Loading...
Πρόσφατες αναλύσεις
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας στα Δυτικά Βαλκάνια

Γράφει η Ελένη Πατλάκα

Η μετακομμουνιστική Ρωσία υπό την ηγεσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, στην προσπάθειά της να επιλύσει τα εσωτερικά και εξωτερικά της προβλήματα, έχει στραφεί προς τις 6 χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, δηλαδή τη Σερβία, τη Βοσνία Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, τη Βόρεια Μακεδονία, την Αλβανία και το Κόσοβο. Η επιρροή μιας ξένης και μεγάλης δύναμης, όπως η Μόσχα, βρίσκει αντίκρισμα, αφενός γιατί τα κράτη αυτά δεν έχουν ενσωματωθεί πλήρως στους ευρωπαϊκούς πυλώνες και αφετέρου λόγω των εσωτερικών ιδιομορφιών και προβλημάτων της εκάστοτε χώρας, οι οποίες στο σύνολο τους μπορούν να προκαλέσουν την αποσταθεροποίηση της περιοχής. Η Μόσχα προσπαθεί να επέμβει στην περιοχή με την ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών σχέσεων, την πολιτική επιρροή, την ενεργειακή πολιτική, τις ένοπλες δυνάμεις και τους θρησκευτικούς και πολιτιστικούς δεσμούς.

Στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), η Μόσχα διατηρεί στενές σχέσεις με τη Βουδαπέστη και τη Σόφια.  Έχοντας ως πιστό σύμμαχο τον Πρωθυπουργό της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν, προσπαθεί να εμπλακεί σε ζητήματα της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Αυτό επιτυγχάνεται και μέσω της Βουλγαρίας, η οποία αποτελεί κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ από το 2004 και 2007 αντίστοιχα. Πέρα από τις ρωσικές επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα (Lukoil) και τον εφοδιασμό της Βουλγαρίας με αέριο, η Μόσχα έχει προσεγγίσει τη Σόφια για να συμμετάσχει στη βόρεια διακλάδωση του αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream. Οι εμπορικοί, τουριστικοί και πολιτιστικοί δεσμοί των δύο χωρών έχουν ενισχυθεί, με την παράλληλη αύξηση της επιρροής της Μόσχας στην περιοχή.

Η Μόσχα στην προσπάθειά της να επηρεάσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ ή καλύτερα να αποδυναμώσει την ίδια την Ένωση, στοχεύει στη διεύρυνση των μηχανισμών επιρροής στα Δυτικά Βαλκάνια. Πιο συγκεκριμένα, προωθεί τη ρωσική ατζέντα μέσα από διάφορους διεθνείς θεσμούς και προσπαθεί να δημιουργήσει στενούς πολιτικούς δεσμούς στη βάση κοινών ιδεολογιών και πολιτισμικής συγγένειας, σε χώρες όπως η Σερβία, η Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη (κυρίως στη Σερβική Δημοκρατία Βοσνίας). Συνάμα, επιδιώκει, κυρίως μέσα από τον έλεγχο των μέσων μαζικής ενημέρωσης και της προπαγάνδας, την αποτελεσματική επαφή με τις πολιτικές δυνάμεις και την ελίτ των κρατών αυτών, που έχουν έντονα φιλορωσικά αισθήματα,.

Τις εν λόγω χώρες, εκτός από τις παραδοσιακές σχέσεις φιλίας, τις οποίες διακατέχει η σλαβο-ορθόδοξη κληρονομιά τους, τις ενώνουν και τα κοινά γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Βέβαια, η Σερβία αποτελεί τον πιο πιστό σύμμαχο της χώρας στα Δυτικά Βαλκάνια. Η Ρωσία, ακόμη την δεκαετία του 1990, όταν η ισχύς της ήταν ισχνή, στάθηκε στο πλευρό της Σερβίας κατά τη διάρκεια των Γιουγκοσλαβικών Πολέμων, του εμπορικού εμπάργκο που δόθηκε ως ποινή από τα Ηνωμένα Έθνη, αλλά και κατά τη διάρκεια των Νατοϊκών βομβαρδισμών εναντίον της το 1999. Μετά το τέλος του πολέμου, απέστειλαν ρωσικά στρατεύματα στις περιοχές όπου κατοικούσαν οι Σερβοκοσοβάροι. Η Μόσχα, ακόμη και σήμερα, δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία του Κοσόβου, παρέχοντας στήριξη στο Βελιγράδι μέσω και της δυνατότητας άσκησης  βέτο που διαθέτει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Η συνεχής βοήθεια των Ρώσων έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός κλίματος συμπάθειας στο εσωτερικό της Σερβίας. Η Ρωσία αποτελεί τον κύριο προμηθευτή των ένοπλων δυνάμεων της Σερβίας, τις οποίες και εφοδιάζει με ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη και ελικόπτερα, πυραύλους, τανκς και οχήματα. Επίσης, ρωσικές ενεργειακές εταιρείες έχουν επενδύσει στη Σερβία, όπως η Lukoil, ενώ η αγορά της NIS (Nafta Industrija Serbija) από τους Ρώσους άνοιξε το δρόμο για τη συμμετοχή της Σερβίας ως κομβικό σταθμό του αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream, ο οποίος θα φθάσει εκεί μέσω Βουλγαρίας για να συνεχίσει μέσω Ουγγαρίας προς την Αυστρία. Ανέχεται τις προσπάθειες του Βελιγραδίου να εισέλθει στην ΕΕ, αλλά όχι στο ΝΑΤΟ, με απώτερο σκοπό της να την κρατήσει στο πλευρό της.

Η Μόσχα διαθέτει, επίσης, μεγάλη επιρροή στη Βοσνία Ερζεγοβίνη και κυρίως στην πολιτική της οντότητα, Σερβική Δημοκρατία (Repubika Srpska), όπου οι Σερβοβόσνιοι εξυμνούν τη χώρα, αλλά και τον ηγέτη της Πούτιν. Αυτό οφείλεται κυρίως στο αφήγημα που προωθεί το Κρεμλίνο, το οποίο στηρίζεται στην καλλιέργεια αντι-αμερικανικών και αντι-ευρωπαϊκών απόψεων μέσω της άσκησης επιρροής από τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης, τις πικρές μνήμες από τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ κατά των σερβικών δυνάμεων στους πολέμους της δεκαετίας του ‘90 και τη δυσαρέσκειά τους έναντι της κεντρικής κυβέρνησης της Βοσνίας.

 Η βοήθεια της Ρωσίας δεν είναι μόνο πολιτική, παρέχει υλική και εκπαιδευτική στήριξη στις αστυνομικές δυνάμεις της Republika Srpska, υπό το πρόσχημα της αντιτρομοκρατικής συνεργασίας, καθώς και σε ανεπίσημες, σερβοβοσνιακές παραστρατιωτικές οργανώσεις, όπως η «Σερβική Τιμή». Το τελευταίο διάστημα πάντως, ο εθνικιστής ηγέτης των Σερβοβόσνιων Μίλοραντ Ντόντικ έχει εκφράσει ανοιχτά επιθυμία απόσχισης και πλήρους ανεξαρτητοποίησης της , αμφισβητώντας την κεντρική εξουσία στη Βοσνία και προκαλώντας ανησυχίες όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και στους ξένους ετέρους .

Η επιρροή της Ρωσίας στο Μαυροβούνιο και τη Β. Μακεδονία, έχει περιοριστεί πλέον σε σημαντικό βαθμό, λόγω της εισόδου των δύο κρατών στο ΝΑΤΟ το 2017 και 2019 αντίστοιχα. Στο Μαυροβούνιο εξακολουθούν να υπάρχουν καλές σχέσεις, κυρίως στον οικονομικό τομέα λόγω των Ρώσων επενδυτών. Όμως, οι εντάσεις κλιμακώθηκαν όταν η χώρα σε συνεργασία με Σέρβους μυστικούς πράκτορες, επεχείρησε -και κατάφερε- να εκτοπίσει από την κυβέρνηση τον Πρόεδρο της χώρας, Μιλο Τζιουκάνοβιτς. Αντίστοιχα, στη Βόρεια Μακεδονία, η βαλκανική πολιτική της Ρωσίας υπέστη το προηγούμενο διάστημα μια σοβαρή ήττα με την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών, την επικύρωσή της από τα Κοινοβούλια των δύο χωρών, και τελικά με την απόφαση εισδοχής της χώρας στο ΝΑΤΟ ως το 30ό  μέλος της νατοϊκής συμμαχίας. Η Μόσχα δεν μπόρεσε να αποτρέψει την πορεία των Σκοπίων προς την Ευρω-ατλαντική τους ενσωμάτωση. Παρόλ’ αυτά, η Ρωσία συνεχίζει να διατηρεί σημαντικά πολιτικά ερείσματα στη Βόρεια Μακεδονία, κυρίως με την υποστήριξή της προς το αντιπολιτευόμενο εθνικιστικό κόμμα VMRO-DPMNE, το οποίο ήδη από την εποχή του Γκρουέφσκι είχε κάνει μια φιλορωσική στροφή. Το Κρεμλίνο προσπάθησε να αποδυναμώσει τη φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση του Ζόραν Ζάεφ, όπως έγινε φανερό στις δημοτικές εκλογές του Νοεμβρίου, όπου το  SDSM έχασε στις εκλογές στους μεγάλους δήμους.

Η Ρωσία, έχει σημειώσει μεγάλες επιτυχίες στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Εξακολουθούν να υπάρχουν ισχυροί πολιτιστικοί δεσμοί με ορισμένες χώρες, όπως η Σερβία και η πολιτική οντότητα της Βοσνίας, Republika Srpska, αλλά και επιχειρηματικά συμφέροντα με όλα τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων. Όμως, η περιοχή βρίσκεται μόνιμα στραμμένη προς τη Δύση. Η επιθυμία ένταξης στους ευρωπαϊκούς πυλώνες, δεν τους επιτρέπει να συμμαχήσουν με ένα κράτος, όπως η Ρωσία με αντίθετα συμφέροντα και προοπτικές. Βέβαια, ακόμη και η ίδια τα τοποθετεί στο παρασκήνιο της εξωτερικής της πολιτικής και της πολιτικής της ασφάλειας.  Το χαρακτηριστικό γνώρισμα του νέου NSS* είναι ότι επικεντρώνεται στην ίδια τη Ρωσία και σε παγκόσμια ζητήματα, όπως η κλιματική αλλαγή, η δημόσια υγεία και η ενεργειακή μετάβαση, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ενεργός πολιτική στα Δυτικά Βαλκάνια.

Επιλογικά, η ρωσική επιρροή στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων, σχετίζεται κυρίως με την οικονομική και εμπορική σχέση που ενώνει την περιοχή με τη Μόσχα, αλλά και στους πολιτισμικούς δεσμούς. Παρά την ατελή ενσωμάτωσή τους στο ευρωατλαντικό άξονα, τα Δυτικά Βαλκάνια βρίσκονται ως επί το πλείστον υπό δυτική επιρροή. Οι οικονομίες των κρατών της περιοχής εξαρτώνται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από την ΕΕ, η οποία αποτελεί τον κυριότερο εξωτερικό τους επενδυτή, και τα κράτη της τους σημαντικότερους εμπορικούς τους εταίρους και συνάμα γεωγραφικά ανήκουν στην Ευρώπη.  Η Ρωσία δεν διαθέτει τα οικονομικά μέσα προκειμένου να προσελκύσει τα κράτη αυτά στη σφαίρα επιρροής της. Ούτε είναι σε θέση να προβάλει στρατιωτική ισχύ λόγω της γεωγραφικής απόστασης. Έτσι, προσπαθεί να υπονομεύσει τη δυτική επιρροή και να καταστήσει δυσκολότερη τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ στην περιοχή.

*Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας της Ρωσίας

Βιβλιογραφία

1)Florian Bieber & Νικόλας Τζιφάκης (επιμ.), Τα δυτικά Βαλκάνια στον κόσμο: οι διασυνδέσεις και οι σχέσεις τους με μη δυτικές χώρες, 2021, Πεδίο.

2)Ιωάννης Αρμακόλας- Θάνος Π. Ντόκος (επιμ.), Από τα Βαλκάνια στη νοτιοανατολική Ευρώπη : προκλήσεις και προοπτικές στον 21ο αιώνα, 2013, Σιδέρη.

3)European Western Balkans, Pentagon Report: Serbia has intensified relations with Russia since 2012, 28 Νοεμβρίου 2019. Διαθέσιμο στο https://europeanwesternbalkans.com/2019/11/28/pentagon-report-serbia-has-intensified-relations-with-russia-since-2012/ (τελευταία πρόσβαση 5/12/2021).

4)Ilirjana Hoti and Xhorxhina Bami, Kosovo urged to start countering Russian media disinformation, BalkanInsight, 7 Σεπτεμβρίου 2021. Διαθέσιμο στο https://balkaninsight.com/2021/09/07/kosovo-urged-to-start-countering-russian-media-disinformation/ (τελευταία πρόσβαση 5/12/2021).

5)European Western Balkans, [Interview] Balkans are not a prime battlefield in the Russia west confrontation, 31 Ιουλίου 2021. Διαθέσιμο στο https://europeanwesternbalkans.com/2021/07/31/ewb-interview-trenin-balkans-are-not-a-prime-battlefield-in-the-russia-west-confrontation/ (τελευταία πρόσβαση 5/12/2021).

6)Στάμκος, Γ., Η διείσδυση της Ρωσίας στην νοτιοανατολική Ευρώπη, 14 Ιουλίου 2019. Διαθέσιμο στο https://tvxs.gr/news/kosmos/i-dieisdysi-tis-rosias-sti-notioanatoliki-eyropi (τελευταία πρόσβαση 5/12/2021).

7)Πηγή εικόνας: https://www.voria.gr/article/dinamiki-exelixi-stis-roso-servikes-schesis-ti-allazi-sta-valkania