Loading...
Latest news
Οικοδομώντας το μέλλον: Το οικονομικό όραμα του Καποδίστρια
Ο Εμφύλιος Πόλεμος στο Σουδάν: Ιστορική αναδρομή από την Αγγλoαιγυπτιακή αποικιοκρατία έως τις Σύγχρονες Συγκρούσεις και οι Διπλωματικές Αντιδράσεις
Ευρωπαϊκή Ένωση-Κίνα: Μια δύσκολη ισορροπία
Ψηφιακές Πλατφόρμες: Αναζητώντας την ισορροπία
Ηνωμένο Βασίλειο και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση: Μια σχέση προβληματική με τρίτο πρόσωπο τις ΗΠΑ
Ευρωπαϊκή Συμφωνία vs. Αμερικανικός Κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη
Υπόθεση Mikyas και άλλοι κατά Βελγίου: Η Απαγόρευση της μαντίλας στα σχολεία του Βελγίου
Παναραβισμός και Πολιτικές Συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή κατά τη Δεκαετία του 1950
Ενεργειακή Μετάβαση των Κρατών του Κόλπου
Οι σχέσεις Ε.Ε.- Ιράν και η συμφωνία “Joint Comprehensive Plan of Action”
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Η Διπλωματία της Μετανάστευσης και οι εξελίξεις στη συνεργασία μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Αιγύπτου

Editing Team -

Γράφει η Μαργιάννα Δρίτσα

Η Διπλωματία της Μετανάστευσης είναι ένας αναπτυσσόμενος τομέας των διεθνών σχέσεων που αναφέρεται στη χρήση διπλωματικών εργαλείων, μεθόδων και διαδικασιών για τη ρύθμιση της διασυνοριακής μετακίνησης πληθυσμών. Παραδείγματα αυτής περιλαμβάνουν διακυβερνητικές συμφωνίες, που στοχεύουν στην ενθάρρυνση ή τον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών, την επέκταση της προνομιακής μεταχείρισης συγκεκριμένων αλλοδαπών πολιτών, και τη θέσπιση προγραμμάτων φιλοξενουμένων εργαζομένων ή άλλων προσωρινών προγραμμάτων εργατικής μετανάστευσης. Τέτοιες συμφωνίες συνιστούν ένα κοινό, αν και ελάχιστα μελετημένο, χαρακτηριστικό των διεθνών σχέσεων. Ειδικότερα, ένα πλαίσιο μεταναστευτικής διπλωματίας παρέχει τον μηχανισμό για να εξηγήσει πώς τα παγκόσμια μεταναστευτικά κινήματα επηρεάζουν τις διεθνείς σχέσεις. Κρίσιμο παράγοντα στη διαμόρφωση των διπλωματικών στρατηγικών ενός κράτους αποτελεί η θέση αυτού στον ιστό των παγκόσμιων μεταναστευτικών χωρών (Adamson, et Tsourapas, 2019). Στο πλαίσιο της Διπλωματίας της Μετανάστευσης εντάσσεται και το νέο σύμφωνο συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου, το οποίο φαίνεται να στηρίζεται στην φιλόδοξη προσπάθεια της ΕΕ να διαχειριστεί την περιφέρεια των εξωτερικών της συνόρων.

Η γεωγραφική θέση της Αιγύπτου προς την ΕΕ σίγουρα συνέβαλε στη σύναψη της διμερούς συμφωνίας. Μάλιστα, η υπογραφείσα συμφωνία με την Αίγυπτο φαίνεται να στηρίζεται σε πολύ φιλόδοξα σχέδια από πλευράς ΕΕ, καθώς στην εν λόγω συμφωνία το πακέτο οικονομικής αρωγής είναι σαφέστατα μεγαλύτερο σε σχέση με εκείνα της Τυνησίας και της Μαυριτανίας (Liboreiro, et Gevovese, 2024). Δεν είναι τυχαία, εξάλλου, η δήλωση της κ. Von der Leyen περί στρατηγικής θέσης της Αιγύπτου σε μια «πολυτάραχη» γειτονιά (Mamer, et Podesta, 2024).

Στις 17 Μαρτίου 2024 υπεγράφη μεταξύ της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,  Ursula Von der Leyen, και του Προέδρου της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου, Abdel Fattah El-Sisi ένα στρατηγικό και συμπεριληπτικό σύμφωνο συνεργασίας. Την Von der Leyen συνόδευαν άλλοι 5 αρχηγοί κρατών – μελών της ΕΕ, τονίζοντας έτσι την υψηλή προτεραιότητα που δίνει η ΕΕ στη συνεργασία της με την Αίγυπτο. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα σύμφωνο στρατηγικής συνεργασίας δομημένο σε έξι πυλώνες, το οποίο υπογραμμίζει την ολική εταιρική σχέση των δύο πλευρών. Μεταξύ των πυλώνων, ο τέταρτος αφορά τους τομείς Μετανάστευσης και Κινητικότητας. Ειδικότερα, η πρόεδρος Von der Leyen ανακοίνωσε για την επόμενη τετραετία 2024-2027 νέο πακέτο επενδύσεων στην Αίγυπτο, ύψους 7.4 δισεκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων τουλάχιστον 200.000.000 εκατομμύρια ευρώ θα διατεθούν για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ζητημάτων.  Συμφωνίες τέτοιου περιεχομένου δεν πρέπει να εκπλήσσουν, καθώς ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ σε θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Ασφαλείας στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, Joseph Borell, είχε δηλώσει ότι: “Η Μετανάστευση είναι βασικό στοιχείο της εξωτερικής μας πολιτικής.” Πιο στοχευμένα, σε δημοσίευσή του δήλωνε ότι πρέπει να αποφευχθεί η νοοτροπία της οχυρωμένης Ευρώπης, ενώ η διαχείριση των μεταναστευτικών ζητημάτων θα πρέπει να εστιάσει, μεταξύ άλλων, και στα πλεονεκτήματα που προσφέρει η νόμιμη μετανάστευση. Κατά συνέπεια, κατέστησε αναγκαία την  ισορροπημένη συνεργασία της Ευρώπης με εταίρους στη βάση της εξυπηρέτησης κοινών και κρατικών συμφερόντων, ιδιαίτερα αν αυτοί οι εταίροι ανήκουν στις χώρες διέλευσης ή προέλευσης των μεταναστευτικών ροών. Ιδιαίτερη δε βαρύτητα έδωσε στο ζήτημα ελέγχου των συνόρων. Φυσικά, τόνισε, ότι για να καταστεί επιτυχημένη μια τέτοια συνεργασία κρίνεται αναγκαία η ύπαρξη σεβασμού και κατανόησης αμφοτέρων των πλευρών. Τέλος, υπογράμμισε την ανάγκη για διερεύνηση και κατανόηση των ριζικών αιτιών της παράτυπης μετανάστευσης, οι οποίες συχνά διαμορφώνονται υπό το πρίσμα ποικίλων παραγόντων. Ειδικά για την Αίγυπτο, είχε δηλώσει ότι επρόκειτο να δρομολογηθούν νέες συνεργασίες κατά του λαθρεμπορίου, όπως και έγινε με το νέο σύμφωνο συνεργασίας (European External Action Service, 2023).

Έτσι, διαμορφώθηκε το πλαίσιο συνεργασίας με την οικονομική στήριξη της ΕΕ για την ανάπτυξη μιας περιεκτικής προσέγγισης για τη μετανάστευση, συμπεριλαμβανομένων οδών νόμιμης μετανάστευσης σύμφωνα με τις εθνικές αρμοδιότητες, και προγράμματα κινητικότητας για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της παράτυπης μετανάστευσης, της καταπολέμησης της λαθρεμπορίας μεταναστών και της εμπορίας ανθρώπων, της ενίσχυσης της διαχείρισης των συνόρων και της εξασφάλισης αξιοπρεπούς και βιώσιμης επιστροφής και επανένταξης. Η ΕΕ και η Αίγυπτος θα συνεχίσουν να συνεργάζονται για να υποστηρίξουν τις προσπάθειες της Αιγύπτου για τη φιλοξενία προσφύγων ενώ, παράλληλα, και  οι δύο πλευρές έχουν δεσμευτεί για την προστασία των δικαιωμάτων των μεταναστών και των προσφύγων (European Commission, 2024).

Η Αίγυπτος, σύμφωνα με στοιχεία του UNHR, φιλοξενεί περίπου μισό εκατομμύριο εγγεγραμμένους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο από έξι εθνικότητες. Από τον Οκτώβριο του 2023, η σουδανική υπηκοότητα έγινε πρώτη σε αριθμό αιτούντων, ακολουθούμενη από τους Συρίους. Άλλες χώρες προέλευσης περιλαμβάνουν το Νότιο Σουδάν, την Ερυθραία, την Αιθιοπία, την Υεμένη, τη Σομαλία και το Ιράκ. Ως αποτέλεσμα της σουδανικής και συριακής κρίσης, η Αίγυπτος φιλοξενεί τώρα τον μεγαλύτερο αριθμό εγγεγραμμένων προσφύγων και αιτούντων άσυλο στην ιστορία της (UNHR, 2024). Για δεκαετίες, η Αίγυπτος ήταν καταφύγιο για μετανάστες από την υπο-σαχάρια Αφρική που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τον πόλεμο ή και τη φτώχεια. Για κάποιους, η Αίγυπτος αποτελεί την πιο κοντινή και εύκολη χώρα για να φτάσουν. Για άλλους, είναι σημείο διέλευσης, πριν από την προσπάθεια για την επικίνδυνη διέλευση της Μεσογείου προς την Ευρώπη. Ενώ οι αιγυπτιακές ακτές δεν ήταν ένα σημαντικό σημείο εκτόξευσης για λαθρεμπόρους και διακινητές ανθρώπων που στέλνουν υπερπλήρεις βάρκες στη Μεσόγειο στην Ευρώπη, η Αίγυπτος αντιμετωπίζει μεταναστευτικές πιέσεις από την περιοχή, με την πρόσθετη διαφαινόμενη απειλή ότι ο πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς θα ξεπεράσει τα σύνορά της (Africa News, 2024).

Ακόμη, λόγω της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα, οι αιτήσεις ασύλου Αιγυπτίων πολιτών στην ΕΕ αυξάνονται. Ο Πρωθυπουργός της Αιγύπτου, Mostafa Madbouly, περιέγραψε την οικονομική αυτή κρίση ως κρίση του αιώνα. Έτσι, ένα από τα αποτελέσματα της κρίσης αυτής, είναι η τάση των Αιγυπτίων να μεταναστεύουν προς την ΕΕ. Σύμφωνα με έκθεση του “European Union Agency of Asylum 2022” (εφεξής: EUAA), οι Αιγύπτιοι ωθούνται στη μετανάστευση εξαιτίας οικονομικών και εργασιακών δυσμενών συνθηκών στη χώρα τους, ενώ πολύ πιθανή αιτία μετανάστευσης είναι η αμφιλεγόμενη κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα. Οι διεθνείς οργανισμοί συνεχίζουν να εκφράζουν ανησυχίες για περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης, κακές συνθήκες κράτησης, εξαφανίσεις, βασανιστήρια και εξωδικαστικές δολοφονίες στη χώρα. To 2023, σύμφωνα με το EUAA, κατατέθηκαν 26.512 αιτήσεις ασύλου. Οι περισσότερες από αυτές καταγράφηκαν στην Ιταλία (69%), ακολουθούμενη από την Ελλάδα σε μακρινή δεύτερη θέση (9%). Η EUAA εκτιμά ότι μόνο το 6% με 7% των αιτήσεων έγιναν δεκτές (Liboreiro, et  Gevovese, 2024).

Λαμβάνοντας  υπόψιν την τρέχουσα κατάσταση στην Αίγυπτο, το Παλαιστινιακό αλλά και το γεγονός ότι τους τελευταίους μήνες, τα ελληνικά νησιά Κρήτη και Γαύδος έχουν δει μια απότομη αύξηση στις μεταναστευτικές αφίξεις  –κυρίως από την Αίγυπτο, το Μπαγκλαντές και το Πακιστάν- εγείρονται νέες ανησυχίες τόσο για την αύξηση των μεταναστευτικών ροών όσο και για την επικινδυνότητα νέων εμφανίσεων λαθρεμπορίας ανθρώπων στην περιοχή (Al Jazeera, 2024).  Οι ανησυχίες αυτές δεν ταλανίζουν μονάχα χώρες  της ΝΑ Μεσογείου που ανήκουν στην ΕΕ, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, αλλά κρούουν τον κώδωνα σε ολόκληρη την Ευρώπη και απαιτούν μια ολιστική Ευρωπαϊκή διπλωματική δραστηριότητα για τη διαχείριση των νέων δεδομένων.

Εντούτοις , με την υπογραφή της στρατηγικής συνεργασίας δεν έλειψε και η άσκηση κριτικής. Συγκεκριμένα, φορείς, όπως η «Διεθνής Αμνηστία» και η “Human Rights Watch”, έκαναν λόγο για σωρεία παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναφορικά με τη λογοκρισία, τις θανατικές ποινές αλλά και τους μετανάστες. H  Eve Geddie, ως Επικεφαλής του Γραφείου και Διευθύντρια Συνηγορίας στο Γραφείο Ευρωπαϊκών Θεσμών της Διεθνούς Αμνηστίας, κάλεσε τους δύο εταίρους να τοποθετήσουν στο κέντρο των συμφωνιών τους τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μεταξύ των υπολοίπων παραβιάσεων η κ. Geddie δήλωσε αναφορικά με το μεταναστευτικό: «Οι αιγυπτιακές αρχές συλλαμβάνουν συστηματικά και κρατούν αυθαίρετα πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες σε σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες και τους απελαύνουν παράνομα, χωρίς τη δέουσα διαδικασία ή την ευκαιρία να ζητήσουν άσυλο, σε χώρες που κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Τόνισε, ακόμη,  ότι η ευρωπαϊκή πλευρά δεν πρέπει να καταστεί συνήγορος στις παραβιάσεις, αλλά να εξασφαλίσει την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Amnesty International, 2024). Στο ίδιο επίπεδο κυμαίνεται και η κριτική την οποία ασκεί η “Human Rights Watch” τονίζοντας ότι η στήριξη της ΕΕ προδίδει τις ευρωπαϊκές αξίες, έχοντας τεκμηριώσει στο παρελθόν αυθαίρετες συλλήψεις και κακομεταχείριση μεταναστών, αιτούντων άσυλο και προσφύγων από τις αιγυπτιακές αρχές, καθώς και απελάσεις στην Ερυθραία που συνιστούν επαναπροώθηση. «Οι πρόσφατες αναφορές για απελάσεις Σουδανών θα πρέπει να διερευνηθούν», αναφέρει μεταξύ άλλων η κ. Geddie (Francavilla, 2024).

Ωστόσο, η άσκηση κριτικής δεν προέρχεται μονάχα από εξωτερικές πηγές. Με αφορμή την παρόμοιας φύσης συνεργασία μεταξύ ΕΕ και Τυνησίας ένα χρόνο πριν,  οι  Βρυξέλλες είχαν κατηγορηθεί από υψηλόβαθμους ευρωβουλευτές ότι η χρηματοδότηση ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκε για αναπτυξιακούς σκοπούς και διαχείριση των μεταναστευτικών ζητημάτων. Αντίθετα, η Τυνησιακή ηγεσία κακοδιαχειρίστηκε για δικό της όφελος τα κονδύλια. Έτσι, στον απόηχο της επερχόμενης επίσκεψης στην Αίγυπτο, μια ομάδα ευρωβουλευτών για τις επιτροπές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δικαιοσύνης και εξωτερικών υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση στην εκτελεστική εξουσία στις Βρυξέλλες, εκφράζοντας την ανησυχία της για τις αναφορές ότι η πρόεδρος της Επιτροπής επρόκειτο να υπογράψει παρόμοια συμφωνία ( O’Carrol, et Smith, 2024).

Καταληκτικά, η υπογραφή της διμερούς εταιρικής σχέσης εντάσσεται στο πλαίσιο της διπλωματικής οδού για την διαχείριση της μετανάστευσης. Η ΕΕ, θέλοντας να ελέγξει τα εξωτερικά της σύνορα και να περιορίσει τις αντικανονικές παράνομες διελεύσεις μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών στο εσωτερικό της, προσέγγισε την Αιγυπτιακή πλευρά προσφέροντας οικονομική αρωγή. Με τις νέες ευρωπαϊκές επενδύσεις η Αίγυπτος καλείται να μπορέσει να σταθεροποιήσει τις καταστάσεις στο εσωτερικό της και να διαχειριστεί τόσο  τις εσωτερικές όσο και τις εξωτερικές ροές προς το εσωτερικό της. Η γεωγραφική θέση της χώρας και η γεωπολιτική της σημασία φυσικά προσέδωσαν την ανάλογη βαρύτητα στην ανάγκη σύναψης μιας τέτοιας συνεργασίας αλλά και στην μεγαλύτερη ανάγκη για την καλύτερη υλοποίησή της. Ωστόσο, δεν μπορούν να αγνοηθούν, τόσο η άσκηση κριτικής από εξωτερικούς και εσωτερικούς φορείς της ΕΕ, όσο και η αίσθηση ότι τέτοιου είδους πολιτικές θυμίζουν πολύ την ιδέα μιας Ευρώπης – Φρουρίου, την οποία ο κ. Borell φαίνεται να απορρίπτει.

Πηγές: