Του Γιάννη Πήλιουρα / Διεθνολόγος
Από την εξαντλητική ενασχόληση της κοινής γνώμης με τα Βαλκάνια την δεκαετία του ’90, μιας γεωγραφικής περιοχής έντονων αντιθέσεων και εθνοτικών αντιπαραθέσεων, είχαμε περάσει στην σταδιακή αδιαφορία στα μέσα της δεκαετίας του 2000, όταν η Μέση Ανατολή έγινε το επίκεντρο της αμερικανικής δραστηριότητας. Όμως, τα Βαλκάνια δεν εξαφανίστηκαν. Παραμένουν μαζί με τα προβλήματα που κυοφορήθηκαν για δεκαετίες και είναι έτοιμα να επανέλθουν στο προσκήνιο της προσοχής μας.
Ένας παράγοντας άξιος εξέτασης στο μέτωπο των Βαλκανίων, αποτελεί κατά τη γνώμη μου η Βουλγαρία. Πρόκειται για μια χώρα με μακραίωνη ιστορία στην περιοχή, αξιόλογη σημασία για τα γεωπολιτικά συμφέροντα των Μ. Δυνάμεων στη “γεωπολιτική σκακιέρα” και χώρα-βαρόμετρο για ορισμένα από τα ακανθώδη ζητήματα που ταλαιπωρούν την περιοχή των Βαλκανίων.
Βουλγαρία ή αλλιώς το παράθυρο στη Μαύρη Θάλασσα
Η Βουλγαρία έχει μια πλούσια γεωγραφική ταυτότητα καθώς έχει το προνόμιο να βρέχεται από τη Μαύρη Θάλασσα. Η έξοδος της Βουλγαρίας στη θάλασσα της προσφέρει τη δυνατότητα να συνδέεται με τις μεγάλες ενεργειακές αγορές της Ρωσίας και της Ασίας. Με φυσικό σύνορο το Δούναβη, συνορεύει με τη Ρουμανία, ενώ την “αγκαλιάζουν” η Σερβία και η ΠΓΔΜ στα δυτικά και η Ελλάδα στα νότια. Τέλος ένας φυσικό τρίγωνο συνδέει τη Βουλγαρία με την Τουρκία στην Ανατολή.
Η βαλκανική ταυτότητα της Βουλγαρίας είναι ξεκάθαρη. Στον εθνικό ύμνο της χώρας γίνεται αναφορά στα Βαλκανικά βουνά, εκεί που δόθηκαν οι μάχες των Βουλγάρων εναντίον των Οθωμανών (haidut). Η βαλκανικότητα έχει τραγουδιστεί στη Βουλγαρία όσο πουθενά αλλού, συμβολίζοντας την εθνική ανεξαρτησία που προστατεύθηκε από τα βουνά.
Η παρουσία της ως μέλος στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, καθιστά τη Βουλγαρία ένα σημαντικό εταίρο για το σχεδιασμό της ευρωπαϊκής και ευρωατλαντικής στρατηγικής. Τα ανοικτά ζητήματα της Ουκρανίας, της ρωσικής επιρροής στη Ανατολική Ευρώπη, της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία αλλά και οι αναταράξεις σε Τουρκία και Δυτ. Βαλκάνια, μετατρέπουν τη χώρα σε σημαντικό σταθεροποιητικό – ενοποιητικό παράγοντα, ένα χρήσιμο εταίρο για την εξεύρεση λύσεων.
Η επιρροή της Βουλγαρίας στο Μεγάλο Ασθενή (ΠΓΔΜ)
Αναμφισβήτητα, η σλαβική καταγωγή των κατοίκων της ΠΓΔΜ συνδέει άμεσα τους κατοίκους της χώρας με την Βουλγαρία. Περίπου 90,000 σύμφωνα με εκτιμήσεις είναι οι πολίτες της ΠΓΔΜ που έχουν στην κατοχή τους βουλγαρικά διαβατήρια ενώ η γλώσσα τους είναι κοινή με τη βουλγαρική.
Τα παραπάνω εξηγούν για ποιο λόγο η Βουλγαρία είναι σημαντικός παράγοντας για τη σταθερότητα στην χώρα της ΠΓΔΜ η οποία βρίσκεται σε παρατεταμένη πολιτική κρίση. Η ύπαρξη του έντονου αλβανικού στοιχείου (περίπου 20% του πληθυσμού) και η έντονη εθνικιστική ρητορική εναντίον των γειτόνων της, δημιουργεί τρομερές εντάσεις στο εσωτερικό της ΠΓΔΜ.
Η Βουλγαρία επιδιώκει τη σταθερότητα στα δυτικά της καθώς τυχόν επικράτηση της έντασης θα την επηρεάσει αρνητικά. Η είσοδος χιλιάδων προσφύγων από τη γειτονική χώρα, το χάος που θα δημιουργηθεί και η ανάγκη παρέμβασης θα την οδηγήσει στην επέμβαση είτε με τη μορφή εθνικής πρωτοβουλίας είτε μέσω των συμμαχιών της (ΝΑΤΟ και Ε.Ε.).
Η ΠΓΔΜ κατηγορεί τη Βουλγαρία για προσπάθεια βουλγαροποίησης του πληθυσμού της χώρας ενώ της προσάπτει ότι καταπιέζει τη “μακεδονική μειονότητα” στη Βουλγαρία (“Μακεδόνες του Πιρίν)! Η Βουλγαρία διατηρεί τα δικαιώματα της στην Ε.Ε. ακόμα και με τη χρήση του βέτο σε περίπτωση που η ΠΓΔΜ δεν συμφωνεί με την υπογραφή συνθήκη καλής γειτονίας, ενώ επιμελώς μπλοκάρει την προσπάθεια καθόδου φιλοσκοπιανού κόμματος στις βουλγαρικές εκλογές.
Οι δηλώσεις του Βούλγαρου Πρωθυπουργού και οι κινήσεις του Προέδρου της χώρας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, είναι ενδεικτικές για την διάθεση εξομάλυνσης της εκρηκτικής κατάστασης στη γειτονική χώρα.
Η τουρκική εμπλοκή στη Βουλγαρία
Η Τουρκία, μια χώρα με ιδιαίτερο αυτοκρατορικό παρελθόν (Οθωμανική Αυτοκρατορία) και ιστορική παρουσία στην περιοχή των Βαλκανίων, παίζει το δικό της ρόλο στην ισορροπία ισχύος της περιοχής. Ο Μπρεζίνσκι τη χαρακτηρίζει “γεωπολιτικό άξονα” αφού η στρατηγική της θέση είναι εξαιρετική στην Ευρασία ενώ παρά τις περιορισμένες δυνατότητες της διεκδικεί το ρόλο στρατηγικού παίκτη ισχύος.
Ο στρατηγιστής Νταβούτογλου, θεωρητικός ενορχηστρωτής της εξωτερικής πολιτικής που ακολουθεί το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας για πάνω από μια δεκαετία, κατατάσσει τη Βουλγαρία στο ζωτικό χώρο της Τουρκίας. Η πολιτισμική συνέχεια μετά την Οθωμανική αποχώρηση από τα Βαλκάνια, με την ύπαρξη μουσουλμανικών θυλάκων μέσα στις χριστιανικές πλειοψηφίες των βαλκανικών πληθυσμών, είναι το εργαλείο που κατά καιρούς χρησιμοποιεί η Τουρκία ως μέσο πίεσης και αναγνώρισης της ιδιαίτερης παρουσίας της στην περιοχή.
Οι μουσουλμάνοι τουρκόφωνοι της Βουλγαρίας (η τουρκική μειονότητα σύμφωνα με τους Τούρκους), έχουν κόμμα στη βουλή της χώρας, επηρεάζοντας άμεσα τις ισορροπίες στο πολιτικό σκηνικό της γείτονος. Μάλιστα στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, δημιουργήθηκε ένταση στις σχέσεις των δυο χωρών καθώς η Τουρκία φαινόταν να υποστηρίζει την ψήφο υπέρ του κόμματος DOST βοηθώντας τους Τούρκους με διπλή υπηκοότητα να προσέλθουν στις κάλπες.
Παράλληλα, η Τουρκία ασκεί πιέσεις και για το προσφυγικό καθώς ελέγχει τις ροές προσφύγων και παράνομων μεταναστών στα σύνορα της. Η συμφωνία με την Ε.Ε. βρίσκεται συνεχώς υπό αμφισβήτηση με αποτέλεσμα η Βουλγαρία να βρεθεί εκτεθειμένη σε περίπτωση που ο Ερντογάν αποφασίσει να πλημμυρίσει την Ευρώπη με μετανάστες.
Η Βουλγαρία στην ενεργειακή σκακιέρα
Η γεωγραφία της Βουλγαρίας της επιτρέπει να παίζει ρόλο και στους ενεργειακούς διαδρόμους της Ευρώπης. Τα σχέδια της Ρωσίας, πάντοτε ενέπλεκαν τη Βουλγαρία ως σταθμό για την τροφοδοσία του Νότου της Ευρώπης με φυσικό αέριο.
Το ενεργειακό μπραντεφερ με τη Ρωσία να τροφοδοτεί σε βαθμό εξάρτησης την Ευρώπη και τις ΗΠΑ που προωθούν εναλλακτικές πηγές, έχουν γράψει πολλές σελίδες στην ιστορία του ενεργειακού παιχνιδιού. Από τον αγωγό Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη, το Nabucco μέχρι τον IGB και τον Turkish Stream, η Βουλγαρία παραμένει στο επίκεντρο των συζητήσεων καθώς παίζει γεωγραφικό ρόλο διασύνδεσης με τις μεγάλες θάλασσες και τα κράτη-προμηθευτές.
Η είσοδος της στην Ε.Ε. την έχει μετατρέψει σε έναν αξιόπιστο εταίρο στην περιοχή, τον οποίο οι Βρυξέλλες και η Ουάσινγκτον καλούνται να δελεάσουν σε σχέση με τη Ρωσία η οποία διατηρεί επαφές και δεσμούς με το πολιτικό κατεστημένο της χώρας. Η ενεργειακή εξάρτηση της Βουλγαρίας από τη Ρωσία παραμένει ένα ισχυρό χαρτί αφού παρά τις εξελίξεις για διαφοροποίηση των ενεργειακών της πηγών, βρίσκεται πάντοτε στο τραπέζι. Οι μεγάλες ρωσικές επενδύσεις στη χώρα και η αναζήτηση νέων projects όπως της δημιουργίας πυρηνικού σταθμού στο Δούναβη (έργο Μπέλενε) θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην ισορροπία ισχύος στην περιοχή.
Σε κάθε περίπτωση το μέλλον της Ε.Ε. και η διαφαινόμενη σταδιακή απομάκρυνση των ΗΠΑ από την Ευρώπη ενδέχεται να δημιουργήσουν νέα δεδομένα για τη χώρα. Η αύξηση του ρόλου περιφερειακών δυνάμεων όπως η Ρωσία και η Κίνα που αναζητούν κενά ισχύος στην Ευρώπη καθώς και η ανάληψη ή όχι ηγεμονικού ρόλου της Γερμανίας στη νέα εποχή της Ευρώπης θα επηρεάσουν άμεσα την Βαλκανική και τελικώς τη Βουλγαρία.
Βασική βιβλιογραφία & Πηγές
M. Todorova, Βαλκάνια, η Δυτική Φαντασίωση, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2005
Z. Brzezinski, Η Μεγάλη Σκακιέρα, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 1997
Σεισμός στις σχέσεις Βουλγαρίας – ΠΓΔΜ για τους «Μακεδόνες του Πιρίν», ΤΑ ΝΕΑ, 30.10.2009
Τουρκική απόπειρα ανάμειξης στις βουλγαρικές εκλογές, Deutche Welle, 18.03.2017
Η Βουλγαρία σχεδιάζει την κατασκευή πυρηνικού σταθμού στον Δούναβη. Αναζητεί επενδυτές, HuffPost Greece, 12.05.2017
Bulgaria and Serbia Still Rely on Russia, Stratfor, 07.01.2015
Top Bulgarian envoy: Skopje’s stance on neighbours is alarming, blogactiv.eu, 01.05.2013
V. Zhelev, Bulgaria sends army to Macedonia border, EUobserver, 13.05.2015
Bulgaria Demands Friendship Treaty from Macedonia, Vows EU Veto, novinite.com, 23.01.2013
In Brussels, Bulgarian President Radev discusses Macedonia with Tusk, EU foreign policy chief Mogherini, SofiaGlobe, 29.04.2017