Γράφει η Όλγα Αντωνιάδου
Η περιοχή της Αρκτικής αποτελείται από μια τεράστια έκταση παγωμένου εδάφους που περιβάλλει τον Βόρειο Πόλο και κλείνει μέσα της τον Αρκτικό Ωκεανό. Περιλαμβάνει τμήματα χωρών από τρεις Ηπείρους, την Αμερική, την Ασία και την Ευρώπη. Ειδικότερα, οι ακτές της Ρωσικής Ομοσπονδίας, των ΗΠΑ, του Καναδά, της Ισλανδίας, της Δανίας (συμπεριλαμβανομένης της Γροιλανδίας και των νήσων Φερόε) και της Νορβηγίας βρέχονται από τον Αρκτικό Ωκεανό. Ωστόσο, ο ορισμός των συνόρων της Αρκτικής ποικίλλει από Οργανισμό σε Οργανισμό και μεταβάλλεται ανάλογα με περιβαλλοντικά, οικονομικά, κοινωνικά, βιολογικά( γεωγραφική θέση και θερμοκρασία) και δικαιοδοτικά κριτήρια.
Η περιοχή της Αρκτικής, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αποτελεί μέρος εξερεύνησης για όλα τα κράτη, αλλά δικαίωμα εκμετάλλευσης έχουν μόνο τα γειτνιάζοντα κράτη και κανένας κρατικός ή ιδιωτικός δρών δεν μπορεί να την οικειοποιηθεί. Εδώ και μερικά χρόνια, η περιοχή έχει τραβήξει το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινότητας, λόγω της κλιματικής αλλαγής, καθώς η θερμοκρασία ολοένα και αυξάνεται με αποτέλεσμα ο χρόνιος πάγος που άλλοτε κάλυπτε την Αρκτική να αρχίζει να υποχωρεί, βγάζοντας στην επιφάνεια τον ορυκτό της πλούτο. Σήμερα, λοιπόν, η περιοχή χαρακτηρίζεται υψηλής γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής σημασίας. Ο ανταγωνισμός και τα συμφέροντα που δημιουργούνται μεταξύ των προαναφερθέντων κρατών για την διεκδίκηση αυτών των πόρων εγείρει ζητήματα ασφαλείας και αβεβαιότητας ως προς τις σταθερές σχέσεις μεταξύ τους. Οι σημαντικότεροι δρώντες, στην Αρκτική, είναι η Νορβηγία, η Ρωσία, η Γροιλανδία, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, ενώ η Ε.Ε. αν και είχε εκδηλώσει ένα ενδιαφέρον για την θέση του παρατηρητή, το Αρκτικό Συμβούλιο δεν αποδέχθηκε το αίτημα, λόγω της ένστασης που εξέφρασαν οι αυτόχθονες. Παρ’ όλα αυτά, το 2013, στη Διακήρυξη της Kiruna έγινε δεκτή η αίτηση της Ε.Ε. να λάβει το καθεστώς του παρατηρητή, χωρίς όμως να ληφθεί η τελική απόφαση. Έως ότου ληφθεί, η Ένωση μπορεί να παρακολουθεί τις εργασίες του Αρκτικού Συμβουλίου. Ωστόσο, στο προσκήνιο φαίνονται και νέοι δρώντες, όπως είναι η Κίνα, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Σιγκαπούρη. Επιπροσθέτως, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το Αρκτικό Συμβούλιο στην προστασία του περιβάλλοντος της Αρκτικής, αλλά και στην προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής. Επιπλέον, το Συμβούλιο είναι το αρμόδιο όργανο ως προς τον συντονισμό και την συνεργασία μεταξύ των κρατών που περικλείουν της Αρκτικής.
Το ζήτημα των ενεργειακών πόρων φαίνεται να καθοδηγεί τα τελευταία χρόνια τις εξωτερικές πολιτικές πολλών χωρών, εξαιτίας της αστάθειας, αλλά και της σταδιακής εξάντλησης κοιτασμάτων πετρελαίου στην Μέση Ανατολή. Αυτό που χαρακτηρίζει την περιοχή ως μοναδική είναι, ότι η εξορυκτική δραστηριότητα ήταν ελάχιστη και ως εκ τούτου το έδαφος παραμένει «παρθένο». Στο «παιχνίδι» των ενεργειακών διεκδικήσεων σπεύδουν να συμμετάσχουν και κράτη εκτός της ζώνης της Αρκτικής, αναβαθμίζοντας το ρόλο της στην παγκόσμια γεωπολιτική ατζέντα.
Στην περιοχή έχουν μεν ανακαλυφθεί ενεργειακοί πόροι, τα επόμενα χρόνια δε αναμένεται η ανακάλυψη περισσοτέρων. Αξίζει να αναφερθεί ότι, σύμφωνα με μια μελέτη του Γεωλογικού Ινστιτούτου των ΗΠΑ, η οποία εκδόθηκε το 2008, το 15% των αποθεμάτων του παγκόσμιου πετρελαίου, καθώς και το 30% του φυσικού αερίου βρίσκεται στην Αρκτική, ενώ με τα νέα δεδομένα της συνεχούς αναζήτησης τα κοιτάσματα θα διπλασιαστούν στο μέλλον. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, λοιπόν, ότι η Αρκτική συχνά παρομοιάζεται ως «η δεύτερη Μέση Ανατολή», στον τομέα της ενέργειας και συνεχίζει να αποτελεί σημείο σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ των κρατών σχετικά με την εκμετάλλευση της.
Είναι γνωστό ότι η κύρια παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου λαμβάνει χώρα στο χερσαίο έδαφος της Βόρειας Ρωσίας και της Αλάσκας, αγγίζοντας περίπου το 97%, ενώ έχουν γίνει έρευνες για την εκμετάλλευση πηγών πετρελαίου στην Ισλανδία και την Γροιλανδία. Παρ’ όλα αυτά, η περιοχή δεν έχει μόνο κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου, αλλά περιλαμβάνει και σπάνιες γαίες, πολύτιμους λίθους και υδρογονάνθρακες. Αν και η παραγωγή υδρογονανθράκων συγκεντρώνεται στην θάλασσα Μπάρεντς, ωστόσο διερευνώνται κοιτάσματα και στην ευρύτερη περιοχή της Αρκτικής, με ανοιχτό το ενδεχόμενο ανακάλυψης νέων πόρων.
Μάλιστα, σύμφωνα με μία δήλωση του Οργανισμού για την γεωλογική έρευνα των ΗΠΑ (USGS), υπάρχει το ενδεχόμενο οι περιοχές που αποτελούν τις εκτεταμένες υφαλοκρηπίδες των παράκτιων αρκτικών κρατών να έχουν πλούσια κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου. Εντούτοις, όλο αυτό το εγχείρημα εκμετάλλευσης των πλούσιων κοιτασμάτων σε φυσικούς πόρους στην Αρκτική συναντά ορισμένες δυσκολίες και καθυστερήσεις, λόγω της έλλειψης κατάλληλων υποδομών για εξόρυξη, του υψηλού κόστους για μια τέτοια επιχείρηση στην ανοιχτή θάλασσα, των δύσκολων καιρικών συνθηκών και της αυστηρής εθνικής νομοθεσίας για την προστασία του περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων της Αρκτικής. Επιπλέον, πέρα από αυτές τις δυσκολίες, η σημαντικότερη εξέλιξη, για την εξόρυξη αυτών των πόρων αποτελεί η ανάπτυξη των τεχνολογικών μέσων, με σκοπό η εξορυκτική δραστηριότητα να μην είναι τόσο δαπανηρή και επιβλαβής για το περιβάλλον. Δεδομένου ότι σε εκτάσεις της Αρκτικής διαμένουν και αυτόχθονες πληθυσμοί, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην προσπάθεια εκμετάλλευσης φυσικών πόρων, ώστε να μην δημιουργηθούν περιβαλλοντικές διαφορές με αυτούς.
Εν κατακλείδι, η περιοχή της Αρκτικής αποτελούσε ανέκαθεν ένα μυστήριο και μια πρόκληση για τους επιστήμονες, αλλά και για τους απλούς πολίτες, λόγω του αφιλόξενου κλίματός της. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή έχει αλλάξει κατά πολύ τα δεδομένα και η περιοχή αρχίζει να αποκτά εξαιρετικό ενδιαφέρον και για τρίτα κράτη που ολοένα και πληθαίνουν στο Αρκτικό Συμβούλιο. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, εγείρεται και το ζήτημα της ενεργειακής ασφάλειας. Θα μπορέσουν τα αρκτικά κράτη να βρουν κοινό σημείο σύγκλισης συμφερόντων με τρίτα κράτη για την ομαλή, ασφαλή και φιλική προς το περιβάλλον εκμετάλλευση της Αρκτικής;
Βιβλιογραφία
Christopher Weidacher Hsiung, China and Arctic Energy : drivers and limitations, Taylor & Francis, Journal, The Polar Journal, 13/7/2016
Μ. Μπόση, Οι όψεις της διεθνούς ασφάλειας, σελ.150, εκδ. Ποιότητα, Δεκέμβριος 2018
Adelphi Series, Arctic Opening Insecurity and Opportunity, σελ.11-12, 19/12/2013
Arctic Council, SDWG report on Arctic Energy, σελ.6,
Διαθέσιμο σε : https://oaarchive.arctic-council.org/
Shebonti Ray Dadwal, Arctic: The Next Great Game in Energy Geopolitics?, Taylor & Francis, σελ. 812, 2014
Lieutenant Colonel Todd L. Sharp (Canadian Forces), The implications of ice melt on Arctic Security, Defense Studies, Ιούνιος 2011
Adelphi Series, Economic Opportunities, σελ.51, 2019
Adelphi Series, Economic Opportunities,σελ.59, 2019
Shebonti Ray Dadwal, Arctic: The Next Great Game in Energy Geopolitics?, Taylor & Francis, σελ.821
Πηγή εικόνας: https://energyin.gr/