Γράφει η Ελίνα Αναγνωστοπούλου
To 2013 ο Edward Snowden έκανε μία σοβαρή αποκάλυψη που άλλαξε τον κόσμο. Δημοσίευσε με στοιχεία, ότι μέσω του PRISM, ενός συστήματος μαζικής παρακολούθησης, ο καθένας από εμάς ήταν εν δυνάμει στόχος παρακολούθησης, μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό ως αποκάλυψη συντάραξε τόσο πολύ τους πολίτες, καθώς για ακόμη μία φορά εμπεδώθηκε ο όρος της μαζικής παρακολούθησης. Οκτώ χρόνια μετά από αυτό το περιστατικό, με την Google, την Apple, την Facebook αλλά και άλλους κολοσσούς να είναι πιο εκτεθειμένες από ποτέ, αφού μετά από αυτό το γεγονός ο κόσμος έπαψε να νιώθει το ίδιο ασφαλής και αφελής στα κοινωνικά μέσα, έρχεται ένα νέο πιθανό είδος παρακολούθησης.
Η διαφορά των συμβατικών κοινωνικών μέσων με τα έξυπνα κοινωνικά μέσα, όπως είναι το Netflix, το AppleTV καθώς και άλλα, είναι ότι, πλέον, δεν χρειάζονται ούτε το μικρόφωνό μας, ούτε το λόγο μας, γραπτό ή προφορικό. Χρειάζονται μόνο ένα μας κλικ. Όταν κάποιος συνδρομητής παρακολουθεί το πρόγραμμα της επιλογής του, σε απευθείας μετάδοση, δημιουργούνται δεδομένα για τις προτιμήσεις του αλλά και, κατ’ επέκταση, για τον χαρακτήρα του. Αποκαλύπτεται εάν κάποιος είναι αριστερός ή δεξιός, φιλελεύθερος ή συντηρητικός, βαθιά θρησκευόμενος ή μη, με ροπή προς τη βία κι ό,τι άλλο μπορεί ένας άνθρωπος να φανταστεί.
Όπως κάθε πρόγραμμα που προβάλλεται μαζικά στην τηλεόραση, στους ιστοτόπους, στο ραδιόφωνο και τον κινηματογράφο, έτσι και πλατφόρμες όπως το Netflix, με τα προγράμματα που προβάλλουν, διαμορφώνουν ένα τύπο σκέψης ή και αντίδρασης που σκοπό έχει την ¨ψυχαγωγία¨. Υπό αυτό το πέπλο, ωστόσο, οι ιδέες που ταξιδεύουν και τα μηνύματα που λαμβάνει κάθε συνδρομητής είναι πολύ πιο ουσιώδη από όσο φαίνονται.
Το Netflix διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, πλέον, την καθημερινότητά μας, αφού αρκετοί το έχουν εντάξει στις συνήθειές τους. Η μαγεία με αυτό το προϊόν είναι η ψευδαίσθηση της επιλογής από μία τεράστια ποικιλία πλάνης. Δεν είναι, ωστόσο, κάτι παραπάνω από μία μεγάλη παραπλάνηση. Αν και υπάρχει τεράστια ποικιλία από διαφορετικά προγράμματα, η επιλογή στηρίζεται σε μία συγκεκριμένη λίστα στην οποία αμέτρητοι συντελεστές έχουν καταλήξει. Εν μέρει, προβάλλεται αυτό που είναι το περισσότερο συμβατό με τον καθένα.
Είναι συχνό το φαινόμενο οι συνδρομητές να παρακολουθούν περιεχόμενο που βρίσκεται στα προτεινόμενα. Κάθε συνδρομητής κάνει κάποιες αρχικές επιλογές και, με βάση αυτές, το Netflix, του προβάλλει μία λίστα με αυτά που πιστεύει ότι θα τον εκφράζουν, θα του αρέσουν και θα τον ενδιαφέρουν. Έχει, δηλαδή, αυτόματα σχεδόν, διαλέξει για τους συνδρομητές, πριν από εκείνους. Πρόκειται, αδιαμφισβήτητα, για διαμόρφωση χαρακτήρα και κριτικής σκέψης.
Όλο αυτό, όπως και το γεγονός ότι η τεχνολογία έχει μπει στη ζωή μας ανεπιστρεπτί, σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις του εγκλεισμού, λόγω της πανδημίας, έχει οδηγήσει σε μία έξαρση του φαινομένου αυτού, δηλαδή της χειραγώγησης της κοινής γνώμης και της παρακολούθησης. Όπως στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, έτσι και στο Netflix, τα δεδομένα που συλλέγουν από κάθε χρήστη είναι αρκετά, ώστε να δημιουργήσουν το κάθε προφίλ. Μπορεί να τίθεται ζήτημα μαζικής παρακολούθησης στις πλατφόρμες όπως το Netflix, αλλά η ποιοτική παροχή των υπηρεσιών που διαθέτουν είναι η επιβεβαίωση ότι, ακόμη κι εάν τα δεδομένα που συλλέγουν από τους χρήστες-συνδρομητές, δεν γνωστοποιούνται προς τρίτους, το Netflix γνωρίζει για παράδειγμα, εάν από τον ίδιο λογαριασμό βλέπει κάποιο φιλικό πρόσωπο ή ακόμη κι η οικογένειά τους.
Εν ολίγοις, οι συνδρομητικές πλατφόρμες είναι το νέο είδος της Πολιτιστικής Διπλωματίας. Η Πολιτιστική Διπλωματία (Cultural Diplomacy) αποτελεί ένα από τα πιο βασικά είδη ήπιας ισχύος, η οποία, όπως κάθε άλλο ήπιο μέσο, επιχειρεί, μέσω αυτών που προωθεί, να διαμορφώσει την σκέψη. Παραδοσιακά αυτό συμβαίνει μέσω της ανταλλαγής ιδεών, πληροφοριών, τέχνης, γλώσσας και άλλων πτυχών του πολιτισμού μεταξύ των εθνών και των λαών τους, προκειμένου να προωθηθεί η αμοιβαία κατανόηση, όπως για παράδειγμα, η Ομοσπονδία της Ρωσίας, όπου με το ρώσικο μπαλέτο δύναται να δημιουργεί εντυπώσεις και να πλάθει συνειδήσεις, δημιουργώντας ένα κύκλο ανθρώπων που συμπαθούν τον ρωσικό πολιτισμό, μελετούν περισσότερο το κράτος και διάκεινται φιλικότερα προς αυτό. Αυτό οδηγεί και τις διεθνείς σχέσεις προς την ίδια κατεύθυνση.
Η πληροφόρηση (Intelligence), όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι ένας σχετικά νέος κλάδος της στρατηγικής και των διεθνών σχέσεων που σχετίζεται κυρίως με την ανάλυση των πληροφοριών που αφορούν ζητήματα ασφάλειας αλλά και διπλωματικών ή στρατηγικών σχέσεων. Για πολλούς αποτελεί εργαλείο της στρατηγικής, ωστόσο, είναι τόσο εκτενές πεδίο που χρησιμοποιεί τα δικά του εργαλεία και λειτουργεί και αυτούσια, επομένως μία τέτοια προσέγγιση, ίσως αδικεί τη σημασία της.
Ο τομέας της πληροφόρησης, έως σήμερα, έχει ασχοληθεί με τις διαρροές που αφορούν στα συμβατικά κοινωνικά μέσα, ωστόσο, σε μία εποχή που κατακλυζόμαστε από έξυπνες συσκευές και νοοτροπίες, πόσο πιθανό είναι η πληροφόρηση να έχει κολλήσει στο παρελθόν, αντί να προπορεύεται στο μέλλον; Κι εάν, όντως, αυτό συμβαίνει, τότε τοNetflix, με το να κρατάει τα δεδομένα των συνδρομητών της, ακριβώς για να τους ευχαριστεί όλο και περισσότερο, δεν έχει ταυτόχρονα και τη δύναμη του να ασκεί διπλωματία, για να περάσει τις πολιτικές της σε ένα συνεχώς αυξανόμενο κοινό;
Εν ολίγοις, ο συνδυασμός της πληροφόρησης με την πολιτιστική διπλωματία μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά ακριβής και αποτελεσματικός, εάν αναλογιστεί κανείς ότι η χρήση του Netflix μπορεί να αποκαλύψει πολλές πτυχές μίας προσωπικότητας. Η επίδραση του Netflix και της πολιτιστικής διπλωματίας που ασκεί είναι ακόμη πολύ νωρίς για να φανεί. Ωστόσο, μέσω του περιεχόμενού της, η σκέψη μεταβάλλεται, κατευθύνεται και διαμορφώνεται με έναν νέο τρόπο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ακόμη και αφύσικος. Τα νέα δεδομένα με τη σειρά τους, ενδέχεται να οδηγήσουν σε αλλαγή των τρόπων άσκησης πολιτικής κάτι που θα επανακαθορίσει τις πολιτικές τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνικό επίπεδο.
Στο Netflix,η πολιτιστική διπλωματία, ίσως και να ασκείται στην πιο σύνθετη μορφή της, διότι δεν πρόκειται για ένα μεμονωμένο έργο, αλλά για μία συρροή δεδομένων που, συνεχώς, αυξάνονται και που προκαλούν έναν «εθισμό» στον χρήστη, δημιουργώντας στεγανά εμπιστοσύνης αλλά και απάθειας, καταφέρνοντας να περάσει, ακόμη και στους πιο σκεπτικούς, δεδομένα που ούτε οι ίδιοι φαντάζονται. Διότι, το υποσυνείδητο, είναι μεγαλύτερης σημασίας εργαλείο από το συνειδητό και, εάν είχαμε τη δυνατότητα να τα χωρίσουμε σε συμβατικά και σε έξυπνα εργαλεία, τότε ως έξυπνο θα δικαιωνόταν το πρώτο.
Cohen, Elliot D. 2014a. ‘A History of the Mass Warrantless Surveillance Network’.στοTechnology of Oppression. Palgrave Macmillan.
Etzioni, Amitai. 2015a. ‘NSA: National Security vs. Individual Rights’. Intelligence and National Security 30(1):100–136. doi: 10.1080/02684527.2013.867221.
Greenwald, G. (2015). No place to hide: Edward Snowden, the NSA and the surveillance state.Picador USA.
Institute for Cultural Diplomacy.What is Cultural Diplomacy.ΑνάκτησηΜάρτιος 30, 2021, από Institute for Cultural Diplomacy: https://www.culturaldiplomacy.org/index.php?en_culturaldiplomacy.
Johnson, M. A., & Sink, W. 2013.Ethnic museum public relations: Cultural diplomacy and cultural intermediaries in the digital age. Public Relations Inquiry, 2(3), 355–376. https://doi.org/10.1177/2046147X13491762.
Konstantopoulos, I. (2017). Democracy and Ethics vs. Intelligence and Security: From WikiLeaks to Snowden. ΣτοDemocracy and an Open-Economy World Order (p. 3–23). https://doi.org/10.1007/978-3-319-52168-8_1
Βασιλειάδης, Ν., Μπουτσιούκη, Σ., 2015. Πολιτιστική διπλωματία. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/4424.
Σνόουντεν, E., και Καψάλης, X., 2019. Το μεγάλο φακέλωμα. Ψυχογιός.
Πηγή φωτογραφίας: https://unsplash.com/photos/11SgH7U6TmI