Γράφει η Χριστίνα Φυτίλη
Τον προηγούμενο μήνα, στο πλαίσιο της 9ης Συνόδου Κορυφής Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, ο Κύπριος Πρόεδρος, Νίκος Χριστοδουλίδης, συναντήθηκε με τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό, Βενιαμίν Νετανιάχου. Ο Ισραηλινός ηγέτης, μεταξύ άλλων, μετά την λήξη της συνάντησης, ανέφερε ότι η φιλία Κύπρου και Ισραήλ «δεν ήταν ποτέ πιο δυνατή και γίνεται ακόμα πιο δυνατή με τον καιρό». Πώς όμως έφτασαν οι σχέσεις των δύο κρατών σε αυτή την κοντινή σχέση, και ποιες είναι οι προοπτικές εξέλιξής τους;
Τα πρώτα χρόνια, από την ίδρυση του ισραηλινού κράτους, οι κυπρό-ισραηλινές σχέσεις κινήθηκαν στο πλαίσιο των ευρύτερων συσχετισμών, οι οποίοι επικρατούσαν στην περιοχή. Την 28η Αυγούστου του έτους 1950, ξεκίνησε τις λειτουργίες του το προξενείο του Ισραήλ στη Λευκωσία, στην τότε αποικιοκρατούμενη, από την Μ. Βρετανία, Κύπρο. Λίγο πριν την ίδρυσή του, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Β’, απέστειλε επιστολή, η οποία αφορούσε στο αίτημα της ένωσης του νησιού με την Ελλάδα, στον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπεν-Γκουριόν. Εκείνος, με την σειρά του, αποκρίθηκε πως το Ισραήλ «δείχνει ενδιαφέρον» για τις εξελίξεις στο νησί. Παρόλα αυτά, δεν υπήρξε κάποια ουσιαστική ευκαιρία για πιο στενή συνεργασία, μέχρι την ανεξαρτητοποίηση της Κύπρου, το έτος 1960.
Παρά τις πιέσεις των αραβικών χωρών, με τις οποίες διατηρούσε καλές σχέσεις ο Μακάριος, όπως η Αίγυπτος, τον Ιανουάριο του 1961 έγινε δεκτό το ισραηλινό αίτημα για διορισμό Ισραηλινού πρέσβη στη Λευκωσία. Παρόλα αυτά, δεν υπήρξε κάποια ουσιαστική θετική μεταστροφή στις διμερείς σχέσεις, οι οποίες έμειναν στάσιμες μέχρι την δεκαετία του έτους 1970. Βασικοί λόγοι ήταν αφενός η στήριξη του Μακαρίου για τις αραβικές θέσεις στον ΟΗΕ και αφετέρου οι καλές σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία.
Από την δεκαετία του 1990, σειρά γεγονότων, αποτέλεσαν σημείο καμπής για τις κυπρό-ισραηλινές σχέσεις. Αρχικά, το 1994, η κυπριακή διπλωματική αποστολή στο Τελ-Αβίβ αναβαθμίστηκε σε επίπεδο πρεσβείας. Τον Απρίλιο του επόμενου έτους, στα πλαίσια του Οργανισμού Μεσογειακών Χωρών, έλαβε χώρα τριμερής διάσκεψη Ισραήλ-Κύπρου-Αιγύπτου, για περιβαλλοντικά ζητήματα, που οδήγησε στην ενδυνάμωση των διμερών σχέσεων. Η επίσκεψη Κληρίδη στο Ισραήλ την 28η Μαρτίου 2000, επισφράγισε τις σχέσεις καλής γειτονίας, με την υπογραφή συμφωνιών, οι οποίες αφορούσαν τελωνειακά ζητήματα, θέματα εκπαίδευσης, πολιτισμού και εδραίωσης διπλωματικού διαλόγου. Ο σημαντικότερος, όμως, παράγοντας που οδήγησε στην σύσφιξη των επαφών, ήταν η ανακάλυψη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο, ανάμεσα στα δύο κράτη. Το γεγονός αυτό, και η συνεπαγόμενη προοπτική συνεκμετάλλευσης, σε συνδυασμό με την όξυνση των τούρκο-ισραηλινών σχέσεων, οδήγησε σε πρόσφορο έδαφος για την φιλία των δύο αυτών κρατών, εκατέρωθεν.
Το έτος 2009, λόγω παραστάσεων από πλευράς της Κυπριακής Δημοκρατίας με αφορμή την προσγείωση ισραηλινού αεροσκάφους σε αεροδρόμιο στα κατεχόμενα εδάφη, έλαβε χώρα μια ιστορική συνθήκη: το Ισραήλ απαγόρευσε αεροσκάφη να πετούν «από και προς την Βόρεια Κύπρο», ειδάλλως, δεν θα μπορούσαν να εισέλθουν στον ισραηλινό εναέριο χώρο. Η Κύπρος, από την πλευρά της, απαγόρευσε τις επιχειρήσεις ακτιβιστών κατά του εμπάργκο στην Γάζα στα εδάφη της. Από τότε, τα δύο κράτη διανύουν όλο και μεγαλύτερα βήματα προς την μεταξύ τους συνεργασία, κάτι το οποίο αποδεικνύεται και από την διμερή οριοθέτηση της ΑΟΖ τους τον Δεκέμβριο του έτους 2010. Μάλιστα, το 2011, μετά την ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στο νησί, υπογράφηκαν μεταξύ των πρωθυπουργών των δύο χωρών, συμφωνίες που μεταξύ άλλων αφορούσαν τον ενεργειακό τομέα και την πιθανότητα συνεργασίας όσον αφορά το φυσικό αέριο, παρά τις απειλές από την τουρκική πλευρά. Το 2012, ακολούθησε και μυστική αμυντική συμφωνία μεταξύ των δύο κρατών, που μεταξύ άλλων, επέτρεψε στο Ισραήλ να χρησιμοποιεί την αεροπορική βάση «Ανδρέας Παπανδρέου» στην Πάφο. Από εκείνη την στιγμή, ο άξονας των διμερών σχέσεων των χωρών, αλλά και σε συνεργασία με την Ελλάδα ως τρίτο μέρος, συνεχώς εξελίσσεται.
Η συμφωνία που τελικά επιτεύχθηκε, εγγυόταν την συνεργασία των δύο χωρών για την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου και την εξαγωγή του στην Ευρώπη, μέσω αγωγών. Σημείο καμπής αποτελεί η πρόταση της Ελλάδας για τη δημιουργία του αγωγού East-Med καθώς και την εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, γνωστά και ως “Λεβιάθαν” και “Αφροδίτη”. Ειδική αποθήκη θα χτιζόταν στη Λεμεσό, με κόστος κατασκευής κοντά στα 10 δισεκατομμύρια ευρώ, τα οποία σχεδόν εξ ολοκλήρου θα επενδύονταν από το Ισραήλ. Το έργο θα έπαιρνε 6 με 7 χρόνια για την ολοκλήρωσή του, και ως εκ τούτου, εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο χιλιάδες Ισραηλινοί. Για την προστασία τους, τους συνόδευσαν περίπου 8-10 χιλιάδες Ισραηλινοί στρατιώτες. Όλα αυτά, φανερώνουν ότι στην ισραηλινή οπτική, η συνεργασία αυτή, από τότε φαινόταν να είχε προοπτικές μακροζωίας. To 2013, η θέληση αυτή επισφραγίστηκε από την υπογραφή Τριμερούς Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ, το οποίο υπογράμμιζε έντονα την συνεργασία στους τομείς της οικονομίας και της ενέργειας. To 2020, υπεγράφη επισήμως η συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού East-Med, κάτι το οποίο φανερώνει πως τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια, η πορεία των τριμερών σχέσεων, θα είναι σταθερά ανοδική.
Είναι ξεκάθαρο ότι ο East-Med, όχι μόνο εμβαθύνει τις αγαστές σχέσεις των τριών κρατών, αλλά εξασφαλίζει και την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ αποτελεί και αντίβαρο στον ρεβιζιονισμό της Άγκυρας στην περιοχή. Μια επαναπροσέγγιση στις σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας, θα ήταν όμως μια εξέλιξη που θα μπορούσε να δυσχεράνει την μέχρι τώρα ομαλή συνεργασία της Κύπρου με το Ισραήλ. Παρόλα αυτά, αναλύοντας τις τελευταίες εξελίξεις, με την ανοιχτή στήριξη της Τουρκίας στους Παλαιστινίους, αυτό δεν φαντάζει πλέον πιθανό.
Βιβλιογραφία
Αδαμόπουλος, Δ. (2014), Γεωπολιτική Ανάλυση των Σχέσεων Ελλάδας-Ισραήλ και Κύπρου-Ισραήλ, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, 20-26
Χαρίτος, Γ. (2020), Κύπρος, το Γειτονικό Νησί: Το Κυπριακό Μέσα από τα Κρατικά Αρχαία του Ισραήλ, 1946-1960, 49-117
Agdemir, A. (2016), Relations Between Israel and the South Cyprus Greek Administration: A New Alignment in the Eastern Mediterranean?, PERCEPTIONS, Summer 2016, Vol.11, 2, 103-126
Bryza, M. (2013), Eastern Mediterranean Natural Gas: Potential for Historic Breakthroughs Among Israel, Turkey, and Cyprus, Turkish Policy Quarterly. Fall 2013, Vol.2, 3, 35-44
Mazzis, I, Sotiropoulos, I. (2016), The Role of Energy as a Geopolitical Factor for the Consolidation of Greek-Israeli Relations, Regional Science Inquiry, Vol. 8, 2, Special Issue 2016, 27-44
Stergiou, A. (2016), Turkey–Cyprus–Israel relations and the Cyprus conflict, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, Vol.18, 4, 375-392
Tanchum, M. (2015), A New Equilibrium: The Republic of Cyprus, Israel and Turkey in the Eastern Mediterranean Strategic Architecture, Occasional Paper Series. Cyprus: PRIO Cyprus Centre and Friedrich-Ebert-Stiftung, 2-14
Tziarras, Z, (2016), Israel-Cyprus-Greece: a ‘Comfortable’ Quasi-Alliance, Mediterranean Politics, Vol.21, 3, 407-422
Πηγή εικόνας εξωφύλλου:
Χρήστου, Φ. (2023) για το ΚΥΠΕ σε Χριστοδουλίδης – Νετανιάχου: «Η φιλία Κύπρου – Ισραήλ δεν ήταν ποτέ πιο δυνατή». Η Καθημερινή της Κύπρου. 3/09/2023. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.com.cy/gr/politiki/xristodoylidis-netaniaxoy-i-filia-kyproy-israil-den-itan-pote-pio-dynati