Γράφει η Μαρία Αζούκη
Δύο μήνες έχουν απομείνει για την είσοδό μας στο 2023. Κι όμως, έχουν περάσει 2 μόλις χρόνια από την πανδημική «κρουαζιέρα». Μια πρωτοφανή σε όλους υγειονομική βόμβα, που έθεσε τα θεμέλια της αβεβαιότητας και της συνεχούς εγρήγορσης, που ανασύνταξε τις πολιτικές των κρατών και που παρά τις προσπάθειες δεν έσβησε ακόμη. Πώς από το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» επετεύχθη η μετάβαση στο “Next Generation EU”; Πώς από την πανδημία μεταβήκαμε στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας; Η μετάλλαξη δεν επήλθε μόνο στον ιό, αλλά και σε όλη την σύγχρονη νόρμα με κύριο πρωταγωνιστή ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Προς επίρρωση του επιχειρήματος αυτού, κρίνεται αναγκαία η παράθεση των γεγονότων από τα αρχικά στάδια. Η Ευρώπη λίγους μήνες πριν την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος κορονοϊού σχεδίαζε ένα φιλόδοξο μοντέλο βασισμένο στην έρευνα και την καινοτομία. Είχε προηγηθεί το “Horizon 2020”1, το οποίο άνοιξε το δρόμο για τον «Ορίζοντα Ευρώπη». Η συνεργασία μεταξύ των κρατών, η ανίχνευση ταλέντων, οι Αποστολές, ο ανταγωνισμός και πολλά άλλα χαρακτηρίζουν τον «Ορίζοντα Ευρώπη» (προϋπολογισμός 95,5 δις ευρώ). Καθίσταται αντιληπτό, πως τίποτα δεν σχεδιαζόταν για να προλάβει μια επικείμενη πανδημία, αντιθέτως όλα άνοιγαν τον δρόμο για μια πρόοδο και εξέλιξη. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα, σπέρνοντας τον πανικό παγκοσμίως, όχι μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και τότε κάνει την εμφάνισή του το “Next Generation EU”2, ένα προσωρινό ευρωπαϊκό πρόγραμμα που υπόσχεται την ανάκαμψη από την πανδημία.
Το 2018 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλλε προτάσεις για τον επόμενο προϋπολογισμό της ΕΕ, ωστόσο η οικονομική αστάθεια της πανδημίας ώθησε την Επιτροπή να καταθέσει ένα νέο μέσο, ώστε να επέλθει η ανάκαμψη, το λεγόμενο “Next Generation EU 2021-2027”. Έχει προϋπολογισμό 806,9 δις ευρώ και στοχεύει σε μια «Πιο πράσινη, πιο ψηφιακή, πιο ανθεκτική και καλύτερα προσαρμοσμένη στις τρέχουσες και μελλοντικές εξελίξεις Ευρώπη». Οι πηγές χρηματοδότησης του προγράμματος προέρχονται από τους ιδίους πόρους. Πιο αναλυτικά, από δασμούς, από τα έσοδα του ΦΠΑ, από εισφορές του Ακαθάριστου Εγχώριου Εισοδήματος (ΑΕΕ), ενώ από 1η Ιανουαρίου 2021 εντάθηκαν και νέοι πόροι από μη ανακυκλωμένα απορρίμματα πλαστικών συσκευασιών. Επιπροσθέτως, τα χρήματα προέρχονται από τον δανεισμό από αγορές με ευνοϊκούς όρους συγκριτικά με τα κράτη μέλη. Αυτό πρακτικά σημαίνει, πως η Ένωση δανείζεται χρήματα στο όνομα των κρατών μελών της, καθώς όπως γίνεται αντιληπτό ένα κράτος μέλος από μόνο του δεν μπορεί να δανειστεί με τους ίδιους όρους σε σχέση με την Ένωση. Άλλοι ίδιοι πόροι συνδέονται με τον μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, με τη ψηφιακή εισφορά και το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ. Το “Next Generation EU” αναμένεται να ενισχύσει τις πιο αδύναμες οικονομικά χώρες και να επιφέρει την ανάκαμψη.
Κάθε πρόβλημα εμπεριέχει και μια απάντηση με τη μορφή πολιτικής. Αυτό, ωστόσο, που μπορεί να χαρακτηριστεί ως έλλειψη είναι η πρόβλεψη. Μέσα σε ένα κλίμα ανάκαμψης από την πανδημική κρίση και τις επιπτώσεις της, ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας επιβεβαίωσε το προαναφερθέν, την έλλειψη πρόβλεψης και ετοιμότητας. Ο πόλεμος έφερε ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα της ενεργειακής κρίσης, καθώς έκδηλες έγιναν οι εξαρτήσεις των ευρωπαϊκών χωρών από τον ρωσικό ζυγό. Η απάντηση της Ευρώπης ήταν το “REPowerEU”3, ένα σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που στοχεύει στη σταδιακή κατάργηση της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία έως το 2027, με την εξοικονόμηση ενέργειας, την επιτάχυνση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την έξυπνη επένδυση, την υποστήριξη των διεθνών εταίρων μας. Θα έλεγε κανείς πως είναι μια επέκταση του “Next Generation EU”, αφού έχει στόχο εκτός από τα προαναφερόμενα και την παγκόσμια πράσινη και δίκαιη ενεργειακή μετάβαση, ωστόσο σε μια κρίση η προτεραιότητα δεν είναι αυτή.
Έχοντας συλλέξει όλες τις πιθανές λύσεις για το ενεργειακό, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βάση στις ανανεώσιμες πηγές, αλλά και στις σπάνιες γαίες που κάθε χώρα διαθέτει. Σχεδόν όλες οι χώρες έχουν ενεργειακό πλούτο που παραμένει ανεκμετάλλευτος. Μπορεί το κόστος να είναι υψηλό, σε περίπτωση εξόρυξης μιας νέας πρώτης ύλης, εντούτοις κρίνεται απαραίτητο να υπάρξει μελέτη που να σταθμίζει όλους τους παράγοντες, ώστε να γίνει δυνατή η εξόρυξη με όσο το δυνατόν χαμηλότερο κόστος. Είναι ένα μέτρο που κάθε χώρα οφείλει να λάβει, ιδιαίτερα σε μια τέτοια δύσκολη περίοδο. Η δυσκολία είναι δεδομένη σε κάθε επίπεδο, ωστόσο αποτελεί σίγουρα μια φιλόδοξη λύση για την απεξάρτηση των χωρών από την Ρωσία, αλλά και από οποιαδήποτε χώρα.
Οι σπάνιες γαίες4 εμπεριέχουν μια σειρά από ορισμένα χημικά στοιχεία του περιοδικού πίνακα, συγκεκριμένα από την ομάδα των λανθανίδων (+ύττριο). Σήμερα πολλές συσκευές είναι κατασκευασμένες από στοιχεία σπάνιων γαιών, όπως τα κινητά τηλέφωνα, οι επαναφορτιζόμενες μπαταρίες, οι Η/Υ κτλ. Καθίσταται αντιληπτό, πως οι σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται σε τεχνολογίες και συσκευές που είναι μαζικές και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας όλων και για τον λόγο αυτό, κρίνεται επιβεβλημένη η άμεση εκμετάλλευσή τους.
Δύο χρόνια συνεχών εξελίξεων και αυξανόμενων δυσκολιών, με προγράμματα και πολιτικές που «απαντούσαν» σε κάθε νέο δεδομένο, με την αβεβαιότητα και την αέναη αλλαγή να θεωρούνται συνήθη φαινόμενα. Από την αισιοδοξία του μέλλοντος με την έρευνα και την καινοτομία στην ιχνηλάτηση των κρουσμάτων. Από την ανάκαμψη από την πανδημία στην ενεργειακή κρίση που επέφερε ο πόλεμος. Ένα μάθημα που οι συγκυρίες έκαναν φανερό, είναι η πρόβλεψη και η ετοιμότητα, κάτι που από εδώ και στο εξής θα πρέπει να ενσωματώσει κάθε χώρα στην ατζέντα της.
Βιβλιογραφία
- European Commission. Horizon Europe. Διαθέσιμο σε: https://research-and-innovation.ec.europa.eu/funding/funding-opportunities/funding-programmes-and-open-calls/horizon-europe_en
- European Commission. Recovery plan for Europe. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/strategy/recovery-plan-europe_en#nextgenerationeu
- European Commission. REPowerEU: A plan to rapidly reduce dependence on Russian fossil fuels and fast forward the green transition. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_22_3131
- Rawmathhub.gr. (2022). Τί είναι οι σπάνιες γαίες;. Διαθέσιμο σε: https://rawmathub.gr/%CE%B3%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE-%CE%B2%CE%AC%CF%83%CE%B7/%CF%84%CE%B9-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CE%B9-%CF%83%CF%80%CE%AC%CE%BD%CE%B9%CE%B5%CF%82-%CE%B3%CE%B1%CE%AF%CE%B5%CF%82?dt=1666970514022