού πλαισίου και λαμβάνουν υπόψη τις συγκεκριμένες ανάγκες και προτεραιότητες των επιμέρους περιφερειών εντός της ΕΕ (Domorenok, 2009). Ταυτόχρονα, η συγκεκριμένη μορφή διακυβέρνησης, προϋποθέτει, εκτός των άλλων, και την εφαρμογή της «αρχής της επικουρικότητας» άρθρο 5 ΣΛΕΕ, η οποία υπογραμμίζει τη σημασία της λήψης αποφάσεων σε πλαίσιο που αναγνωρίζει και εξυπηρετεί τα επιμέρους εθνικά και τοπικά συμφέροντα των κρατών μελών, εφόσον φυσικά αυτά εναρμονίζονται με τις βασικές αρχές και επιδιώξεις της Ένωσης. Η προώθηση της αρχής της επικουρικότητας από την Επιτροπή συμβάλλει στον σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας, διατηρώντας τον έλεγχο των τοπικών και περιφερειακών υποθέσεων, ως αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών-μελών, ενώ παράλληλα η προστασία της πολυμορφίας των επιμέρους περιφερειών ενισχύει τη συνοχή της ΕΕ (Γιαννής, 2021).
Ακόμη, η Επιτροπή των Περιφερειών παρέχει ένα δίαυλο για τις περιφερειακές και τοπικές αρχές, ώστε να συμμετέχουν ενεργά στον διάλογο με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ, κατά την διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η συνεργασία της Επιτροπής των Περιφερειών με τα υπόλοιπα θεσμικά όργανα της Ένωσης, εξασφαλίζει τον αποτελεσματικό σχεδιασμό και εφαρμογή κανονισμών περιφερειακής πολιτικής (Οικονόμου, 2020). Δίνοντας «φωνή» στις τοπικές κοινωνίες, επιτυγχάνεται, εκτός των άλλων, και η γεφύρωση των ανισοτήτων στο εσωτερικό της Ένωσης, ενώ καλλιεργούνται παράλληλα και αρχές όπως η ανεκτικότητα και η αμοιβαία αποδοχή μεταξύ των κρατών-μελών (Nicolos, 2020).
Η συμβολή της Επιτροπής των Περιφερειών ως κοινωνικό φόρουμ γίνεται ολοένα και πιο αισθητή, φέρνοντας περιφερειακές και κοινοτικές απόψεις και ανησυχίες στο προσκήνιο κατά την κοινή διαμόρφωση των πολιτικών της Ένωσης. Η Επιτροπή των Περιφερειών της ΕΕ έχει συμβάλλει σημαντικά στην προώθηση του περιφερειαλισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρέχοντας ένα βήμα για την περιφερειακή κινητοποίηση και την ενσωμάτωση κατάλληλων θεσμών για την αντιπροσώπευση των τοπικών και περιφερειακών συμφερόντων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Bloor, 2022). Η Επιτροπή των Περιφερειών λειτουργεί, κατ’ αυτό τον τρόπο, ως ένας μηχανισμός ενδυνάμωσης της περιφερειακής αυτονομίας στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η βασικότερη λειτουργία της Επιτροπής των Περιφερειών είναι να παρέχει γνωμοδοτήσεις και κατευθύνσεις, σχετικά με νομοθετικές προτάσεις που υποβάλλονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτές οι κατευθύνσεις δεν είναι νομικά δεσμευτικές, αλλά συνεισφέρουν ουσιαστικά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Πιο συγκεκριμένα, όταν μια νομοθετική πρόταση υιοθετηθεί από την Επιτροπή, διαβιβάζεται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο, για «πρώτη ανάγνωση» (άρθρο 294 ΣΛΕΕ) και κατόπιν στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή Περιφερειών για γνωμοδότηση. Κατά την νομοθετική διαδικασία που ακολουθείται στην ΕΕ, το Συμβούλιο ή η Επιτροπή ζητούν υποχρεωτικά την συνεισφορά της Επιτροπής των Περιφερειών σε θέματα, όπως η απασχόληση και οι κοινωνικές υποθέσεις, το περιβάλλον, η παιδεία, η επαγγελματική κατάρτιση, ο πολιτισμός, καθώς και σε ζητήματα δημόσιας υγείας, διευρωπαϊκών δικτύων και διαρθρωτικών ταμείων. Τόσο η Επιτροπή όσο και το Συμβούλιο δύνανται να ζητήσουν τη γνώμη της Επιτροπής Περιφερειών όταν το απαιτούν οι συνθήκες, ιδιαίτερα εάν πρόκειται για ζητήματα εφαρμογής διασυνοριακής συνεργασίας. H Επιτροπή των Περιφερειών μπορεί, επίσης, να εκφέρει γνώμη κατόπιν δικής της πρωτοβουλίας όταν κρίνει ότι διακυβεύονται συγκεκριμένα περιφερειακά συμφέροντα (άρθρο 307 ΣΛΕΕ). Κατ’ επέκταση, η Επιτροπή των Περιφερειών συμβουλεύεται τις περιφερειακές και τοπικές αρχές στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τις εκπροσωπεί σε όλες τις κοινές πολιτικές που τις επηρεάζουν.
Κατά την 145η σύνοδο της Ολομέλειας της, στις 30/6-2/7/2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών ενέκρινε ομόφωνα τη γνωμοδότηση της για το «Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία», παρέχοντας ορισμένες συστάσεις και κατευθυντήριες γραμμές πολιτικής. Αναλυτικότερα, η Επιτροπή επεσήμανε τηνανάγκη ανάπτυξης ενός κατάλληλου ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου για την κοινωνική οικονομία, που προβλέπει έναν κοινό ορισμό που βασίζεται σε οργανωτικά και επιχειρησιακά κριτήρια (όπου ο κύριος στόχος είναι η εξυπηρέτηση του συλλογικού ή γενικού συμφέροντος, της δημοκρατικής και συμμετοχικής διακυβέρνησης και της επανεπένδυσης των περισσότερων κερδών για την πραγματοποίηση βιώσιμων αναπτυξιακών στόχων). Παράλληλα, προτάθηκε η δημιουργία μιας ενιαίας διαδικτυακής πλατφόρμας για την υποστήριξη επιχειρήσεων και οργανισμών κοινωνικής οικονομίας, η οποία συνδέει όλες τις ευρωπαϊκές μελέτες και εκθέσεις σχετικά με την κοινωνική οικονομία και τις ευκαιρίες που προσφέρει η ΕΕ σε αυτές τις επιχειρήσεις και οργανισμούς. Η Επιτροπή τόνισε ότι, εργαλεία όπως αυτά, ενισχύουν την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μεταξύ κρατών μελών, τοπικών και περιφερειακών αρχών και δικτύων κοινωνικής οικονομίας για την υποστήριξη του δυναμικού της κοινωνικής οικονομίας στην βιομηχανική επιχειρηματικότητα.
Στο πλαίσιο του πλούσιου γνωμοδοτικού της έργου, η Επιτροπή των Περιφερειών έχει υπογραμμίσει, επίσης, την σπουδαιότητα της ένταξης μια ομάδας εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συμπεριλαμβανομένων των αντιπροσωπευτικών οργανώσεων και των ενδιαφερόμενων μερών της κοινωνικής οικονομίας, των κρατών μελών και των περιφερειακών και τοπικών αρχών που ασχολούνται με την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας. Σημαντική θεωρείται ακόμη η ανάγκη για ουσιαστική συμπερίληψη εργοδοτών κοινωνικής οικονομίας στον διατομεακό κοινωνικό διάλογο της ΕΕ (Chrysogelos, 2021).
Εν κατακλείδι, η Επιτροπή των Περιφερειών συνιστά ένα σημαντικό θεσμικό όργανο, εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας αποτελεσματικής διακυβέρνησης. Με τη συμμετοχή εκπροσώπων από τις περιφέρειες και τους δήμους των κρατών μελών, η Επιτροπή συνυπολογίζει τα τοπικά συμφέροντα και συμβάλλει στην ενσωμάτωση της τοπικής διάστασης στις ευρωπαϊκές πολιτικές. Μέσω της συνεργασίας της με άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ, η Επιτροπή ενισχύει την αρχή της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, εξασφαλίζοντας τη συνεργασία και τον συντονισμό διαφόρων επιπέδων διοίκησης. Συνολικά, η Επιτροπή των Περιφερειών συνιστά ένα κρίσιμο παράγοντα για την ανάπτυξη και την εκπροσώπηση των τοπικών και περιφερειακών συμφερόντων στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, προσφέροντας “φωνή” στους απλούς πολίτες.
Βιβλιογραφικές Πηγές
Ευρωπαϊκή Ένωση. (n.d.). Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών — ρόλος | Ευρωπαϊκή Ένωση. European Union. Διαθέσιμο στον: https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bodies/european-committee-regions-cor_el
Οικονόμου, Γ. (2020, October 30). ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΕΚΚΕ E-BOOKS. Διαθέσιμο στον: https://ebooks.epublishing.ekt.gr/index.php/ekke/catalog/download/38/37/575-1?inline=1
Γιαννής, Ν. (2021). Αρχή της Επικουρικότητας. Ελληνική Ένωση Για Την Ομοσπονδία Της Ευρώπης. Διαθέσιμο στον: https://uef-greece.gr/wp-content/uploads/2021/02/KEFIM.pdf
Bloor, K. (2022, May 21). Regionalism and the European Union. E-International Relations. Διαθέσιμο στον: https://www.e-ir.info/2022/05/21/regionalism-and-the-european-union/
Chrysogelos, N. (2021). Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών: Γνωμοδότηση για το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία. Άνεμος Ανανέωσης. Διαθέσιμο στον: https://anemosananeosis.gr/el/seu-erc-act/?fbclid=IwAR1z5ojbny_4ayjVvuXtlw5P11frdIKegSvUVwYc72FOXIzLS92BfgE7Nos
Domorenok, E. (2009). The Committee of the Regions: in Search of Identity | Request PDF. ResearchGate. Διαθέσιμο στον: https://www.researchgate.net/publication/232980081_The_Committee_of_the_Regions_in_Search_of_Identity
European Committee of the Regions. (2009, June 17). CELEX1, The Committee of the Regions’ White Paper on multilevel governance. EU Publications Office. Διαθέσιμο στον: https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/3cba79fd-2fcd-4fc4-94b9-677bbc53916b/language-en
European Parliament. (2023, October 30). The Committee of the Regions. Fact Sheets on the European Union. Διαθέσιμο στον: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/16/the-
Nicolos, S. F. (2020, May 11). The European Committee of the Regions as a watchdog of the principle of subsidiarity. Sage Journal. Διαθέσιμο στον: https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/1023263X20906737