Γράφει ο Γιάννης Ήλκου
Το καταλανικό ζήτημα είναι κάτι που δεν προέκυψε το 2017 με το δημοψήφισμα, αλλά μπορούμε να πούμε με σιγουριά, πως έχει γίνει προσπάθεια απόσχισης από το ισπανικό κράτος άλλη μία φορά κατά τη διάρκεια του Μεσοπόλεμου. Κάτι που συχνά παραλείπεται να αναφερθεί, είναι πως οι Καταλανοί διαθέτουν μία ξεχωριστή από την υπόλοιπη Ισπανία πολιτιστική παράδοση, αρχής γενομένης από την γλώσσα τους, τα καταλανικά, που προέρχονται απευθείας από τα λατινικά και δεν αποτελούν διάλεκτο της ισπανικής. Επίσης άξια αναφοράς είναι και η εξέχουσας αξίας συμβολή της καταλανικής οικονομίας για το ισπανικό ΑΕΠ, καθώς οι εξαγωγές της αντιπροσωπεύουν γύρω στο 25% των συνολικών εξαγωγών της χώρας και η συνεισφορά της στο ΑΕΠ κυμαίνεται κοντά στο 20%. Ωστόσο, μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας επανήλθε στο προσκήνιο το αίτημα της ανεξαρτησίας, γεγονός που συνδέεται άρρηκτα με την οικονομική σημασία της ισπανικής περιφέρειας.
Από πλευράς της κεντρικής κυβέρνησης στη Μαδρίτη, η πρόθεση έγινε ξεκάθαρη, όταν κήρυξε εκτός νόμου το μη δεσμευτικό δημοψήφισμα που είχε διοργανώσει η κυβέρνηση του Artur Mas το 2014. Παράλληλα καταδίκασε τον κύριο Mas για κοινωνική ανυπακοή, ευελπιστώντας, πως κατά αυτόν τον τρόπο θα έπαυε κάθε αίτημα για ανεξαρτησία. Εντούτοις, τα πράγματα έκτοτε πήραν πιο σοβαρή τροπή.
Στις αμέσως επόμενες εκλογές το 2015, η παράταξη Junts pel sí (Μαζί για το ναι) συγκέντρωσε την πλειοψηφία των ψήφων με 39,5%, κάνοντας ξεκάθαρο το λαϊκό αίτημα για περαιτέρω αυτοδιάθεση – αν όχι απόσχιση. Αυτή τη φορά, οι αυτονομιστές θέλησαν να πάνε ένα βήμα παραπέρα και βασιζόμενοι στην αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών από το διεθνές δίκαιο, προκήρυξαν δημοψήφισμα με αίτημα την απόσχιση της Καταλονίας και τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας. Από νομικής σκοπιάς, γνωρίζουμε πως το διεθνές δίκαιο και η περίφημη αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, δεν μπορούν να αποτελέσουν νομική βάση για ένα τέτοιο αίτημα, καθώς η εν λόγω αρχή, έχει υποχωρήσει σημαντικά υπέρ της αρχής της διατήρησης του συνοριακού καθεστώτος, μετά την εποχή της αποικιοκρατίας. Σε κάθε περίπτωση όμως, δεν δικαιολογεί τις παραβιάσεις στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχει σημειώσει η χώρα της Ιβηρικής κατά των αυτονομιστών και ιδιαίτερα των προέδρων οργανισμών της Κοινωνίας των Πολιτών Jordi Cuixart και Jordi Sánchez.
Συγκεκριμένα, η ομάδα εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ για την αυθαίρετη κράτηση, που παρακολούθησε στενά τη δικαστική διαδικασία, σημειώνει εκτεταμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στους Jordi Cuixart, προέδρο της οργάνωσης Òmnium Cultural, που έχει ως στόχο την προώθηση της καταλανικής κουλτούρας και πολιτισμού και Jordi Sánchez προέδρου της οργάνωσης υπέρ της απόσχισης Assemblea Nacional Catalana. Οι λεγόμενοι Jordis δεν αποτέλεσαν πολιτικά στελέχη της καταλανικής κυβέρνησης, ωστόσο αμφότεροι κρίθηκαν ένοχοι, όπως και μέλη της εκτελεστικής εξουσίας για το αδίκημα της εξέγερσης. Αυτό, όμως, που τους διαφοροποιεί, είναι πως δε διαδραμάτισαν πολιτικά θεσμικό ρόλο κατά το δημοψήφισμα καθώς ενεργούσαν με την ιδιότητα του ιδιώτη. Έτσι, στην κοινή έκθεση των ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ που διερευνούν υποθέσεις αυθαίρετης σύλληψης και κράτησης τον Ιούνιο του 2019, αναφέρεται πως «ο σκοπός των ποινικών κατηγοριών εναντίον τους είναι για να τους εκφοβίσει, λόγω των πολιτικών απόψεών τους, σχετικά με την ανεξαρτησία της Καταλονίας και να τους αποτρέψει από την επιδίωξη αυτού του σκοπού στη δημοσία σφαίρα της πολιτικής». Και συμπληρώνει λέγοντας, πως οι ποινικές διώξεις ασκήθηκαν, ώστε να δικαιολογήσουν το γεγονός πως τέθηκαν υπό κράτηση, λόγω άσκησης των δικαιωμάτων τους στις ελευθερίες της έκφρασης, του συνεταιρίζεσθαι, της πολιτικής συμμετοχής και της ειρηνικής συνάθροισης. Συνολικά η αναφορά βρίσκει παραβιάσεις των άρθρων 2, 9, 11, 18 και 21 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των άρθρων 3, 14, 19, 21, 22 και 25 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα.
Ενδεικτικές της αντιμετώπισης που λαμβάνει ως ζήτημα από την κεντρική κυβέρνηση στη Μαδρίτη αποτελούν οι δηλώσεις, που έκανε η τότε αντιπρόεδρος της κεντρικής κυβέρνησης Soraya Sáenz de Santamaría. Με αφορμή τις περιφερειακές εκλογές, που διεξήχθησαν το Δεκέμβριο του 2017 στην Καταλονία -μετά τη διάλυση της βουλής από την ισπανική κυβέρνηση- δήλωσε, πως τα κόμματα υπέρ της ανεξαρτησίας δεν έχουν πλέον αρχηγούς, καθώς ο πρωθυπουργός Mariano Rajoy τα «αποκεφάλισε», κάτι για το οποίο τον συνεχάρη.
Σήμερα, με βάση την καταδικαστική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου στις 14 Οκτωβρίου του 2019, οι Jordis έχουν καταδικαστεί σε 9 χρόνια φυλάκιση για την προώθηση και την διεύθυνση της συγκέντρωσης διαμαρτυρίας που πραγματοποιήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2017 και στην οποία σημειώθηκαν υλικές ζημιές σε αστυνομικά οχήματα. Αντίθετα με το πόρισμα του ισπανικού δικαστηρίου, ο ειδικός εντεταλμένος του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην ειρηνική συνάθροιση, σε έκθεση του 2016, σημειώνει πως «[…] οι διοργανωτές πρέπει να καταβάλουν εύλογες προσπάθειες για να συμμορφωθούν με το νόμο και να ενθαρρύνουν την ειρηνική διεξαγωγή μιας συγκέντρωσης, ωστόσο δεν θα πρέπει να θεωρούνται υπεύθυνοι για την παράνομη συμπεριφορά των άλλων συμμετεχόντων». Να τονίσουμε στο σημείο αυτό, πως τα καλέσματα των διοργανωτών ήταν κοινώς παραδεκτά ως ειρηνικά και το δικαστήριο απέτυχε να αποδείξει άμεση συσχέτιση τους με τα περιστατικά βίας.
Η Διεθνής Αμνηστία, ενώ αποφεύγει να χαρακτηρίσει τους Jordis ως πολιτικά διωκόμενους, κάνει λόγο για παραβίαση της αρχής της νομιμότητας, λόγω της αόριστης ερμηνείας του αδικήματος της εξέγερσης, όπως αυτό ορίζεται από το άρθρο 7 της ΕΣΔΑ. Επιπλέον θεωρεί, πως η συγκεκριμένη υπόθεση, έχει ειδικό βάρος λόγω της έλλειψης προγενέστερης σχετικής νομολογίας από τα δικαστήρια, αλλά και πως δύναται να υπάρξει περαιτέρω ποινικοποίηση των ενεργειών, που σχετίζονται με το δικαίωμα στην έκφραση και στην ειρηνική συνάθροιση. Σχετικά με την επιβληθείσα ποινή, σημειώνει πως αποτελεί υπερβολικό και δυσανάλογο περιορισμό των δικαιωμάτων των Jordis και καλεί για άμεση απελευθέρωσή τους, ενώ κάνει κάλεσμα για άμεση απελευθέρωση των Jordis από τις ισπανικές αρχές.
Αυτή τη στιγμή και ενώ βρισκόμαστε ήδη δύο χρόνια μετά τις διαδηλώσεις και το δημοψήφισμα του φθινόπωρου του 2017, οι αρχές φαίνεται να είναι πιο ελαστικές. Από το Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους, τους έχει αποδοθεί από τα καταλανικά δικαστήρια άδεια αποχώρησης κατά τις πρωϊνές ώρες από τις φυλακές, για λόγους εργασίας. Οι εν λόγω, από την άλλη, όλα δείχνουν, πως αφού εξαντλήσουν τα εθνικά ένδικα μέσα, θα στραφούν προς τα διεθνή δικαστήρια, ώστε να τους αναγνωριστεί η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους.
Εν κατακλείδι, παρατηρούμε πως ακόμη και τα πιο βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτό στην έκφραση και στην πολιτική συμμετοχή, αμφισβητούνται σθεναρά ακόμη και στα πολιτισμένα κράτη της δυτικής Ευρώπης. Το ερώτημα ωστόσο, παραμένει ως προς το πως θα προσαρμοστεί το διεθνές δίκαιο τα επόμενα χρόνια στις προκλήσεις για περαιτέρω αυτοδιάθεση, όπως στην περίπτωση της Καταλονίας.
Βιβλιογραφία-Πηγές
- Στέλιος Περράκης, Μαρία-Ντανιέλλα Μαρούδα, Διεθνής Δικαιοταξία Θεωρία και Εφαρμογή Διεθνούς Δικαίου, Αθήνα, εκδ. Σιδέρης, 2016
- Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος, Κωνσταντίνος Μαγκλιβέρας, Το Δίκαιο της Διεθνούς Κοινωνίας, Αθήνα, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2011
- Human Rights Council Working Group on Arbitrary Detention,
- Opinion No. 6/2019 concerning Jordi Cuixart I Navarro, Jordi Sánchez I Picanyol and Oriol Junqueras I Vies (Spain), 2019, διαθέσιμο σε: https://www.ohchr.org/Documents/Issues/Detention/Opinions/Session84/A_HRC_WGAD_2019_6.pdf
- Human Rights Council, Joint report of the Special Rapporteur on the rights to freedom of peaceful assembly and of association and the Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions on the proper management of assemblies, 2016, διαθέσιμο σε: https://undocs.org/A/HRC/31/66
- Διεθνής Αμνηστία, Analysis of the Supreme Court’s ruling in the case of Catalan leaders, 2019, διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.org/download/Documents/EUR4113932019ENGLISH.PDF
- Israel Viana, Los intentos fallidos de proclamar el Estado catalán, abc.es, 2014, διαθέσιμο σε: https://www.abc.es/historia/abci-proclamaciones-estado-catalan-historia-201211080000_noticia.html
- Jon Henley, How important is Catalonia to Spain?, The Guardian, 2017, διαθέσιμο σε:https://www.theguardian.com/world/2017/oct/02/catalonia-important-spain-economy-greater-role-size
- Argriro Kraia, 6+1 πράγματα που πρέπει να ξέρετε για το δημοψήφισμα στην Καταλονία, Euronews, 2017, διαθέσιμο σε:https://gr.euronews.com/2017/09/29/6-plus-1pragmata-pou-prepei-na-xerete-gia-to-equals-dimopsifisma-stin-katalonia
- BBC editing team, Catalan trial: Artur Mas independence vote case draws crowds, BBC2017, διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-38878688
- El País editing team, Elecciones Catalanas 2015, Resultados, El País, 2015, διαθέσιμο σε: https://resultados.elpais.com/elecciones/2015/autonomicas/09/index.html
- La Vanguardia editing team, Sáenz de Santamaría presume de haber “descabezado” a ERC y Junts per Catalunya, La Vanguardia, 2017, διαθέσιμο σε: https://www.lavanguardia.com/politica/20171216/433683114375/elecciones-cataluna-santamaria-presume-descabezado-erc-junts-per-catalunya.html
- Gemma Liñán, Catalan activists Cuixart and Sánchez free to leave prison during the day, El Nacional, 2020, διαθέσιμο σε: https://www.elnacional.cat/en/news/catalan-activists-cuixart-and-sanchez-free-to-leave-prison-during-the-day_467703_102.html
- La Vanguardia editing team, Jordi Sànchez, condenado a 9 años de prisión e inhabilitación absoluta por sedición, La Vanguardia, 2019, διαθέσιμο σε: https://www.lavanguardia.com/politica/20191014/47904306073/jordi-sanchez-condenado-a-9-anos-de-prision-e-inhabilitacion-absoluta-por-sedicion.html
- La Vanguardia editing team, Jordi Cuixart, condenado a nueve años de prisión por sedición, 2019, La Vanguardia, διαθέσιμο σε:https://www.lavanguardia.com/politica/20191014/47904419339/jordi-cuixart-sentencia-1o-tribunal-supremo-condenado-sedicion.html
- Πηγές φωτογραφιών: https://www.publico.es/uploads/2018/04/07/5ac8b10e09037.jpg