Γράφει η Χρυσούλα Τσουχλαράκη
Η πρόοδος της τεχνολογίας επηρεάζει άμεσα και καθοριστικά την εξελικτική πορεία της ενημέρωσης και της επικοινωνίας, καθώς εισάγει νέα δεδομένα και θέτει νέες βάσεις. Στην αρχή, η πληροφόρηση πραγματοποιούταν με υλικά μέσα, όπως βιβλία, εφημερίδες, τα οποία ενεργοποιούσαν την αίσθηση της αφής και της όρασης. Έπειτα, η ενημέρωση μετέβη στην περίοδο της χρήσης και της αίσθησης της ακοής, χρησιμοποιώντας μέσα όπως ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. Σήμερα, διανύεται η περίοδος στην οποία η ενημέρωση διενεργείται με ένα άυλο μέσο, το διαδίκτυο, το οποίο ενεργοποιεί όλες τις παραπάνω αισθήσεις.
Ως δημοσιογραφία θα όριζε κανείς τη συλλογή, την προετοιμασία και τη δημοσίευση ειδήσεων. Ο όρος «δημοσιογράφος(journaliste)» ,υπάρχει ήδη από το 1704 ,ωστόσο, σαν έννοια χρησιμοποιούταν για να προσδιορίσει το άτομο που κάνει παρουσιάσεις βιβλίων. Το 1748, εμφανίστηκε ο όρος «publicist», για να περιγράψει τον ειδικό του δημόσιου δικαίου, μεταγενέστερα, κοντά το 1789, η λέξη «publiciste» απέκτησε την έννοια του δημοσιογράφου, για να περιγράψει μια μορφή τύπου που περιέχει απόψεις, σχόλια και άρθρα. Στην Ελλάδα, ο όρος «δημοσιογράφος» εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1826 με τη μετάφραση του όρου «publicist» από τον Ν. Σπηλιάδη.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το πρώτο δημοσιογραφικό μέσο ήταν το βιβλίο. Αυτό προέκυψε από την εφεύρεση της τυπογραφίας, το 1440, η οποία επέτρεψε τη μαζική παραγωγή σε γρήγορο χρόνο και με χαμηλότερο κόστος. Εύκολα θα μπορούσε να συναχθεί το συμπέρασμα, ότι το μέσο αυτό είναι πρόγονος της εφημερίδας, καθώς κατοχυρώνει την πληροφόρηση μέσω του γραπτού λόγου. Καθότι δεν υπήρχε άλλος τρόπος ενημέρωσης, το βιβλίο απέκτησε και ενημερωτικό ρόλο. Την περίοδο του Γουτεμβέργιου, ξεκινούσε μια νέα εποχή για την Ευρώπη. Οι εξερευνήσεις και οι ανακαλύψεις συντάραξαν το θεοκρατικό πλαίσιο που επικρατούσε τότε. Τα βιβλία , η μετάδοση γνώσης και πληροφορίας δεν είναι, πλέον, μόνο προνόμιο του κλήρου και των αριστοκρατών. Έτσι, δίνεται η δυνατότητα της πληροφόρησης σε μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.
Η πρώτη εφημερίδα είχε τη μορφή γραπτού ή τυπωμένου γράμματος, τα λεγόμενα newsletters. Η εφημερίδα, με παρόμοια μορφή σαν τη σημερινή, δημιουργήθηκε στη Βρετανία, έχοντας τετρασέλιδη μορφή, τον 18ο αιώνα. Η πρώτη ήταν η «The Daily Courant», η οποία κυκλοφορούσε κάθε πρωί για 33 χρόνια (1702–1735). Η επόμενη εξέλιξη του μέσου, αφορούσε την έκδοση απογευματινής εφημερίδας, που κυκλοφορούσε 3 φορές την εβδομάδα, και μετέπειτα την έκδοση βραδινής. Στα μέσα του αιώνα, παρουσιάστηκε μια νέα μορφή εφημερίδας, η οποία περιλάμβανε οκτώ σελίδες αντί για τέσσερις. Μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα, οι εφημερίδες μετέφεραν πολλά περισσότερα από κοινωνικές και πολιτικές ειδήσεις. Συγκεκριμένα, συμπεριλάμβαναν δοκιμιακά κείμενα, άρθρα, κριτικές βιβλίων και θεατρικών έργων, επιστολές αλλά και πολλές διαφημίσεις.
Το μέσο που χρησιμοποίησε την ακοή ως πηγή πληροφόρησης ήταν το ραδιόφωνο. Τα πρώτα φωνητικά και μουσικά σήματα μεταδόθηκαν τον Δεκέμβριο του 1907 από τον Μπραντ Ροκ. Η εξέλιξη του ραδιοφώνου έγινε κυρίως κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως «αποστολή» είχε την ενημέρωση και ψυχαγωγία. Κατά την περίοδο 1920-1945, το ραδιόφωνο περιλαμβανόταν στα τότε μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Μέσο – σταθμός για την εξελικτική πορεία της δημοσιογραφίας ήταν ο κινηματογράφος. Αν και σήμερα ο κινηματογράφος θεωρείται ένα καθόλα ψυχαγωγικό μέσο, στον 20ο αιώνα αποτελούσε μέσο ενημέρωσης. Ο 20ος αιώνας ήταν μια περίοδος που στιγματίστηκε από πολέμους. Έτσι, ο κινηματογράφος προσέφερε στους θεατές την απαραίτητη γνώση και ενημέρωση για την επικαιρότητα. Η κύρια αίσθηση που χρησιμοποιείται εδώ είναι η όραση, μέσω αυτής ,ο κινηματογράφος δημιουργεί τη «σκηνογραφία της πληροφορίας».
Η τηλεόραση ήταν -και εξακολουθεί να είναι- ένα από τα σημαντικότερα μέσα, καθώς συνδυάζει την αίσθηση της όρασης και της ακοής. Στις αρχές του 20ου αιώνα, χρησιμοποιήθηκε για την εκπαίδευση και την επικοινωνία, αλλά στα μέσα του αιώνα οι ραδιοφωνικές τεχνολογίες χρησιμοποιήθηκαν στην τηλεόραση, με στόχο την ενημέρωση και την ψυχαγωγία. Στην αρχή, η εικόνα της τηλεόρασης ήταν ασπρόμαυρη, ενώ η ποιότητα των χρωμάτων δεν ήταν καλή. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, η τηλεόραση έγινε έγχρωμη.
Σήμερα, η δημοσιογραφία έχει λάβει νέες διαστάσεις. Πολλά παραδοσιακά μέσα πληροφόρησης, όπως η εφημερίδα και το ραδιόφωνο, έχουν μετασχηματιστεί εξαιτίας του διαδικτύου. Όπως ορίζει ο Foucault, κανένα μέσο δεν πεθαίνει˙ μεταβάλλεται και προσαρμόζεται σε νέα περιβάλλοντα. Έτσι, λοιπόν, η εφημερίδα σαν φυσικό αντικείμενο έχει εξελιχθεί σε ειδησεογραφικό site και το ραδιόφωνο σε web-radio ή podcast. Η βιομηχανία της ενημέρωσης έχει υποστεί αλλαγές , λόγω της μεγάλης απήχησης των social media. Αυτά δίνουν τη δυνατότητα στον καθένα να γίνει «δημοσιογράφος», καθώς σε άμεσο χρόνο μπορεί να δημοσιεύσει τη γνώμη του, αλλά και να δημοσιοποιήσει ένα γεγονός, το οποίο θα αποτελέσει είδηση.
Η δημοσιογραφία, όπως κάθε κλάδος, επηρεάζεται από τις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και τεχνολογικές εξελίξεις και προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα. Το βιβλίο, άνοιξε το δρόμο για την πληροφόρηση του ανθρώπου, χωρίς τον περιορισμό του θρησκευτικού παράγοντα. Η εφημερίδα, εισήγαγε και επίσημα την είδηση και την επικαιρότητα κάνοντας πιο ξεκάθαρο το ρόλο της δημοσιογραφίας. Το ραδιόφωνο, έφερε στο προσκήνιο την ακουστική επικοινωνία, με ενημερωτικές και ψυχαγωγικές εκπομπές. Ο κινηματογράφος, σαν ενημερωτικό μέσο, παρουσίασε με ρεαλιστικό και αναπαραστατικό τρόπο τα τεκταινόμενα εκείνης της περιόδου εισάγοντας την κινούμενη εικόνα. Η τηλεόραση, «εισβάλλοντας» σε κάθε σπίτι, έκανε την οπτική ενημέρωση προσιτή στις οικογένειες. Σήμερα, η τεχνολογία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθιστούν το κάθε άτομο έναν εν δυνάμει δημοσιογράφο.
Βιβλιογραφία
- Μπακουνάκης, Ν. 2016. Δημοσιογράφος ή Ρεπόρτερ; Η αφήγηση στις ελληνικές εφημερίδες 19ος – 20ος αιώνα. Εκδόσεις Πόλις.
- Μπασαντής, Δ. και Στράτος K. 1991. Ο κόσμος των ειδήσεων από την εφημερίδα στην τηλεόραση. Εκδόσεις Γνώση.
- Childress, D. 2007. Johannes Gutenberg and the Printing Press. Pivotal Moments in History. Introduction. Mineapolis, Twenty-First Century Books (CT).
- Alejandro, J. 2010. Journalism in the age of social media. Reuters Institute for the Study of Journalism, University of Oxford. Διαθέσιμο στο https://mediaforum.md/upload/Journalism%20in%20the%20Age%20of%20Social%20Media.pdf
- Goff, M. 2007. Early History of the English Newspaper. British Library. Διαθέσιμο στο https://www.gale.com/binaries/content/assets/gale-us-en/primary-sources/intl-gps/intl-gps-essays/full-ghn-contextual-essays/ghn_essay_1718bnc_goff2_website.pdf
- Park, R. 2019. The Natural History of Newspaper. Independently published. Διαθέσιμο στο https://books.google.gr/books?id=vnStDwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=history+of+newspaper&hl=el&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
- Sterling, C. 2021. Radio. Britannica. Διαθέσιμο στο https://www.britannica.com/topic/radio
- Journalism. 2020. Britannica. Διαθέσιμο στο https://www.britannica.com/topic/journalism
- Newspaper. 2019. Britannica. Διαθέσιμο στο https://www.britannica.com/topic/newspaper
- Fisher, D. 2020. Television. Britannica. Διαθέσιμο στο https://www.britannica.com/technology/television-technology
- Πηγή εικόνας: iStockphoto.com