Γράφει η Χριστίνα Φυτιλή
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, έχουν παρατηρηθεί τεράστιες αλλαγές όσον αφορά στα δικαιώματα των γυναικών στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν. Το αποκορύφωμα των αλλαγών στην κοινωνική και πολιτική θέση της Ιρανής γυναίκας επήλθε με την Ισλαμική Επανάσταση του 1979. Ενώ στο Ιράν του Σάχη, οι γυναίκες απολάμβαναν ένα βαθμό ελευθερίας, μετά την επανάσταση και την εγκαθίδρυση του ισλαμικού καθεστώτος, οι γυναίκες αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας.
Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Ρεζά Παχλαβί, σημειώθηκε σχετική πρόοδος όσον αφορά τα δικαιώματα των γυναικών. Σήμα κατατεθέν αυτής της εξέλιξης ήταν το γεγονός ότι το νεοσύστατο πανεπιστήμιο της Τεχεράνης, δεχόταν φοιτήτριες ήδη από το 1936. Ακόμα, στο πλαίσιο της αποκαλούμενης «Λευκής Επανάστασης», το 1963, οι Ιρανές αποκτούν και το δικαίωμα της συμμετοχής στην πολιτική, ενώ και η νόμιμη ηλικία γάμου αυξήθηκε από τα 13, στα 18 έτη. Στο οικογενειακό δίκαιο, κατάφεραν να κερδίσουν το δικαίωμα της έκδοσης διαζυγίου και να διεκδικήσουν την επιμέλεια των παιδιών τους. Είναι αναγκαίο να σημειωθεί, πάντως, ότι παρά τις σημαντικές αλλαγές, το καθεστώς του Σάχη παρέμενε διεφθαρμένο και καταπιεστικό, ενώ οι ελάχιστες αλλαγές δεν βελτίωναν σημαντικά την ζωή των Ιρανών πολιτών. Η επανάσταση του 1979 ήταν το φυσικό επακόλουθο της συσσωρευμένης λαϊκής οργής. Έτσι, οι προσδοκίες των γυναικών για την απόλυτη ισότητα με τους άνδρες συμπατριώτες τους, κατέρρευσαν, παρά τον μεγάλο βαθμό συμμετοχής τους στην επανάσταση.
Όσον αφορά στον τομέα της εκπαίδευσης, η κατάσταση δεν άλλαξε από την εποχή του Σάχη. Οι περιορισμοί δεν είναι ιδιαίτερα έντονοι, αφού και ακόμα και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι γυναίκες αποτελούν ένα σημαντικό ποσοστό του φοιτητικού δυναμικού. Μάλιστα, ο εγγράμματος γυναικείος πληθυσμός φτάνει το 100% στις ηλικίες κάτω των 24. Παρόλα αυτά, ορισμένα πανεπιστήμια είναι σε θέση να υποβάλλουν αποκλεισμούς σε φοιτήτριες, εμποδίζοντάς τες από το να ασχοληθούν με συγκεκριμένα αντικείμενα, όπως την πληροφορική και την μηχανολογική.
Στον τομέα της εργασίας, οι γυναίκες επιτρέπεται να συμμετέχουν, ακόμα μια φορά όμως, με περιορισμούς. Ενώ τα ποσοστά ανεργίας είναι διπλάσια από αυτά των ανδρών, οι γυναίκες αποτελούν το 1/3 των γιατρών, το 60% των δημοσίων υπαλλήλων και το 80% των δασκάλων. Περιορίζονται έτσι σε δουλειές γραφείου και απαγορεύεται αυστηρά να εργαστούν στις ένοπλες δυνάμεις και στην δικαιοσύνη. Ακόμα και τότε, ο νόμος επιτρέπει στον σύζυγό τους, να τους απαγορεύσει να εργαστούν σε περίπτωση που θεωρεί ότι θίγεται η αξιοπρέπειά του. Αυτό φανερώνει ότι η κοινωνική κατακραυγή είναι ακόμα σημαντικός αποτρεπτικός παράγοντας όσον αφορά στην γυναικεία χειραφέτηση.
Στον ρουχισμό, ο ενδυματολογικός κώδικας είναι υποχρεωτικός και σίγουρα πολύ πιο αυστηρός από την δεκαετία του 1970. Οι γυναίκες, ακόμα και από την ηλικία των επτά, είναι υποχρεωμένες από το νόμο να καλύπτουν τα μαλλιά, τον λαιμό και τα χέρια τους, και να φοράνε πανωφόρι και μαντίλα σε εξωτερικούς χώρους. Η παράβαση των κανόνων ενδυμασίας τιμωρείται με πρόστιμο ή και με φυλάκιση και μαστίγωμα, αν και οι κανόνες τείνουν να είναι πιο ελαστικοί σε περιοχές, όπως η βόρεια Τεχεράνη, όπου πλέον οι γυναίκες απωθούν την μαντίλα και επιλέγουν τα πολύχρωμα πανωφόρια, ως έναν τρόπο επανάκτησης της ελευθερίας τους.
Οι διακρίσεις απέναντι στις γυναίκες, επεκτείνονται για ακόμα μια φορά, στον τομέα της πολιτικής. Ενώ διατηρούν τυπικά το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, αλλά ενώ κατέχουν θέσεις στο Κοινοβούλιο, όσον αφορά σημαντικές θέσεις ισχύος, απορρίπτονται πάντα από το Συμβούλιο των Φρουρών, μια πανίσχυρη επιτροπή που αξιολογεί κάθε υποψήφιο. Παρά την περιορισμένη αυτή συμμετοχή, πάντως, η πρόσβασή τους στην διαμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου της χώρας, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προόδου.
Τον τελευταίο χρόνο, μετά τον τραγικό θάνατο της Mahsa Amini, έχει εμφανιστεί ένα κίνημα ενάντια στους νόμους περί υποχρεωτικής χρήσης της μαντίλας στο Ιράν, με γυναίκες και κορίτσια να προχωρούν σε θαρραλέες δράσεις ανυπακοής. Η αντοχή και η δύναμη αυτού του κινήματος έχουν τρομοκρατήσει τις ιρανικές αρχές, οι οποίες εξαπέλυσαν, ως απάντηση, μια απάνθρωπη καταστολή. Σύμφωνα με την Διεθνή Αμνηστία, από τον Ιανουάριο του 2018, έχουν συλληφθεί τουλάχιστον 48 ακτιβίστριες, συμπεριλαμβανομένων τεσσάρων ανδρών. Κάποιοι έχουν βασανιστεί και καταδικαστεί σε φυλάκιση ή μαστίγωμα μετά από εξαιρετικά άδικες δίκες.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, οι γυναίκες στο Ιράν αντιμετωπίζονται σαν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, με χιλιάδες γυναίκες και κορίτσια να βρίσκονται αντιμέτωπες με ενδοοικογενειακή βία, ενώ χιλιάδες γάμοι με νύφες μικρότερες των δεκατεσσάρων ετών να λαμβάνουν χώρα στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν. Ο νόμος ορίζει την νόμιμη ηλικία γάμου για τα κορίτσια στα εννέα έτη, με την συναίνεση των γονιών της και των δικαστικών αρχών. Ακόμα, οι γυναίκες απαγορεύεται να ταξιδεύουν χωρίς την άδεια του πατέρα ή του συζύγου τους και να βρίσκονται σε συγκεκριμένους δημόσιους χώρους, όπως το γήπεδο.
Έχοντας αναφέρει όλα αυτά, εξάγεται το συμπέρασμα ότι τα τελευταία χρόνια, έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος στα δικαιώματα των γυναικών στο Ιράν, αναλογικά με την κατάσταση σε άλλα αραβικά κράτη, όπως το Αφγανιστάν. Όμως, αυτές οι μικρές αλλαγές, δεν βελτιώνουν πραγματικά τις συνθήκες ζωής τους, ούτε ενισχύουν την κοινωνική και πολιτική τους θέση. Χρειάζεται μια σημαντική πολιτική αλλαγή και μεγάλη κοινωνική συσπείρωση, για να αποδεσμεύσει τις Ιρανές από την τεράστια καταπίεση που βιώνουν στο όνομα της θρησκείας. Η ισότητα με το αντίθετο φύλο φαντάζει ακόμα πολύ μακριά, ειδικά όσο ακόμα γυναίκες δολοφονούνται και καταπιέζονται, μόνο και μόνο εξαιτίας του φύλου τους.
Βιβλιογραφία
Keddie, N. R. (2000). Women in Iran Since 1979. Social Research, 67(2), 405–438. http://www.jstor.org/stable/40971478
Δακούκη, Ε. (2022). Η θέση της γυναίκας στον σύγχρονο αραβικό κόσμο, Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Διαθέσιμο σε: https://hellanicus.lib.aegean.gr/bitstream/handle/11610/25273/%CE%94%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CE%B7%20%CE%95%CE%BB%CE%AD%CE%BD%CE%B7%2C%20%CE%91%CE%9C%204332021005.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Τσιρογιάννη Θ. (2021). Το Ιράν στο διεθνές πεδίο από την Ισλαμική Επανάσταση στο σήμερα: Ισορροπίες και προκλήσεις. Διπλωματική Εργασία. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Διαθέσιμο σε: https://amitos.library.uop.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/3212/311-2017%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20.pdf?sequence=1
Διεθνής Αμνηστία (2019). Ιράν: Αστυνόμευση της Ζωής των Γυναικών Μέσω Βάναυσων και Υποχρεωτικών Νόμων για τη Μαντίλα. Διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.gr/news/articles/article/22271/iran-astynomeysi-tis-zois-ton-gynaikon-meso-vanayson-kai-ypohreotikon
UN Human Rights (2021). Iran: Women and girls treated as second class citizens, reforms urgently needed, says UN expert. Press release. Διαθέσιμο σε: https://www.ohchr.org/en/press-releases/2021/03/iran-women-and-girls-treated-second-class-citizens-reforms-urgently-needed
UN Women (2022). Un Women statement on women’s rights in Iran. Διαθέσιμο σε: https://www.unwomen.org/en/news-stories/statement/2022/09/un-women-statement-on-womens-rights-in-iran
Πηγή εικόνας:
In-Cyprus (2022). Iran: Unrest over woman’s death in police custody spreads (video). Διαθέσιμο σε: https://in-cyprus.philenews.com/international/unrest-over-womans-death-in-iran-spreads-video/