Loading...
Πρόσφατες αναλύσεις
Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο

Η διεκδίκηση των Γερμανικών Αποζημιώσεων από τη σκοπιά του Διεθνούς Δικαίου

γράφει η Αλεξάνδρα Αναργύρου

 

Το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου άφησε την ελληνική κοινωνία σε μια τραγική κατάσταση εξαθλίωσης. Από οικονομικής πλευράς, το αναγκαστικό δάνειο το οποίο είχε επιβληθεί κατά την εποχή της γερμανικής κατοχής στην ελληνική κυβέρνηση, ο υπερπληθωρισμός, η λεηλασία της γεωργικής παραγωγής και η απομύζηση του πλούτου και των βασικών αγαθών πρώτης ανάγκης είχαν ως αποτέλεσμα τρομακτικά υψηλά ποσοστά λιμοκτονιών. Από κοινωνικής πλευράς, ο βασανισμός και η εξόντωση αθώων ανθρώπωνκαθώς και η πλήρης καταστροφή ολόκληρων περιοχών άφησαν μια χώρα ολοκληρωτικά συντετριμμένη.

Μετά το τέλος του πολέμου, οι ΗΠΑ, η Αγγλία, η Γαλλία και η ΕΣΣΔ οδήγησαν την Γερμανία στα ειδικά δικαστήρια για τα εγκλήματα πολέμου που είχε διαπράξει. Στις Διασκέψεις της Γιάλτας και του Πότσδαμ αποφασίστηκε ο διαμελισμός της Γερμανίας σε Ανατολική και Δυτική και η υποχρέωσή της να επανορθώσει για τις ζημίες που προξένησε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ωστόσο, σύμφωνα με τησυμφωνία του Λονδίνου (1953), η Γερμανία είχε το δικαίωμα να αναβάλει την υποχρέωση επανόρθωσης προς τις χώρες που υπέστησαν ζημία μέχρι την επανένωσή της (1989). Μετά το 1989, οι ελληνικές κυβερνήσεις επανέφεραν το θέμα των γερμανικών επανορθώσεων. Παρ’ όλα αυτά, οι γερμανικές κυβερνήσεις αρνήθηκαν επανειλημμένα την ύπαρξη υποχρέωσης επανόρθωσης, επικαλούμενες αβάσιμα νομικά επιχειρήματα (την συμφωνία του Λονδίνου, την παραγραφή των εγκλημάτων μετά από κάποιο ορισμένο χρονικό διάστημα, καθώς και τον θεσμό της ετεροδικίας) ως κάλυμμα προκειμένου να υπεκφεύγουν του αιτήματος για αποζημίωση.

Από τότε έως και σήμερα, πολλοί έχουν προσπαθήσει να διεκδικήσουν την εκπλήρωση του αιτήματος επανόρθωσης, όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε τοπικό, με πρωτοβουλίες πολιτών (Δίστομο) δίχως όμως να έχει επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Εν έτη2019, το θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων εκκρεμεί, αφήνοντας ανοιχτές τις πληγές των συγγενών των θυμάτων του πολέμου που απαιτούν να δικαιωθούν. Πρόκειται για μια επιτακτική ανάγκη ηθικής αποκατάστασης, ένα πάγιο αίτημα απόδοσης δικαιοσύνης για τα εγκλήματα που υπέστη ο ελληνικός λαός.

Το αίτημα αποζημίωσης του ελληνικού λαού αποτελεί νομικά αναγνωρισμένο δικαίωμα βάσει του διεθνούς δικαίου. Σύμφωνα με τη Σύμβαση περί των Νόμων και Εθίμων του κατά ξηράνπολέμου και τον προσαρτημένο κανονισμό (Χάγη, 1907) και σύμφωνα με το άρθρο 1 της  Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου του ΟΗΕ περί ευθύνης των κρατών από διεθνώς άδικες πράξεις (2001), η ευθύνη ενός κράτους που πηγάζει από την παραβίαση μιας διεθνούς υποχρέωσης δημιουργεί την υποχρέωση της επανόρθωσης προς το πληγέν κράτος. Επίσης, το δικαίωμα αποζημίωσης των πληγέντων ενός πολέμου προστατεύεται και από τις Διατάξεις του Δικαίου του Πολέμου σχετικά με τα δικαιώματα των μαχίμων, των αιχμαλώτων και των αμάχων. Κατ’ επέκταση, στηριζόμενοι στις παραπάνω διατάξεις, οι σφαγές του άμαχου πληθυσμού, των ομήρων, οι εμπρησμοί χωριών, τα αντίποινα στους αντάρτες, η δήμευση περιουσιών πολιτών, οι επιτάξεις τροφίμων και η επιβολή του «κατοχικού δανείου» αποτελούν ορισμένες μόνο από τις παραβιάσεις για τις οποίες η Γερμανία έχει την υποχρέωση επανόρθωσης. Συγκεκριμένα, η επανόρθωση μπορεί να πάρειτη μορφή αποκατάστασης βλάβης, αποζημίωσηςκαι ικανοποίησης. Σύμφωνα μάλιστα με το κεφάλαιο IV της Σύμβασης της Χάγης του 1907 και τον κανονισμό 41 της Σύμβασης της Χάγης του 1899, η αποζημίωση πρέπει να καλύπτει κάθε ζημιά, υλική και ηθική, συμπεριλαμβανομένων και των τόκων.

Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά τα επιχειρήματα της Γερμανίας, το μοναδικό δικονομικό κώλυμα το οποίο έχει επανειλημμένα επικαλεστεί το γερμανικό κράτος και που λειτουργεί ως τροχοπέδη όσον αφορά τηδιεκδίκηση των γερμανικών επανορθώσεων είναι ο κανόνας της ετεροδικίας, ο οποίος προσφέρει δικαστική ασυλία σε ένα κράτος, δηλαδή τοπροστατεύει από το να καταστεί διάδικο μέρος ενώπιον δικαστηρίου ενός άλλου κράτους παρά τη θέλησή του. Ωστόσο, με βάση το άρθρο 41 παρ. 2 της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου για την Διεθνή Ευθύνη των κρατών, σε περίπτωση παραβίασης διεθνών κανόνων αναγκαστικού χαρακτήρα, η δικαστική ασυλία του κράτους παραμερίζεται.

Ορόσημο για τη διεκδίκηση των πολεμικών επανορθώσεων αποτελεί η επανασύσταση της Επιτροπής διεκδίκησης των αποζημιώσεων το 1991 με πρωτοβουλία του νομάρχη Βοιωτίας,Ιωάννη Σταμούλη, ο οποίος οργάνωσε ένα μαζικό κίνημα κατάθεσης αγωγών από τους συγγενείς των θυμάτων του πολέμου για ανθρώπινες απώλειες και υλικές ζημιές. Το 1995, ο νομάρχης Βοιωτίας Σταμούλης άσκησε αγωγή στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Λιβαδειάς για τους συγγενείς των 218 θυμάτων του πολέμου με αίτημα την καταβολή του ποσού των 9.448.105 δραχμών ως αποζημίωση από τη γερμανική κυβέρνηση για ηθική βλάβη. Η αγωγή βασίζεται στο άρθρο 3 της Σύμβασης της Χάγης του 1907 καθώς και στο άρθρο 46 του κανονισμού περί νόμων και εθίμων του κατά ξηράν πολέμου. Η απόφαση του δικαστηρίου 137/1997 παραμέρισε τον κανόνα της ετεροδικίας και έκανε αποδεκτό το αίτημα αποζημίωσης. Η Γερμανία, ωστόσο, αρνήθηκε να παραστεί στο ελληνικό δικαστήριο, επικαλούμενη τον κανόνα της ετεροδικίας.

Το θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων έχει απασχολήσει πολλά ακόμα δικαστήρια. Ωστόσο, σε αντίθεση με το Πρωτοδικείο Λιβαδειάς, όλες οι αποφάσεις αναγνώρισαν στην Γερμανία το δικαίωμα δικαστικής ασυλίας. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η υπόθεση Ferrini(11.3.2004). Πρόκειται για το δεύτερο ανώτατο ακυρωτικό εθνικό δικαστήριο (Corte deCassazione της Ιταλίας) το οποίο δεν αναγνώρισε τον κανόνα της ετεροδικίας, αλλά την υπεροχή των κανόνων του εθιμικού δικαίου. Η συγκεκριμένη απόφαση είναι πολύ ενθαρρυντική, καθώς ενισχύει τη θέση της Ελλάδας ως προς την περαιτέρω διεκδίκηση των αποζημιώσεων.

Αναφορικά με τους τρόπους διευθέτησης του συγκεκριμένου θέματος, υπάρχουν αρκετές εναλλακτικές. Μια πιθανή λύση αποτελεί η διπλωματική οδός μέσω διαπραγματεύσεων σε διμερές επίπεδο, καθώς επίσης και η προσφυγή της ελληνικής κυβέρνησης στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αν και προκειμένου να συμβεί αυτό, απαιτείται η σύμφωνη γνώμη και των δύο μερών. Επιπλέον, μια άλλη επιλογή θα αποτελούσε και η συμφιλίωση μέσω της παρέμβασης των αρμόδιων οργάνων, καθώς και η περίπτωση της διαμεσολάβησης, όπου στη συγκεκριμένη διαδικασία το αντικείμενο των συνομιλιών περιορίζεται αυστηρά και μόνο στο συγκεκριμένο θέμα, το οποίο έχει εξ’ αρχής συμφωνηθεί από τα δύο μέρη. Παράλληλα, μια ακόμα εναλλακτική αποτελεί και η διαιτησία, η οποία πραγματοποιείται μόνο μετά από κοινή συναίνεση των δύο πλευρών, ενώ στην έσχατη περίπτωση όπου οι συνομιλίες οδηγηθούν σε αδιέξοδο, υπάρχει η δυνατότητα προσφυγής της Ελλάδας στα εθνικά δικαστήρια.

Συμπερασματικά, όσον αφορά τη διεκδίκηση των πολεμικών αποζημιώσεων, ο κανόνας της ετεροδικίας πρέπει να παραμερίζεται, καθώς η σύγχρονη δημοκρατική δικαιοταξία οφείλει να προστατεύει τις οικουμενικές ανθρωπιστικές αξίες και να τιμωρεί εγκληματικές πράξεις που παραβιάζουν κάθε έννοια διεθνούς νομιμότητας. Κατά καιρούς, η Γερμανία έχει επικαλεστεί αρκετά επιχειρήματα, όπως την δικαστική ασυλία ή την παραγραφή των εγκλημάτων. Ωστόσο, με βάση το καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και το άρθρο 1 της απόφασης της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ (No. 2391), τα διεθνή εγκλήματα δεν παραγράφονται ποτέ. Επομένως, οι ελληνικές κυβερνήσεις οφείλουν να προβούν σε συστηματική διεκδίκηση των αποζημιώσεων ως την ελάχιστη ηθική ανταμοιβή για όλους τους συγγενείς των θυμάτων του πολέμου.

Πηγές

Ρούκουνας Εμμανουήλ, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο (2η έκδοση), Νομική Βιβλιοθήκη, 2015

Γιαρένης Ε., Δίκαιο του Πολέμου και Στρατιωτικό Ποινικό Δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη, 2009

Καρεκλάς Ι., Διεθνές Δίκαιο με έμφαση στο δίκαιο του πολέμου, Νομική Βιβλιοθήκη, 2014

Ζάικος Νικόλαος Α., Η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου των Ηνωμένων Εθνών, Εκδόσεις Σάκκουλα Α.Ε., 2002

Rau Markus, State Liability for International Humanitarian Law – The Distomo Case before the German Federal Constitutional Court, 2006.Διαθέσιμο σε

https://static1.squarespace.com/static/56330ad3e4b0733dcc0c8495/t/56b877162fe131367842863c/1454929687084/GLJ_Vol_07_No_07_Rau.pdf

Μαρούδα Μαρία Ντανιέλλα, Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Εκδόσεις I. Σιδέρης, 2015

Π. Νάσκου Περράκη, Κώδικας Πράξεων Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, 2013

Καταστατικό Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, Εφημερίς της Κυβερνήσεως, (Αρ. Φύλλου 75), 2002