Γράφει η Βασιλεία Κοδροπούλου
«Μια αλλαγή αφήνει την πόρτα ανοιχτή για να μπουν και άλλες». Αυτή η ρήση του Νικολό Μακιαβέλι αντηχεί στα αυτιά πολλών μελετητών, οι οποίοι αναρωτιούνται για τις αλλαγές στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, μετά την άνοδο του Τζο Μπάιντεν στην προεδρία. Ανέκαθεν απασχολούσαν τέτοια ερωτήματα τη διεθνή κοινότητα, λόγω της θέσης των ΗΠΑ στο διεθνές σύστημα, αφού θεωρούνται μία από τις ισχυρότερες χώρες. Ωστόσο, δεν υπήρξε ηγετικό κράτος στη διεθνή σκηνή από την ημέρα που δημιουργήθηκε. Ποιες πολιτικές συνέβαλλαν, λοιπόν, ώστε οι ΗΠΑ να γίνουν αυτό που αντιπροσωπεύουν σήμερα;
Ήδη από τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, οι ενέργειες όλων των εθνοτικών ομάδων κατά της Μητρόπολης επισφράγισαν το αμερικανικό έθνος. Το αμερικανικό κράτος ιδρύθηκε επισήμως από τους Ουάσιγκτον , Μάντισον , Χάμιλτον και Ρούζβελτ. Ωστόσο, ήταν ο Τζέφερσον, ο Τζάκσον, ο Γουίλσον και ο Χάμιλτον αυτοί που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής σκέψης στην εξωτερική πολιτική που κυριάρχησε στις ΗΠΑ και κυριαρχεί, όπως πολλοί θεωρούν, και στη σημερινή εποχή, στις πολιτικές των Προέδρων του 21ου αιώνα.
Η πρώτη σχολή σκέψης προέρχεται από τον Γούντροου Γουίλσον, αυτόν που ενέπλεξε την Αμερική στον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο. Το σχέδιο του για μια νέα παγκόσμια τάξη συνοψίζεται σε 14 σημεία, περιλαμβάνοντας δύο έννοιες ύψιστης σημασίας: τη δημοκρατία και τον πολιτισμό. Ο Γουίλσον βασίστηκε στην ιδεολογία του για τον φιλελεύθερο διεθνισμό. Έτσι, επιδίωξε να διαδώσει την ελευθερία και τη δημοκρατία σε όλο τον κόσμο, με σκοπό την εδραίωση της διεθνούς ειρήνης, θεωρώντας το ως χρέος των ΗΠΑ. Ακόμη, χρησιμοποίησε την ηθική διπλωματία, η οποία ήταν περισσότερο επικεντρωμένη στα φιλελεύθερα ανθρώπινα δικαιώματα και το διεθνές δίκαιο. Επομένως, ήταν φυσικό που υποστήριξε την δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών.
Μια παρόμοια πορεία φαίνεται να ακολούθησε και ο Μπους ο νεότερος κατά τη διάρκεια της θητείας του. Καταρχάς, τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν κρίσιμα για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Αυτά τα γεγονότα, σε συνδυασμό με νέες προκλήσεις, όπως ο σχηματισμός συνασπισμού κατά της τρομοκρατίας και η ανατροπή καθεστώτων στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, οδήγησαν τον Μπους να δώσει μεγαλύτερη προσοχή σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και να επαναπροσδιορίσει ορισμένες από τις προηγούμενες πολιτικές. Ο επαναπροσδιορισμός της εξωτερικής πολιτικής του Μπους οδήγησε πολλούς μελετητές να τον χαρακτηρίζουν ως κληρονόμο του Γουίλσον. Το κεντρικό στοιχείο του δόγματος του βρισκόταν στην ιδέα ότι η δημοκρατία της αγοράς θα μπορούσε να μετατρέψει την περιοχή της Μέσης Ανατολής σε ένα φιλικό περιβάλλον που θα συμβάλει στην ασφάλεια των ΗΠΑ. Το αίτημα για εκδημοκρατισμό της χώρας και των ανοικτών αγορών συνάδει με τέσσερα από τα σημεία του Γουίλσον.
Επιπροσθέτως, το Δόγμα Εθνικής Ασφάλειας του 2002 βασίστηκε σε ιδέες όπως η παγκόσμια κυριαρχία της Αμερικής, η προληπτική χρήση της βίας, ο αγώνας για την εξάλειψη του κακού, η εδραίωση της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Επιπλέον, η εισβολή στο Ιράκ μετατράπηκε σε συνεχή πόλεμο, όπου η κυβέρνηση χρησιμοποίησε τον φιλελεύθερο διεθνισμό για να νομιμοποιήσει τη συμμετοχή και τις ενέργειές του κράτους. Ουσιαστικά, αυτά τα γεγονότα σηματοδότησαν το όραμα για την δημιουργία μονοπωλιακού κράτους, ικανό να ενεργήσει πέρα από τους κανόνες και τους υπάρχοντες θεσμούς, ώστε να παρέχουν ασφάλεια και τάξη στο παγκόσμιο σύστημα. Το μεγαλείο του οράματος Μπους – όπως διατυπώνεται στη στρατηγική εθνικής ασφάλειας του 2002 – είχε στοιχεία του οράματος «ενός κόσμου» του Γουίλσον.
Η δεύτερη σχολή προέρχεται από τον Τόμας Τζέφερσον. Τον ακρογωνιαίο λίθο αυτής της σχολής αποτελεί η δημοκρατία. Θεωρεί λοιπόν, ότι η ελευθερία και η προοπτική ελεύθερης διακυβέρνησης σε ολόκληρο τον κόσμο είναι αλληλένδετες με την ασφάλεια και την ευημερία των ΗΠΑ. Επομένως, υφίσταται μια αλληλεξάρτηση εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, όπου η τελευταία αποτελεί μέσο ασφάλειας και προώθησης των στόχων της εσωτερικής κοινωνίας. Επιπλέον, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ δεν χρειάζεται πλέον να είναι η «παγκόσμια αστυνομία», προωθεί τη γραμμή της μη παρέμβασης. Δηλαδή, επιδιώκει να αποφύγει τον πόλεμο με κάθε κόστος, εκτός και εάν πρόκειται για αυτοάμυνα. Τέλος, επιδιώκει να προστατεύσει και να διαφυλάξει την οικονομία των ΗΠΑ από τα διεθνή βάρη.
Η εξωτερική πολιτική που άσκησε ο Ομπάμα ήταν το αποτέλεσμα των συνθηκών στο διεθνές σύστημα εκείνη την εποχή. Η περίοδος της προεδρίας του κυριαρχείται από πολλές προκλήσεις, καθώς είναι μια περίοδος με τον ριζοσπαστικό φονταμενταλισμό να αναδύεται στη Μέση Ανατολή. Εκείνη την εποχή, οι δυνάμεις του διεθνούς συστήματος επαναπροσδιορίζονται λόγω γεωπολιτικών δεδομένων και αφορούν τη γερμανική ηγεμονία, την άνοδο της δύναμης της Κίνας και της Ρωσίας στο ευρώ-ατλαντικό σύστημα ισχύος. Επιπλέον, το ζήτημα της Ουκρανίας αναζωπύρωσε το κλίμα του Ψυχρού Πολέμου. Ωστόσο, το πιο σημαντικό ζήτημα που έπρεπε να αντιμετωπίσει η προεδρία του Ομπάμα ήταν η εσωτερική κατάσταση και η αμερικανική οικονομική κρίση. Το ερώτημα όμως είναι: ακολουθεί η εξωτερική πολιτική του Ομπάμα το δόγμα του Τζέφερσον;
Η απάντηση είναι θετική, καθώς διακρίνονται πολλά κοινά σημεία κατά τη σύγκριση τους. Μετά από χρόνια πολιτικής παρέμβασης, ο Ομπάμα επιδίωξε να αλλάξει το δόγμα και τις πολιτικές της προηγούμενης κυβέρνησης. Ως εκ τούτου, προώθησε τη γραμμή της μη επέμβασης επιδιώκοντας να μην συμμετάσχει σε άλλο πόλεμο. Ωστόσο, παρά τη στρατηγική μη-επέμβασης οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν να αποτελούν τον ηγεμόνα μεταξύ των κρατών στο διεθνές σύστημα. H θεωρία του Τζέφερσον, ότι η στρατιωτική παρέμβαση ήταν δικαιολογημένη εάν θέτει σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ, ήταν ένας παράγοντας που καθόρισε την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ εκείνη την περίοδο. Ο Ομπάμα θα υιοθετούσε τον «υποκατάστατο πόλεμο» εάν απειλούνται τα εθνικά και ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Συνεπώς, η τάση να λαμβάνονται αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής μετά από σύγκριση κόστους-οφέλους ήταν προφανής. Επιπλέον, λόγω της διεθνούς οικονομικής κρίσης που μόλις είχαν ξεπεράσει οι ΗΠΑ, ο Ομπάμα επιδίωκε την επίλυση των προβλημάτων και την αποφυγή μιας νέας κρίσης. Ως εκ τούτου, επικεντρώνεται στη γραμμή της παγκοσμιοποίησης και της ανοιχτής αγοράς σε μια άλλη πιο ενδιαφέρουσα οικονομική περιοχή, την περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού λόγω του καθοριστικού ρόλου της στο εμπόριο και τις επενδύσεις των ΗΠΑ. Συνεπώς, είναι δικαιολογημένος ο λόγος που πολλοί θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι οι πολιτικές του Ομπάμα και του Τζέφερσον είναι αναπόσπαστες.
Ακόμη μία ενδιαφέρουσα προσέγγιση τείνει να θεωρεί τον τελευταίο πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ ως κληρονόμο του Τζάκσον.
Αρχικά, η σχολή σκέψης του Τζάκσον αποτελεί μια exceptionalist φιλελεύθερη παράδοση στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, ενώ μπορεί να χαρακτηριστεί και ως ένα φιλελεύθερο, λαϊκίστικό ιδεολογικό σύστημα. Αυτό, διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια των πρώιμων διαπολιτισμικών συγκρούσεων στις ΗΠΑ και πάνω στην αντίληψη της υπεροχής της λευκής φυλής και στην εχθρότητα έναντι άλλων φυλών. Ως εκ τούτου, αυτή η σχολή σκέψης αποτελεί παραλλαγή μιας λαϊκίστικής πολιτικής στις ΗΠΑ. Γενικά, αυτό το δόγμα θεωρείται ως μια μείξη μεταξύ των πράξεων του δόγματος Jeffersonian, του υπερβολικού απομονωτισμού, αφενός, του θαυμασμού του ηθικού του Wilsonianism, ειδικά για το εθνικό κύρος και, αφετέρου, οπαδός των δραστικών ενεργειών της σχολής Hamiltonian, μόνο όταν αυτό είναι απαραίτητο. Τέλος, επιμένει στην μη παρέμβαση στο διεθνές σύστημα, παρά μόνο εάν κάποιος τραυματίσει το αμερικανικό κύρος, γεγονός που περιέχει το στοιχείο της απρόβλεπτης συμπεριφοράς και των αντιποίνων.
Με τη ριζοσπαστικοποίηση του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, το δόγμα του Τραμπ σηματοδότησε την αναβίωση της αντί-φιλελεύθερης παράδοσης του Τζάκσον. Η άνοδος του Τραμπ στην εξουσία αντικατοπτρίζει τις αλλαγές στην εξωτερική πολιτική και την κοινωνία των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης από το 2008, προωθώντας ταυτόχρονα έναν νέο τύπο απομόνωσης.
Από τις τυπικές μεθόδους επικοινωνίας, μπορούμε επίσης να διακρίνουμε τις ομοιότητες μεταξύ Τζάκσον και Τραμπ. Ο τελευταίος χρησιμοποίησε μια πιο άμεση και απλή μέθοδο επικοινωνίας. Αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό τόσο κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας όσο και της προεδρίας του, μέσω των ομιλιών του και της χρήσης Twitter. Ακόμη, αν και είναι δισεκατομμυριούχος, δεν προωθεί τον εαυτό του ως μέλος της ελίτ, αντιθέτως της επιτίθεται, κατά παράδοση του Τζάκσον.
Οι ενέργειες στις οποίες καταφεύγει ο Τραμπ στοχεύουν στη δημιουργία μιας ισχυρής Αμερικής, με άλλα λόγια, μιας συνεκτικής εθνικής και θρησκευτικής κοινότητας. Άλλωστε, το ίδιο το σύνθημα του, «Make America Great Again», ενέχει ακριβώς αυτή την έννοια. Έτσι λοιπόν, το δόγμα του Τραμπ δείχνει εχθρότητα και επικρίνει πολλά φιλελεύθερα πρότυπα, ιδίως εκείνα που σχετίζονται με τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας. Ακόμη, πολλές από τις ενέργειες που θεωρήθηκαν βάρβαρες, στόχευαν στην ισχυροποίηση του αμερικανικού κράτους. Η δολοφονία του Σουλεϊμανί θεωρήθηκε μία τέτοια ενέργεια, όπου προέρχονται από την παράδοση του Τζάκσον. Αυτή απορρίπτει οποιαδήποτε ηθικά όρια στην αμερικανική απάντηση στον εχθρό. Τέλος, μπορεί να ειπωθεί ότι ο Τραμπ αποτελεί τη συνέχεια του Τζάκσον καθώς χαρακτηριστική ήταν η πρώτη κίνηση μετά την εκλογή του, όπου επισκέφτηκε τον τάφο του Τζάκσον στο Τενεσί.
Σε αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθεί ακόμη μία σχολή σκέψης, αυτή του Χάμιλτον. Το δόγμα Hamiltonian οραματίζεται την δημιουργία μιας ισχυρής οικονομίας μέσα στην οποία η ισχυρή δύναμη του αμερικανικού έθνους θα επιδιώκει τα συμφέροντα της. Ωστόσο το συγκεκριμένο δόγμα δεν φαίνεται να αποτέλεσε σημείο αναφοράς για κάποιον από τους Προέδρους των ΗΠΑ του 21ου αιώνα, παρά μόνο ως μέρος της σχολής σκέψης του Τζάκσον.
Εν ολίγοις, οι παραδόσεις του Χάμιλτον, του Γουίλσον, του Τζέφερσον και του Τζάκσον διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη μορφή των αμερικανικών εξωτερικών πολιτικών, όπως μπορεί να φανεί στις πολιτικές των τριών τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ. Τι θα επακολουθήσει όμως με την σημερινή Προεδρία; Πάντως πολλοί επιμένουν ότι ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζό Μπάιντεν, δεν θα ακολουθήσει ένα από τα υπάρχων δόγματα εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, λαμβάνοντας υπόψη ολόκληρη την πολιτική πορεία του και τις αποφάσεις του σε αυτήν. Αυτό θα φανεί όμως στη συνέχεια…
Βιβλιογραφία
Ambrosius, L. (2017). WORLD WAR I AND THE PARADOX OF WILSONIANISM. The Journal Of The Gilded Age And Progressive Era, 17(1), 5-22. doi: 10.1017/s1537781417000548
Brânda, O. E. (2018, June). Changes in the American foreign policy: from Obama to Trump. In International Conference Knowledge-Based Organization (Vol. 24, No. 2, pp. 160-165). Sciendo.
Brands, H. (2001). The Four Schoolmasters. The National Interest, (66), 143-148. Retrieved March 6, 2021, from http://www.jstor.org/stable/42897471
Cha, T. (2016). The Return of Jacksonianism: The International Implications of the Trump Phenomenon. The Washington Quarterly, 39(4), 83-97. doi: 10.1080/0163660x.2016.1261562
Clarke, M., & Ricketts, A. (2017). Shielding the republic: Barack Obama and the Jeffersonian tradition of American foreign policy. Diplomacy & Statecraft, 28(3), 494-517.
Douthat, R. (2020). Andrew Jackson in the Persian Gulf. New York Times https://www.nytimes.com/2020/01/07/opinion/trump-soleimani-iran.html
Fair, Kevin Elijah, “Donald J. Trump: The Second Coming of Andrew Jackson?” (2019). Political Science Capstone Research Papers. 3. https://digitalcommons.cedarville.edu/political_science_capstones/3
Ikenberry, G. J., Smith, T., Knock, T. J., & Slaughter, A. M. (2009). The crisis of American foreign policy: Wilsonianism in the twenty-first century. Princeton University Press.
MacDonald, P. K. (2018). America First? Explaining Continuity and Change in Trump’s Foreign Policy. Political Science Quarterly, 133(3), 401-435.
Mann, J., & Mann, J. (2013). The Obamians: The struggle inside the White House to redefine American power. Penguin Group USA.
Nester, W. (2012). The Hamiltonian Vision, 1789-1800: The Art of American Power During the Early Republic. U of Nebraska Press.
Tucker, R. W., & Hendrickson, D. C. (1989). Thomas Jefferson and American foreign policy. Foreign Aff., 69, 135.
Unger, D. (2016). The foreign policy legacy of Barack Obama. The International Spectator, 51(4), 1-16.
Hurlburt, H., 2021. Inside Joe Biden’s Foreign-Policy Worldview. [online] Foreign Policy. Available at: https://foreignpolicy.com/2021/01/15/joe-biden-foreign-policy-relationships-united-states.
Εικόνα: https://www.fpri.org/article/2018/08/inexorable-changes-in-u-s-foreign-policy/