Γράφει ο Εμμανουήλ Αμανιός
Το νομικό καθεστώς των νήσων παίζει καθοριστικό ρόλο στην μακροχρόνια ελληνοτουρκική διαφορά της οριοθέτησης της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο. Η πάγια τουρκική θέση είναι ότι εν γένει οι νήσοι δεν παράγουν ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα, όταν βρίσκονται απέναντι από σημαντικά μεγαλύτερες ακτές και αποτελούν ειδικές περιστάσεις, που δικαιολογούν την παρέκκλιση της μέσης γραμμής. Οι δύο πρώτες παράγραφοι στην ουσία θέτουν τον ορισμό των νήσων και τον γενικό κανόνα, ο οποίος αποτελεί και εθιμικό δίκαιο, ότι όλα τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα επί όλων των θαλάσσιων ζωνών.
Αυτή η διάταξη θα αποτελούσε μία εξαιρετικά ευνοϊκή και ικανοποιητική ρύθμιση, κυρίως για τις Ελληνικές θέσεις στο Αιγαίο. Ωστόσο, η διάταξη του άρθρου 121 παρ. 3 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (στο εξής ΣΔΘ) προβλέπει την εξαίρεση των «βράχων», οι οποίοι «δεν θα έχουν ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα», εφόσον δεν είναι σε θέση να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή δική τους οικονομική ζωή. Η διάταξη αυτή δημιούργησε πολυάριθμα ερμηνευτικά προβλήματα, καθότι, από τη μία πλευρά, ελλείπει ο προσδιορισμός της έννοιας του βράχου και, από την άλλη πλευρά, δεν παρέχεται επεξήγηση στην φράση «δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή οικονομική ζωή».
Την 12η Ιουλίου του έτους 2016, το Διαιτητικό Δικαστήριο εξέδωσε την απόφαση– ορόσημο για την υπόθεση της Νότιας Σινικής Θάλασσας («ΝΣΘ»), η οποία για πρώτη φορά προβαίνει στην αναλυτική ερμηνεία της ως άνω διάταξης.
Η διαφορά μεταξύ των Φιλιππίνων και της Κίνας αφορούσε μεταξύ άλλων στην νομιμότητα των αξιώσεων της Κίνας στην ΝΣΘ και συγκεκριμένα σχεδόν στο σύνολο των υδάτων και των νησιωτικών σχηματισμών της εν λόγω θάλασσας, τα οποία βρίσκονταν εντός μίας διακεκομμένης γραμμής εντός της ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας των Φιλιππίνων, του Βιετνάμ, του Μπρουνέι και της Μαλαισίας αποτελούμενης από εννέα σημεία (nine dashline).
Πράγματι, το Δικαστήριο εξέτασε την υπόθεση επί της ουσίας και απεφάνθη ότι κανένας από τους επίμαχους νησιωτικούς σχηματισμούς δεν έχει δικαίωμα σε ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα, ενώ παράλληλα προχώρησε στην ερμηνεία του άρθρου 121 παρ. 3 ΣΔΘ. Το Διαιτητικό Δικαστήριο αποσαφήνισε το ακανθώδες αυτό ζήτημα μέσω μίας μακροσκελούς και συστηματικής ανάλυσης των όρων, τα σημαντικότερα σημεία της οποίας συνοψίζονται ως ακολούθως:
- Τα γεωλογικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά, καθώς και το μέγεθος ενός νησιωτικού σχηματισμού δεν παίζουν ρόλο στον νομικό του χαρακτηρισμό.
- Η αντικειμενική δυνατότητα του σχηματισμού (capacity) χωρίς εξωτερικές προσθήκες ή παρεμβολές να διατηρήσει ανθρώπινη διαβίωση και οικονομική ζωή μακροπρόθεσμα και σύμφωνα με τα «κατάλληλα πρότυπα» τα οποία θέτει το Δικαστήριο.
- Ανεξαρτήτως μεγέθους, η «ανθρώπινη διαβίωση» συνιστά τον πιο κρίσιμο παράγοντα και πρέπει να είναι συνεχής και να πραγματοποιείται από μία κοινότητα ανθρώπων, οι οποίοι επιθυμούν να διαβιούν εκεί μόνιμα.
- Η «δική του οικονομική ζωή» πρέπει να λειτουργεί ως ενίσχυση του πληθυσμού του νησιού, το οποίο πρέπει να έχει απλώς την δυνατότητα να διατηρήσει σχετική ζωή, χωρίς να τίθεται υποχρέωση ύπαρξης προϋφιστάμενης οικονομικής ζωής. Το κρίσιμο στοιχείο της οικονομικής ζωής είναι ότι αυτή πρέπει να εντοπίζεται στο νησί και όχι γύρω από αυτό, ήτοι οικονομική δραστηριότητα που πηγάζει από την ΑΟΖ ή την υφαλοκρηπίδα του νησιού, ενώ οι υπηρεσίες, όπως λ.χ. ο τουρισμός περιλαμβάνονται στον όρο «δική του οικονομική ζωή».
- Η διατύπωση του άρθρου 121 παρ. 3 ΣΔΘ είναι διαζευκτική, δηλαδή ο σχηματισμός θα πρέπει να έχει είτε την δική του ανθρώπινη διαβίωση είτε την δική του οικονομική ζωή, πλην όμως το Δικαστήριο θεωρεί ότι αυτά τα δύο κριτήρια είναι απαραίτητο να αλληλοσυνδέονται, καθότι χωρίς μόνιμο πληθυσμό ένα νησί είναι αδύνατον να αποκτήσει δική του οικονομική ζωή.
- Η ανωτέρω δυνατότητα πρέπει να εκτιμάται κατά περίπτωση (case by case basis) και σύμφωνα με ζωτικούς και καθοριστικούς παράγοντες, π.χ. η ύπαρξη νερού, φαγητού και στέγης σε επαρκείς ποσότητες, οι κλιματικές συνθήκες, η εγγύτητα με άλλες κατοικημένες περιοχές και όχι βάσει γενικών και αφηρημένων κριτηρίων (abstract test).
Σύγκριση συμπεριφοράς Κίνας με Τουρκία
Εκ πρώτης όψεως, αν και οι δύο περιοχές δραστηριοποίησης των δύο κρατών δεν έχουν ιδιαίτερες ομοιότητες. Κίνα και Τουρκία φαίνεται ότι στηρίζουν τις αξιώσεις τους στις μαξιμαλιστικές πρακτικές που ακολουθούν και όχι στο Διεθνές Δίκαιο. Επίσης, ταυτόσημη είναι η θέση των δύο είναι η άρνηση συμμετοχής σε διεθνείς οργανισμούς επίλυσης διαφορών, παρά το γεγονός ότι η πρώτη είναι συμβαλλόμενο μέρος της ΣΔΘ, ενώ η τελευταία όχι, γεγονός το οποίο περιπλέκει περισσότερο την επίλυση της διαφοράς με την Ελλάδα.
Ειδικότερα, η περιοχή της ΝΣΘ παρουσιάζει σημαντικές ποσότητες υδρογονανθράκων στον υπέδαφος του βυθού των υδάτων γύρω από τα Spartly Islands ανάμεσα στις Φιλιππίνες και το Βιετνάμ. Η Κίνα, σε μία κίνηση που προκάλεσε αντιδράσεις, εξέδωσε άδειες για εξερεύνηση υδρογονανθράκων στην εν λόγω περιοχή, γεγονός το οποίο προσιδιάζει στην πρακτική που ακολουθεί η Τουρκία στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Πιστή στην πάγια θέση της και διεκδικώντας σημαντικό μέρος των υδάτων του ανατολικού Αιγαίου και της Κύπρου χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν, ότι τα νησιά δικαιούνται πλήρεις θαλάσσιες ζώνες, η Τουρκία έχει παραχωρήσει με την σειρά της άδειες για εξερεύνηση υδρογονανθράκων στα ανωτέρω αλίπεδα.
Εν συνεχεία, η Κίνα κατά τα έτη 2014 και 2015 διεξήγαγε έρευνες και γεωτρήσεις εντός της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας του Βιετνάμ, ισχυριζόμενη κυριαρχικά δικαιώματα επί της νήσου Triton, η οποία βρίσκεται στην υπό εξέταση περιοχή αλλά δεν φαίνεται να πληροί τις προϋποθέσεις ώστε να χαρακτηριστεί νομικά «νήσος» και να δικαιούται πλήρεις θαλάσσιες ζώνες. Αντίστοιχα η Τουρκία έχει προβεί σε σειρά παραβιάσεων του Διεθνούς Δικαίου, με την διενέργεια ερευνών 80 ν.μ. νοτίως του Καστελόριζου το 2008, βορειοδυτικά της Κύπρου το 2014, καθώς και την εγκατάσταση πλατφόρμας πετρελαίου εντός της ΑΟΖ της Κύπρου μέσω των πλωτών γεωτρύπανων Fatih (2019) και Yavuz (2020), προβάλλοντας τον μη νομικό ισχυρισμό της προάσπισης των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων επί των υδρογονανθράκων στην περιοχή. Το αβάσιμο νομικά επιχείρημα θα μπορούσε να ευσταθεί, μόνον εφόσον ενσωματωθούν οι Τουρκοκύπριοι στην Κυπριακή Δημοκρατία στο πλαίσιο ενός ενιαίου κράτους με βάση το Διεθνές Δίκαιο.
Σε σύνοψη όλων των ανωτέρω, οι ενέργειες της Κίνας και της Τουρκίας μοιάζουν να καταστρατηγούν το Διεθνές Δίκαιο και η συγκεκριμένη απόφαση αποτελεί ορόσημο, καθώς απορρίπτει τις μαξιμαλιστικές απαιτήσεις της Κίνας και είναι χρήσιμη αναφορικά με τις υπέρμετρες τουρκικές αξιώσεις στις προαναφερθείσες θαλάσσιες περιοχές στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο υπό το φως του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.
Βιβλιογραφία
- Yoshifumi Tanaka – The international law of the sea, 3rd edition 2019
- Oxford Handbook of the Law of the Sea 2014
- Το Δίκαιο της Διεθνούς Κοινωνίας, Αντωνόπουλος – Μαγκλιβέρας 2017
- Το Δίκαιο της Θάλασσας, Ιωάννου – Στρατή 2013
- Yücel Acer, The Aegean Maritime Disputes and International Law, Ashgate Publishing 2002
- Η απόφαση του διαιτητικού δικαστηρίου στην υπόθεση Φιλιππίνες εναντίον Κίνας και οι ομοιότητες με την περίπτωση της ανατολικής Μεσογείου, Ν. Ιωαννίδης, «onisilos.gr»
- Nikolaos A. Ioannidis, “Friction in the Cyprus EEZ: Analyzing Conflicting Claims under the Law of the Sea” (04 November 2014) Opinio Juris, http://opiniojuris.org/2014/11/04/guest-postfriction-cypruseez-analyzing-con- flicting-claims-law-sea
- Αντιγράφει η Τουρκία τη στρατηγική της Κίνας στη Νότια Σινική Θάλασσα;, Μαρία Μοτίκα, 2019, https://www.huffingtonpost.gr/entry/antiyrafei-e-toerkia-te-strateyike-tes-kinas-ste-notia-sinike-thalassa_gr_5d0dd84ee4b0a3941862cfa0
- http://www.un.org/depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/PDFFILES/CHN_1992_Law.pdf
- Aegean Sea Continental Shelf (Greece v Turkey) (Interim Protection) Order of 11 September 1976, ICJ Rep 3,παρ. 29-31
- South China Sea Award, https://pca-cpa.org/en/cases/7/