Γράφει ο Παναγιώτης Δαμαλίτης
Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα ήταν τεράστιες, δίχως καμία αμφιβολία. Οι απώλειες σε επίπεδο ΑΕΠ, απασχόλησης, καθώς και άλλων μακροοικονομικών και χρηματοοικονομικών δεικτών, είναι χωρίς προηγούμενο για μία χώρα σε περίοδο ειρήνης. Τα μέτρα που επέβαλαν οι εκάστοτε κυβερνήσεις, ως απόρροια των μνημονίων που συνήχθησαν, ήταν καταστροφικά και ιδιαιτέρως αμφιλεγόμενα, καθώς δεν οδήγησαν σε βελτίωση της οικονομίας, αλλά σε ένα φαύλο κύκλο ύφεσης. Σε αντίθεση με την περίπτωση της Ιρλανδίας, η οποία με συγκεκριμένο πλάνο ξεπέρασε την κρίση και από ένα φτωχό μέλος της Ε.Ε. έγινε το success story της, η Ελλάδα ακολούθησε άλλες πολιτικές και εκ του αποτελέσματος αποτυχημένες. Ωστόσο, τα μνημόνια φαίνεται πως απομακρύνονται από τον ορίζοντα και πρέπει να αναρωτηθούμε τι πρέπει να γίνει από εδώ και έπειτα.
Τα χρόνια των μνημονίων, που επέβαλαν υψηλότατα, σε όριο ακατανοησίας, επίπεδα φορολογίας καταστρατήγησαν τη συνολική ζήτηση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Η ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες μειώθηκε σημαντικά, όπως και το ΑΕΠ της χώρας, χιλιάδες επιχειρήσεις έκλεισαν και η ανεργία αυξήθηκε κατακόρυφα. Επίσης, η υψηλή φορολογία και οι συνθήκες αβεβαιότητας που επικράτησαν στο τραπεζικό σύστημα με τα capital controls οδήγησαν σε μείωση των καταθέσεων στις τράπεζες και έτσι κατέστη αδύνατο να δοθούν δάνεια σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά προκειμένου να προβούν σε αγορές επενδύσεις.
Επομένως, το πρώτο βήμα που πρέπει να γίνει είναι η μείωση της φορολογίας. Η ελληνική οικονομία θα βρίσκεται για αρκετά ακόμα χρόνια υπό εποπτεία, δίχως ωστόσο αυτό να σημαίνει πως δεν πρέπει η χώρα να διαθέτει έναν βαθμό ευελιξίας στη χάραξη της δημοσιονομικής της πολιτικής. Για παράδειγμα, μία μείωση της φορολογίας θα μπορούσε να καταστεί ευεργετική ως προς τη συνολική ζήτηση και αποταμίευση. Οι πολίτες θα μπορούν να καταναλώσουν περισσότερο, αφού θα αυξηθεί το διαθέσιμο εισόδημα τους και η ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες θα αυξηθεί, δίνοντας με αυτό τον τρόπο την δυνατότητα στις επιχειρήσεις να κάνουν προσλήψεις και να επενδύσουν σε κεφαλαιουχικό εξοπλισμό. Επιπλέον, η ενδεχόμενη αύξηση των αποταμιεύσεων θα δώσει ώθηση στις τράπεζες να προσφέρουν δάνεια και άρα να ενισχυθεί η κατανάλωση και η επένδυση σε κεφάλαιο.
Η μείωση της φορολογίας θα πρέπει να είναι στραμμένη σε δύο πλευρές: πρώτον, στην ανακούφιση των πολιτών και των επιχειρήσεων που επιβαρύνθηκαν βαρύτατα μέσα στην κρίση και δεύτερον στην προσέλκυση επενδύσεων. Το βασικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το φορολογικό σύστημα της χώρας είναι ότι δεν υπάρχει ένα σταθερό νομοθετικό πλαίσιο σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, με συνέπεια αυτό να διαφοροποιείται συνεχώς μετά από κάθε εκλογική διαδικασία, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο ασάφεια και αβεβαιότητα για κάποιον επενδυτή και δη ξένο. Ένα πρώτο βήμα είναι η δημιουργία ενός σταθερού φορολογικού συστήματος, με ορίζοντα δεκαετίας, με χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές για τις άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) και με περιθώρια για περαιτέρω μειώσεις για τους φορολογούμενους σε περίπτωση που ο δημοσιονομικός χώρος το επιτρέπει.
Η μείωση της φορολογίας θα μπορούσε να βελτιώσει την εισπραξιμότητα των φόρων και την αύξηση των εσόδων. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, η αύξηση της φορολογίας μείωσε τα έσοδα, αφού λιγότεροι άνθρωποι μπόρεσαν να ανταποκριθούν στα φορολογικά βάρη που τους επιβλήθηκαν. Άλλωστε, σύμφωνα με το υπόδειγμα της καμπύλης Laffer, μία αύξηση των συντελεστών φορολογίας πάνω από ένα συγκεκριμένο επίπεδο μειώνει τα έσοδα. Ως εκ τούτου, κρίνεται αναγκαίο να βρεθεί ένα επίπεδο φορολογίας που να εξυπηρετεί τόσο την ανάγκη του κράτους να ανταπεξέρχεται οικονομικά στις υποχρεώσεις του, όσο και τη συλλογή όσο περισσότερων εσόδων γίνεται.
Εκτός όλων των παραπάνω, η χώρα πρέπει να θεσμοθετήσει αυτόματους σταθεροποιητές στην οικονομία, το οποίο στην ουσία σημαίνει ότι η οικονομία θεσμοθετημένα θα πρέπει σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης, όπου παρουσιάζει πλεονασματικούς προϋπολογισμούς, να δημιουργεί απόθεμα κεφαλαίων, τα οποία να έχει στη διάθεση της σε περιόδους ύφεσης προκειμένου να ακολουθήσει στοχευμένη επεκτατική δημοσιονομική πολιτική. Αντιθέτως, σε περιόδους ύφεσης θα πρέπει να μειώνει αυτόματα τους φορολογικούς συντελεστές και να αυξάνει τις δημόσιες δαπάνες ώστε να τονώνει τη ζήτηση. Επομένως, ενδεχόμενοι ελλειμματικοί προϋπολογισμοί σε τέτοιους περιόδους πρέπει να χρηματοδοτούνται από τα αποθεματικά που έχουν δημιουργηθεί τις περιόδους οικονομικής ανάπτυξης και από τις εκδόσεις ομολόγων. Οι εν λόγω σταθεροποιητές θα πρέπει να είναι αυτόματοι, καθώς ενδέχεται να χαθεί πολύτιμος χρόνος έως ότου παρέμβει η κυβέρνηση με νομοθετική ρύθμιση.
Πέραν της μείωσης της φορολογίας ή μίας πιθανής αύξησης των δημοσίων δαπανών με συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα ΕΣΠΑ, υπάρχουν σημαντικότερες πρωτοβουλίες που πρέπει να λάβει η χώρα. Η πιο σημαντική είναι να δημιουργηθεί ένα οικονομικό πλάνο, το οποίο να θέτει την πορεία που θέλουμε να ακολουθήσει η οικονομία. Η Ελλάδα δεν έχει σχέδιο και αυτό είναι ξεκάθαρο, καθώς οι πολιτικές που λαμβάνονται δεν βοηθούν προκειμένου η χώρα να αποκτήσει μία κατεύθυνση. Είναι λογικό ότι η χώρα έχει τον τουρισμό ως μία εθνική βιομηχανία, ωστόσο δεν μπορεί να στηρίζεται η οικονομία μόνο σε έναν κλάδο, ο οποίος μάλιστα χαρακτηρίζεται από έντονη εποχικότητα, ενώ παράλληλα η χώρα παράγει άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό.
Αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα είναι να αποκτήσει βιομηχανία υψηλής προστιθέμενης αξίας, εκμεταλλευόμενη τρία στοιχεία: την τεχνολογία, τον αγροτικό τομέα και τον τουρισμό. Πυρήνας της ανάπτυξης της χώρας πρέπει να είναι η τεχνολογία και το εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό που έχει, εκμεταλλευόμενη στο έπακρο τις αλλαγές που φέρνει η 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Η πολιτεία είναι απαραίτητο να διαθέσει στους επιστήμονες κεφάλαια για έρευνα και ανάπτυξη, καθώς επίσης να δώσει κίνητρα για καινοτομία, αλλάζοντας ραγδαία το επιχειρηματικό κλίμα της χώρας. Η Ελλάδα έχει τις δυνατότητες να γίνει hub για start up επιχειρήσεις, καθώς και κέντρο συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων και πληροφοριών στην ευρύτερη περιοχή. Ακόμη, πρέπει να υπάρξει μία μεταστροφή προς την αειφόρο ανάπτυξη, την πράσινη οικονομία και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), με τις τελευταίες να δίνουν τη δυνατότητα στην Ελλάδα να εκμεταλευτεί το κλίμα και τη γεωγραφική θέση της έτσι ώστε να γίνει καθαρός εξαγωγέας ενέργειας.
Μία τάση στον πολιτικό λόγο είναι το brain drain, δηλαδή η φυγή επιστημόνων και ανθρώπων υψηλής εξειδίκευσης στο εξωτερικό. Δικαίως συζητείται αυτό το θέμα, καθώς τα έτη 2008 – 2017 έφυγαν 467.000 άτομα ηλικιών 25-44. Ωστόσο, το συγκεκριμένο πρόβλημα οφείλεται στο γεγονός ότι η χώρα δεν έχει σχεδιάσει τον τρόπο με τον οποίο θα κρατήσει τους νέους επιστήμονες στον τόπο τους, πόσο μάλλον όταν στα πλαίσια της ανοικτής αγοράς συναγωνίζεται όλες ουσιαστικά τις προηγμένες δυτικές οικονομίες. Άρα, το ζητούμενο είναι γίνουν αλλαγές ώστε οι επιστήμονες που έφυγαν να γυρίσουν και εκείνοι που είναι στην χώρα να παραμείνουν. Υπάρχουν πολλές πολιτικές που μπορούν να υιοθετηθούν, όπως να δοθούν φοροαπαλλαγές στους νέους για κάποια χρόνια όπως γίνεται στην Πολωνία ή να επιδοτηθεί ένα μέρος του μισθού των επαναπατρισθέντων από το κράτος, μέτρο που σχεδιάζει η Ελληνική Κυβέρνηση. Τα άνωθι ωστόσο, αποτελούν βραχυπρόθεσμες λύσεις στο πρόβλημα. Η πραγματική αλλαγή που θα κρατήσει τους νέους στην Ελλάδα θα έρθει όταν η πολιτεία συστρατευμένα επιλέξει να νομοθετήσει υπέρ ενός κράτους ευέλικτου, με μικρή γραφειοκρατεία, φιλικό στην επιχειρηματικότητα και δη τη νεοφυή και υποστηρικτικού στην καινοτομία, τις νέες τεχνολογίες και την έρευνα και ανάπτυξη.
Εν κατακλείδι, μπορούμε να συμπεράνουμε πως το “τέλος” των μνημονίων είναι μόνο η αρχή. Η χώρα, έχει να διανύσει έναν πραγματικό αγώνα δρόμου για να κερδίσει το χαμένο έδαφος της δεκαετούς κρίσης, όμως με έξυπνες λύσεις στους τομείς της φορολογίας, της νομοθεσίας επί οικονομικών ζητημάτων, του επιχειρείν, της τεχνολογίας, της καινοτομίας και της πράσινης οικονομίας όλα ανατρέπονται.
ΠΗΓΕΣ
(1) Ραγδαία μείωση των αποταμιεύσεων μέσα σε μόλις επτά χρόνια, Fortune Greece, 09/04/2015. Διαθέσιμο σε https://www.fortunegreece.com/article/ragdea-miosi-ton-apotamiefseon-mesa-se-molis-epta-chronia/
(2) ΟΟΣΑ : Πρωταθλήτρια στις αυξήσεις φόρων η Ελλάδα, Τα Νεα, 05/12/2019. Διαθέσιμο σεhttps://www.tanea.gr/2019/12/05/economy/oosa-protathlitria-stis-ayksiseis-foron-i-ellada/
(3) Ουδείς αφορολόγητος, Capital.gr, 23/08/2018. Διαθέσιμο σε https://www.capital.gr/arthra/3311654/oudeis-aforologitos
(4) Brain drain : To προφίλ των Ελλήνων που έφυγαν, in.gr, 30/12/2019. Διαθέσιμο σε https://www.in.gr/2019/12/30/economy/brain-drain-profil-ton-ellinon-pou-efygan/
(5) Μια αξιολόγηση των προβλημάτων του συστήματος καινοτομίας στην Ελλάδα, μαζί με κατευθύνσεις πολιτικής για την αναβάθμισή του, dianeosis.org. Διαθέσιμο σε https://www.dianeosis.org/research/research_policy/
(6) «Δυναμικό» επενδύσεων 8 δισ. σε ΑΠΕ», Ναυτεμπορική, 14/06/2019. Διαθέσιμο σε https://m.naftemporiki.gr/story/1487807/dunamiko-ependuseon-8-dis-se-ape
(7) Brain Drain: Βρίσκεται η λύση του προβλήματος στη φορολογία;, Ναυτεμπορική, 06/08/2019. Διαθέσιμο σε https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1504395/brain-drain-brisketai-i-lusi-tou-problimatos-sti-forologia
(8) Rebrain Greece: Πρωτοβουλία για επαναπατρισμό των αποδήμων στην ελληνική αγορά εργασίας, Ναυτεμπορική, 09/12/2019. Διαθέσιμο σε https://www.naftemporiki.gr/story/1541061/rebrain-greece-protoboulia-gia-epanapatrismo-ton-apodimon-stin-elliniki-agora-ergasias