Γράφει ο Χασκής Βασίλειος
Στο πρώτο μέρος της παρούσας ανάλυσης της απόφασης των κρατών BRICS να προβούν σε διεύρυνση, προσκαλώντας έξι κράτη μέλη στις τάξεις τους, επιχειρήθηκε η ερμηνεία των κινητήριων εθνικών συμφερόντων των αρχικών μελών. Μολαταύτα, προκειμένου να καταστεί εφικτή η αποτίμηση των συνεπειών της διεύρυνσης σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο και της βιωσιμότητας και λειτουργικότητας της, καθίσταται απαραίτητη η ανάλυση των εθνικών συμφερόντων των έξι προσκεκλημένων κρατών.
Η επικρατούσα ασάφεια αναφορικά με τα κριτήρια ένταξης, πέραν των εσωτερικών διαστάσεων συμφερόντων των BRICS, παράλληλα επιβεβαιώνει την προτεραιοποίηση της γεωπολιτικής έναντι της γεωοικονομίας. Στο επίκεντρο της διεύρυνσης βρέθηκε η ευρύτερη περιοχή ΜΕΝΑ, ήτοι η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική. Η στροφή των BRICS προς τη συγκεκριμένη περιοχή συνδέεται με τον σταδιακό περιορισμό της αμερικανικής εμπλοκής στην περιφέρεια, που έχει αφήσει ένα κενό ισχύος, που κράτη όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία επιχειρούν να καλύψουν. Ο ορυκτός και ενεργειακός πλούτος της περιοχής, συναρτήσει τη εξαιρετικής γεωπολιτικής θέσης καθιστούν την περιοχή ιδανική αφετηρία διαμόρφωσης ενός ταχέως αναπτυσσόμενου μετώπου κρατών που επιζητούν μεγαλύτερο ρόλο στην παγκόσμια αρένα.
ΤΑ ΕΞΙ ΝΕΑ ΜΕΛΗ
Χαρακτηριστική περίπτωση κράτους που επιδιώκει την ανάληψη σημαντικότερου περιφερειακού ρόλου, στο πλαίσιο του αναπροσδιορισμού των συσχετισμών ισχύος μετά την αμερικανική αποστασιοποίηση, αποτελούν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (Η.Α.Ε.). Πρόκειται για ένα κράτος που διερευνά τις εναλλακτικές εταιρικές επιλογές του, δίχως παράλληλα να επιθυμεί ακόμη να απαγκιστρωθεί από την αμερικανική «ομπρέλα ασφαλείας». Μολονότι οι δυτικές πιέσεις αναφορικά με την πετρελαϊκή παραγωγή, το έλλειμμα δημοκρατίας και τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ωθούν τα Η.Α.Ε. στην αναζήτηση εναλλακτικών εταίρων, αυτό δεν συνεπάγεται πρόθεση διακοπής των εξοπλιστικών ροών από τις Η.Π.Α.. Στις προαναφερθείσες πιέσεις έγκειται η ειδοποιός διαφορά του εναλλακτικού μοντέλου των αναπτυσσόμενων δυνάμεων και πρωτίστως της Κίνας. Η τελευταία, προασπίζοντας τη μη παρέμβαση στα εσωτερικά των εταίρων της, παρέχει ένα ελκυστικό μοντέλο σε κράτη που διαχρονικά δέχονται τη δυτική κριτική αναφορικά με την εσωτερική διακυβέρνηση. Ακολούθως, η εντατικοποίηση της εταιρικότητας με την Κίνα πλέον εκχυλίζεται και στην ασφάλεια, καθότι η Κίνα εν αντιθέσει με τις Η.Π.Α. προσφάτως άμβλυνε την επιθετικότητα του μείζονος ιρανικού περιφερειακού παράγοντα αστάθειας.
Συνεπώς, τα Η.Α.Ε., εφόσον αποδεχθούν την πρόσκληση, θα ενισχύσουν τη στρατηγική ακροβασίας μεταξύ Δύσης – Ανατολής, επιχειρώντας την αναβάθμιση του ρόλου τους διεθνώς. Η άσκηση πίεσης στις Η.Π.Α. μέσω της εντατικοποίησης της συνεργασίας με κράτη όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία σε επίπεδο οικονομικό, τεχνολογικό, αλλά και στρατιωτικό, θα αποσκοπεί στην αναβάθμιση του γεωπολιτικού ρόλου των Η.Α.Ε., αποτελώντας μία στρατηγική προσομοιάζουσα στην τουρκική ακροβασία. Παράλληλα, τα τεράστια ενεργειακά αποθέματα, συναρτήσει της αναπτυσσόμενης οικονομίας τους δύνανται να αποτελέσουν μοχλό πίεσης για τα BRICS, αλλά και για τη Δύση.
Η υποψηφιότητα της Σαουδικής Αραβίας προσομοιάζει στην προαναφερθείσα. Ειδικότερα, αποτελεί μία περιφερειακή δύναμη, που επιδιώκει να αναβαθμίσει το ρόλο της και διεθνώς, αναγόμενη τελικώς σε ναυαρχίδα του αραβικού κόσμου. Η Σαουδική Αραβία παραμένει επίσης υπό αμερικανική επιρροή, διατηρώντας μία εξαιρετική εταιρική σχέση, ιδίως στο πεδίο των στρατιωτικών εξοπλισμών. Μολαταύτα, η εντεινόμενη αμερικανική αδράνεια στην περιφέρεια, ελέω της στροφής στη Νοτιοανατολική Ασία, σε συνδυασμό με τις διαρκώς αυξανόμενες διαστάσεις απόψεων μεταξύ τους, έχουν ωθήσει τη Σαουδική Αραβία στην αναζήτηση εναλλακτικών. Ειδικότερα, οι πιέσεις αναφορικά με την πετρελαϊκή τιμολόγηση και παραγωγή, την καταδίκη της ρωσικής εισβολής, τη διακοπή σχέσεων με γειτονικά κράτη – παρίες όπως το Ιράν και η Συρία και φυσικά τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διαρκώς καθιστούν ελκυστικότερο το κινεζικό μη παρεμβατικό μοντέλο. Είναι συνεπώς δεδομένο ότι η συμμετοχή της Σαουδικής Αραβίας στα BRICS αποτελεί διερευνητική κίνηση, που θα αποτελέσει περισσότερο απόπειρα αναβάθμισης της εταιρικής σημασίας για τις Η.Π.Α. και εξισορρόπησης μεταξύ εταίρων όπως οι Ε.Ε. και Η.Π.Α. και η Κίνα και η Ινδία.
Σημείο αναφοράς του αναβαθμιζόμενου κινεζικού ρόλου στη Μέση Ανατολή αποτελεί η διπλωματική επιτυχία της ανάσυρσης του Ιράν στο προσκήνιο. Απαρχή αποτέλεσε η πρόσφατη κινεζική μεσολάβηση στην αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων Ιράν – Σαουδικής Αραβίας, ενώ συνέχεια αποτέλεσε η πρόσκληση του στα BRICS. Μολονότι οι οικονομικοί δεσμοί με την Κίνα, η στρατιωτική εταιρική σχέση με τη Ρωσία και η γεωγραφική του σημασία για την Ινδία αποτέλεσαν παρωθητικούς παράγοντες για την πρόσκληση του, ειδοποιό διαφορά αποτέλεσε η συμβολικότητα. Ειδικότερα, το Ιράν, πέραν της κατοχής τεράστιων αποθεμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου, παράλληλα έχει δεχθεί τον πλήρη εξοστρακισμό από τη Δύση. Συνεπώς, η παροχή διεθνούς υποστήριξης από τα BRICS ενισχύει το αφήγημα περί μη αποκλεισμού κανενός από το διαμορφούμενο εναλλακτικό διεθνές σύστημα.
Μολαταύτα, η ένταξη του Ιράν εξυπηρετεί πρωτίστως τα συμφέροντα των πλέον ριζοσπαστικοποιημένων μελών, ήτοι της Ρωσίας και της Κίνας, καθότι η παρουσία του προσδίδει σαφή γεωπολιτική χροιά στα BRICS. Η ιρανική αποδοχή σε έναν θεσμό δυνάμει ανταγωνιστή της καθεστηκυίας τάξης αποτελεί σαφή δήλωση άρνησης συμμόρφωσης με τις αποφάσεις των υφιστάμενων θεσμών, εντείνοντας συγχρόνως τη διαμόρφωση ενός αντιδυτικού τριμερούς πυρήνα. Είναι λοιπόν εύλογη η πρόκληση τριγμών στο υπό διαμόρφωση οικοδόμημα, καθότι η συνεργασία με έναν τόσο ριζοσπαστικοποιημένο δρώντα, θέτει σε αμφισβήτηση τη μετριοπαθή εξισορροπητική εξωτερική πολιτική της Ινδίας, Βραζιλίας, Η.Α.Ε. κ.α.. Τέλος, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η πρόσφατη επαναπροσέγγιση Ιράν – Σαουδικής Αραβίας παραμένει εύθραυστη, με συνέπεια η διεύρυνση να προσέθεσε στα BRICS ένα ακόμη ανταγωνιστικό δίπολο, πέραν του σινοϊνδικού.
Ένα ακόμη δίπολο, δυνάμει παράγοντας αστάθειας λόγω αντικρουόμενων εθνικών συμφερόντων, είναι αυτό της Αιγύπτου – Αιθιοπίας. Η πρόσκληση της Αιγύπτου και της Αιθιοπίας, μολονότι αμιγώς οικονομικά δεν φαντάζει ορθολογική, καθότι υπάρχουν δυναμικότερες οικονομίες όπως η νιγηριανή, επιβεβαιώνει την γεωπολιτική προσέγγιση της διεύρυνσης. Η Αίγυπτος αποτελεί μία ιδιάζουσα περίπτωση, καθότι παρά τους στενούς εταιρικούς δεσμούς με τη Ρωσία, εξακολουθεί να διατηρεί εταιρικές σχέσεις και με τη Δύση, ούσα επίσης έως έναν βαθμό υπό την αμερικανική ευρύτερη «ομπρέλα». Αυτό οφείλεται στην μείζονα γεωπολιτική αξία της Διώρυγας του Σουέζ, που αποτελεί σημαντικό διαπραγματευτικό χαρτί για την αιγυπτιακή ακροβασία. Μολαταύτα, η σταδιακή αποστασιοποίηση των Η.Π.Α. και η κλιμακούμενη ύφεση της ανάπτυξης την τελευταία δεκαετία, έχει ωθήσει την Αίγυπτο στην αναζήτηση εταίρων με την Κίνα και την Ινδία να παρουσιάζονται πρόθυμες. Αποκορύφωμα αποτέλεσε η ραγδαία κλιμακούμενη οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, μετά το ξέσπασμα του Πολέμου στην Ουκρανία. Η αιγυπτιακή οικονομία ούσα άμεσα εξαρτημένη από το δολάριο επλήγη από την παγκόσμια κρίση, ενώ η απόσυρση κεφαλαίων και επενδύσεων, κλόνισε έτι περισσότερο το νόμισμα και την οικονομία. Συνεπώς, η συμμετοχή στα BRICS, ενδεχομένως αποτελεί μονόδρομο για την προσέλκυση Άμεσων Ξένων Επενδύσεων και την οικονομική σταθεροποίηση, μέσω συναλλαγής σε ίδιο νόμισμα.
Όσον αφορά την Αιθιοπία, αυτή μέχρι πρότινος αποτελούσε τον ανερχόμενο αφρικανικό αστέρα, ενώ εξακολουθεί να συγκαταλέγεται μεταξύ των μεγαλύτερων πληθυσμιακά χωρών. Μολαταύτα, η αποτυχία συγκρότησης ενός σταθερού κέντρου ισχύος μεταξύ των ομόσπονδων περιφερειών είχε ως αποκορύφωμα τον εμφύλιο πόλεμο στο Τιγκρέι, επιβεβαιώνοντας την ιδιομορφία της κρατικής οργάνωσης στην μεταποικιοκρατική Αφρική. Η πρόσφατη εκεχειρία τον Νοέμβριο, άφησε την περιφέρεια του Τιγκρέι και την εθνική οικονομία γονατισμένη. Το τεράστιο κόστος ανοικοδόμησης, που βάσει συντηρητικών υπολογισμών υπερβαίνει τα 20 δις δολάρια, συναρτήσει της αμερικανικής άρσης των εμπορικών προνομίων και της επισιτιστικής βοήθειας προς την χώρα, ώθησαν την Αιθιοπία στην αναζήτηση αρωγών στην περιφέρεια και τη Νοτιοανατολική Ασία. Είναι δεδομένο ότι στο άμεσο μέλλον η Αιθιοπία θα αναγκαστεί να συνυπάρξει αποτελεσματικά με την Αίγυπτο με την οποία υπάρχει διαμάχη αναφορικά με το νερό του Νείλου, εφόσον πάντοτε επιθυμεί οικονομική ανάκαμψη. Όμως μακροπρόθεσμα, η ύπαρξη μίας ριζικής διάστασης συμφερόντων, αναφορικά με το πολυτιμότερο αγαθό, το νερό, θα αποτελέσει τροχοπέδη για την εύρυθμη λειτουργία των BRICS.
Τελευταίο μέλος που προσκλήθηκε είναι μία εκ των μεγαλύτερων και προβληματικότερων οικονομιών της Λατινικής Αμερικής, η Αργεντινή. Τα δυσθεώρητα επίπεδα πληθωρισμού, η πτωτική τροχιά της οικονομίας και το γεγονός ότι αποτελεί τον μεγαλύτερο δανειολήπτη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, κάθε άλλο παρά διαμορφώνουν το προφίλ μίας ταχέως αναπτυσσόμενης οικονομίας ικανής να προσθέσει αξία. Μολαταύτα, η υποψηφιότητα έχαιρε της υποστήριξης τόσο της Κίνας, σημαντικού εμπορικού της εταίρου, όσο και της Ινδίας και της Βραζιλίας, επιβεβαιώνοντας την παράμετρο της γεωπολιτικής της διεύρυνσης. Ενώ η Αργεντινή αντιμετωπίζει την Αναπτυξιακή Τράπεζα των BRICS ως μοναδική χρηματοπιστωτική σανίδα σωτηρίας, κράτη όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Βραζιλία εστιάζουν στα μακροπρόθεσμα οφέλη της αργεντίνικης πρόσδεσης στο άρμα τους. Πρόκειται για ένα κράτος ικανό να μεταβάλει τις περιφερειακές ισορροπίες της Λατινικής Αμερικής, υποστηρίζοντας τη βραζιλιάνικη προσπάθεια ανάκυψης ως περιφερειακού ηγέτη, που παράλληλα διαθέτει τεράστιο ορυκτό πλούτο. Τα μεγάλα αποθέματα πολύτιμων μετάλλων όπως το λίθιο αποτελούν αναμφίβολα θέλγητρο για κράτη όπως η Κίνα και η Βραζιλία, που αντιμετωπίζουν την Αργεντινή ως ένα δυνάμει πλουτοπαραγωγικό ορυχείο, στην «πίσω αυλή» των Η.Π.Α..
ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗΣ ΤΩΝ BRICS
Η επιλογή της δεδομένης στιγμής ως χρόνου διεύρυνσης δεν αποτελεί απότοκο ωρίμανσης και καταστάλλαξης σε σαφείς συλλογικούς πολιτικούς στόχους. Αντιθέτως, τα BRICS συνεχίζουν να στερούνται σαφούς πολιτικής ταυτότητας, γεγονός που αποκρυσταλλώθηκε και στη διαδικασία επιλογής κριτηρίων ένταξης, με συνέπεια να στερούνται συνοχής. Πρακτικά πρόκειται για μία ομάδα κρατών που αδυνατούν να συμφωνήσουν σε μία κοινή πολιτική θέση για οιοδήποτε μείζον θέμα, πέραν της αντίθεσης τους στον υφιστάμενο καταμερισμό ισχύος. Αυτό έχει ως απότοκο την αποτυχία της ουσιώδους πολυμέρειας που θεωρητικά προάγουν και την απόπειρα εργαλειοποίησης του θεσμού για την προάσπιση των ίδιων επιμέρους εθνικών συμφερόντων.
Η πρόσκληση νέων μελών κάθε άλλο παρά θα ενισχύσει την συνοχή του θεσμού. Μολονότι θεωρητικά η προσθήκη των έξι διασφαλίζει ότι τα BRICS πλέον θα εκπροσωπούν το 46% του πληθυσμού και το 37% της παγκόσμιας παραγωγής, το βάρος της ουσιώδους εκπροσώπησης απαιτεί καθολική ομοφωνία. Οι υφιστάμενοι μηχανισμοί αποφάσεων δεν είναι έτοιμοι να υποδεχθούν ακόμη δύο ανταγωνιστικά δίπολα, ήτοι της Αιθιοπίας – Αιγύπτου και του Ιράν – Σαουδικής Αραβίας. Είναι δεδομένο ότι η ποικιλομορφία των εθνικών συμφερόντων των συμμετεχόντων, συναρτήσει της απουσίας δεσμευτικότητας των αποφάσεων του θεσμού, μακροπρόθεσμα θα καταστήσουν απαραίτητη την αναθεώρηση των διαδικασιών λήψης απόφασης σε πλειοψηφική.
Ακολούθως, οι σινορωσικές βλέψεις για τη λειτουργία των BRICS ως γεωπολιτικού αντιβάρου της Δύσης, προσκρούουν επίσης στη πολυμορφία. Πέραν των αντίθετων συμφερόντων, εν αντιθέσει με τα μέλη θεσμών όπως η ομάδα G7, τα BRICS δεν μοιράζονται ένα κοινό, ή έστω παρεμφερές, πολιτικό, οικονομικό και αξιακό σύστημα. Μολονότι, η πρόσκληση κρατών όπως το Ιράν και η Αργεντινή αποτελούν σαφή γεωπολιτικά μηνύματα ριζοσπαστικοποίησης απέναντι στις Η.Π.Α. μέσω του προσεταιρισμού κρατών παριών και εμπλοκής στην πίσω αυλή των Η.Π.Α., αποτελούν πρόσκαιρες επικοινωνιακές και διπλωματικές επιτυχίες
Ακολούθως, η δραστήρια κινεζική στρατηγική εργαλειοποίησης των BRICS, θα συνεχίσει να εντείνει την ινδική ανησυχία στην περιφέρεια, με συνέπεια να είναι δεδομένο ότι η Ινδία θα συνεχίσει να διερευνά τη σχέση της με τη Δύση. Παράλληλα, μολονότι η είσοδος κρατών όπως η Σαουδική Αραβία και τα Η.Α.Ε. δύναται να δώσει μείζονα ενεργειακή και οικονομική ώθηση, τη δεδομένη στιγμή μπορεί να αξιολογηθεί περισσότερο ως διερεύνηση των εναλλακτικών επιλογών, παρά ρήξη με τη Δύση, από μέρους τους. Προσομοιάζοντας στην πάγια τουρκική ακροβασία ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, τα αραβικά κράτη επιδιώκουν την ισχυροποίηση τους σε διεθνές επίπεδο, μέσω της ενίσχυσης και διεύρυνσης των μοχλών πίεσης τους.
Συνολικά λοιπόν μπορεί να χαρακτηριστεί η διεύρυνση των BRICS ως η αρχή του τέλους της κυριαρχίας των Δυτικών θεσμών, της αμερικανικής ηγεμονίας και η απαρχή τεκτονικών ανατροπών; Πιθανότατα όχι. Οι οικονομικοί, πολιτικοί και στρατιωτικοί διεθνείς θεσμοί που οικοδομήθηκαν μεταπολεμικά, υπό την καθοδήγηση των Η.Π.Α. έχουν επιδείξει αξιοθαύμαστη σταθερότητα και ελαστικότητα, παρά τους τριγμούς. Ακολούθως, ο μακροπρόθεσμος οικονομικός στόχος αντικατάστασης του αμερικανικού δολαρίου ως διεθνούς νομίσματος επίσης φαντάζει εξαιρετικά δύσκολος άμεσα, δεδομένου ότι ακόμη και νομίσματα όπως το ευρώ, που έχουν ως έρεισμα συνεκτικότερα πολιτικά και οικονομικά οικοδομήματα δεν έχουν καταφέρει να εκθρονίσουν το δολάριο. Πιθανότερη λοιπόν μακροπρόθεσμη στρατηγική φαντάζει η απόπειρα διαμόρφωσης ενός πιο περιφερειακού εμπορικού και παραγωγικού διεθνούς συστήματος πολλών ανταγωνιστικών νομισματικών μπλοκ.
Μολαταύτα, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποτιμηθεί η διεύρυνση. Τη δεδομένη στιγμή η πλήρης αποχώρηση από την αμερικανική ομπρέλα ασφαλείας των αραβικών κρατών φαντάζει απίθανη, όμως η σαφής τους πρόθεση διερεύνησης εναλλακτικών, θέτει σε αμφισβήτηση την υφιστάμενη δυτική στρατηγική απέναντι στον Παγκόσμιο Νότο. Είναι αδύνατη η αγνόηση των συναπτών διπλωματικών επιτυχιών της Κίνας, η εδραίωσή της στη ΜΕΝΑ και φυσικά η πρόθεση της για κλιμάκωση της συγκρουσιακής τροχιάς με τη Δύση. Παράλληλα, μέλη όπως η Αργεντινή, η Αίγυπτος και η Αιθιοπία, διευρύνουν τη φαρέτρα εργαλείων διεθνούς πολιτικής των BRICS αναβαθμίζοντας την προσβασιμότητα τους σε φυσικούς πόρους και ιδίως πολύτιμα μέταλλα.
Τέλος, είναι δεδομένο ότι μολονότι σε ουδεμία περίπτωση σήμερα τα BRICS δε δύναται, ακόμη, να απειλήσουν ευθέως την καθεστηκυία δυτική τάξη, η εργαλειοποίηση του αφηγήματος περί δυτικής αποτυχίας και της απουσίας αποικιοκρατικού παρελθόντος και παρεμβατισμού από τα ίδια, συναρτήσει της ανοιχτής πρόσκλησης προς όλους τους «αμφιταλαντευομένους» και «αδικημένους» μελλοντικά θα αποτελέσει πρόβλημα. Ενδεχομένως όχι η πρόσκληση των συγκεκριμένων έξι, αλλά η εκδήλωση ενδιαφέροντος συμμετοχής σχεδόν σαράντα κρατών, που προηγήθηκε της διεύρυνσης θα πρέπει να αποτελέσει το μεγαλύτερο καμπανάκι για τη Δύση. Η επιλογή της ανοχής της κινεζικής οικονομικής και σταδιακά πολιτικής επέκτασης και ενδεχομένως υπερεπέκτασης, δίχως μία ουσιαστικά απόπειρα ανάσχεσης δύναται να αποβεί καθοριστική για το μέλλον του διεθνούς συστήματος. Η αναθεώρηση της πάγιας περιθωριοποίησης του Παγκοσμίου Νότου από τις Η.Π.Α., την ΕΕ και το σύνολο των θεσμών, αποτελεί μονόδρομο για την ανάσχεση της κινεζικής ανόδου και της ευρύτερης ριζοσπαστικοποίησης Δύσης – Νότου.
ΠΗΓΕΣ:
Ashby H., Markey D., Randolph K., Sharad K., Tugendhat H., Verjee A., (2023). What BRICS Expansion Means for the Bloc’s Founding Members, The United States Institute of Peace, 30 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.usip.org/publications/2023/08/what-brics-expansion-means-blocs-founding-members
Baskaran G., Cahill Ben, (2023). Six New BRICS: Implications for Energy Trade, Center for Strategic and International Studies. 25 Αυγούστου 2023, Διαθέσιμο στο: https://www.csis.org/analysis/six-new-brics-implications-energy-trade
De Aragao T., (2023). BRICS: A China-Led Group Looking for Relevance, The Diplomat, 28 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://thediplomat.com/2023/08/brics-a-china-led-group-looking-for-relevance/
Erlanger S., Pierson D., Chutel L., (2023). Iran, Saudi Arabia and Egypt Invited to Join Emerging Nations Group, The New York Times. 24 Αυγούστου 2023, Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/2023/08/24/world/europe/brics-expansion-xi-lula.html
Fassihi F., Yee V., Alcoba N., Walsh D., (2023). What to Know About the 6 Nations Invited to Join BRICS, The New York Times. 28 Αυγούστου 2023, Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/2023/08/23/world/asia/brics-nations-new-members-expansion.html
Gan N., (2023). BRICS expansion is a big win for China. But can it really work as a counterweight to the West, CNN World, 28 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://edition.cnn.com/2023/08/28/china/china-brics-expansion-victory-intl-hnk/index.html
Η Καθημερινή, (2023). Διεύρυνση αποφάσισαν οι ηγέτες των BRICS – Πρόσκληση σε έξι χώρες, Η Καθημερινή, 24 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.kathimerini.gr/world/562581049/dieyrynsi-apofasisan-oi-igetes-ton-brics-prosklisi-se-exi-chores/
Η Καθημερινή, (2023). Τι θα σήμαινε μία διεύρυνση με φιλορωσικό πρόσημο;, Η Καθημερινή, 23 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.kathimerini.gr/world/562578835/brics-ti-tha-simaine-mia-dieyrynsi-me-filorosiko-prosimo/
Η Ναυτεμπορική, (2023).Η διεύρυνση θα φέρει ζωτικότητα στην ομάδα των BRICS, Η Ναυτεμπορική, 24 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.naftemporiki.gr/finance/world/1506639/kina-i-dieyrynsi-tha-ferei-zotikotita-stin-omada-ton-brics/
Η Ναυτεμπορική, (2023). Οι BRICS αυξάνονται και ελέγχουν παγκοσμίως υδρογονάνθρακες και μέταλλα, Η Ναυτεμπορική. 26 Αυγούστου 2023, Διαθέσιμο στο: https://www.naftemporiki.gr/finance/world/1506743/oi-brics-ayxanontai-kai-elegchoyn-pagkosmios-ydrogonanthrakes-kai-metalla/
Ismail S.., (2023). “A wall of BRICS”: The significance of adding six new members to the bloc, Al Jazeera, 24 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.aljazeera.com/news/2023/8/24/analysis-wall-of-brics-the-significance-of-adding-six-new-members
Larry E., (2023). In a multipolar world the dollar’s dominance won’t last forever, The Guardian, 27 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/business/2023/aug/27/multipolar-world-dollars-dominance-wont-last-forever-brics
Lu M., (2023). Visualizing the BRICS Expansion in 4 Charts, Visual Capitalist, 24 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.visualcapitalist.com/visualizing-the-brics-expansion-in-4-charts/
Raja C. Mohan, (2023). BRICS expansion is no triumph for China, Foreign Policy, 29 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://foreignpolicy.com/2023/08/29/brics-expansion-china-russia-global-south-us-geopolitics-alliances/
Sauer P., (2023). Putin defends invasion of Ukraine in Brics summit address, The Guardian, 23 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/world/2023/aug/23/putin-defend-russian-invasion-ukraine-brics-summit-south-africa
Tran H., Panikoff J., Yade R., Cottle C., Bociurkiw M., Sader V., Sharma K., Dagres H., Bhusari M., (2023). BRICS is doubling its membership. Is the bloc a new rival for the G7?, Atlantic Council, 24 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react/brics-is-doubling-its-membership-is-the-bloc-a-new-rival-for-the-g7/#sader
Urooba J., (2023). What do BRICS invitations mean for the Middle East?, Al Jazeera, 25 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.aljazeera.com/news/2023/8/25/analysis-what-do-brics-invitations-mean-for-the-middle-east
ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ:
Pachia Y., (2023). New Name For BRICS? Summit In South Africa Unveils Newer Members In The Bloc, Forbes Africa, 25 Αυγούστου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.forbesafrica.com/current-affairs/2023/08/24/new-name-for-brics-summit-in-south-africa-unveils-newer-members-in-the-bloc/