γράφει η Δάφνη Τσιπίτση
Η ιστορία μας έχει διδάξει ότι μπορούμε να επιλύσουμε τα παγκόσμια προβλήματά μας περισσότερο αποτελεσματικά όταν τα αντιμετωπίζουμε συλλογικά. Σε έναν κόσμο με ολοένα και περισσότερη αλληλεξάρτηση και αβεβαιότητα – σε έναν κόσμο που σκιάζεται από την απειλή του πολέμου, της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος- πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά τι σημαίνει τόσο για εμάς ως άτομα όσο και για την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της να είμαστε παγκόσμιοι πολίτες.
Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση μεγαλώνει και διευρύνεται, αντιμετωπίζουμε πολλές προκλήσεις και ευκαιρίες. Πως μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να αναπτύξει μια ισχυρότερη, περισσότερο ενιαία φωνή στους διεθνείς θεσμούς; Πως αντιλαμβάνονται οι πολίτες τον ρόλο της Ένωσης πέραν των συνόρων της στο πλαίσιο του νέου γύρου εμπορίου και των πολλών πλανητικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε στους τομείς της ασφάλειας, της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος;
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η άποψη των Ευρωπαίων για τον ρόλο που διαδραματίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση στον κόσμο σήμερα. Το 84% πιστεύει πως η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να ασκεί μεγαλύτερη επιρροή και να επηρεάζει περισσότερο τα γεγονότα που διαδραματίζονται παγκοσμίως. Να έχει δηλαδή ένα μεγαλύτερο ρόλο και να ασκεί μεγαλύτερη επιρροή σε σημαντικά θέματα. Μόλις το 8% των Ευρωπαίων δηλώνει πως η σημερινή στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ιδανική ενώ υπάρχει και ένα ποσοστό 8% που πιστεύει πως θα πρέπει να επικεντρωθούμε περισσότερο σε θέματα που αφορούν την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση και λιγότερο σε ζητήματα που αφορούν τον υπόλοιπο κόσμο. Σχετικά με την εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 86% πιστεύει πως τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να προσπαθήσουν να συνεργαστούν μεταξύ τους ώστε να επιτύχουν μια ενιαία εξωτερική πολιτική. Μόλις το 9% δηλώνει πως θα πρέπει κάθε μέλος να έχει διαφορετική εξωτερική πολιτική και μόνο σε περιπτώσεις όπου μπορούν να συνεργαστούν με επιτυχία τα κράτη μέλη μεταξύ τους, τότε να έχουν κοινή εξωτερική πολιτική. Τέλος, μόνο το 5% πιστεύει πως δεν θα πρέπει να υπάρχει κοινή εξωτερική πολιτική. Από όλα τα παραπάνω συμπεραίνουμε πως η πλειοψηφία των Ευρωπαίων επιθυμεί κοινή εξωτερική πολιτική.
Γράφημα 2.1: Κοινή αμυντική πολιτική
Η Ένωση εξελίχθηκε με την παγκοσμιοποίηση, επιδιώκοντας τη διασφάλιση της αρμονικής ανάπτυξης του παγκόσμιου εμπορίου και προάγοντας παράλληλα τον δίκαιο και βιώσιμο χαρακτήρα του. Συγχρόνως, στηρίζει τις αναπτυσσόμενες χώρες και περιφέρειες στο πλαίσιο των διμερών της σχέσεων με σκοπό να τις εντάξει στο παγκόσμιο εμπόριο μέσω προτιμησιακών μέτρων. Με τις δράσεις αυτές, αναπτύχθηκε μια στρατηγική για μια ανταγωνιστική Ευρώπη σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία αλλά και στις διεθνείς επενδύσεις προς μια σφαιρική ευρωπαϊκή πολιτική και καθιερώθηκε ένα καθεστώς κοινής εμπορικής πολιτικής στις εξαγωγές, στις εισαγωγές και στην εμπορική άμυνα. Επίσης η Ε.Ε αναλαμβάνει παγκόσμια δράση βοηθώντας τρίτες χώρες να αντιμετωπίσουν τις κλιματικές αλλαγές. Το 2005, η Ε.Ε σύναψε μια σειρά νέων συμφωνιών συνεργασίας για την αλλαγή του κλίματος, κυρίως με την Κίνα και την Ινδία, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η συνεργασία για πρακτικές λύσεις που προάγουν την ενεργειακή απόδοση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 στην Αμερική και όσα ακολούθησαν, η διαχείριση της παγκοσμιοποίησης και των νέων απειλών ενίσχυσαν τις τάσεις για την ανάδειξη της Ε.Ε σε περισσότερο αποτελεσματικό συντελεστή στο παγκόσμιο σύστημα
, με αποτέλεσμα η Συνέλευση να συστήσει 2 ‘’ομάδες εργασίας’’ μια για την ‘’εξωτερική δράση της Ένωσης’’ και μια για την ‘’άμυνα’’. Η ΕΕ αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα σε ποικίλους τομείς: από την αντιμετώπιση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και τη σταθεροποίηση της κατάστασης στη Σομαλία και την ευρύτερη περιοχή του Κέρατος της Αφρικής μέχρι την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η κοινή της εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας, που έχει σχεδιαστεί για την επίλυση των διαφορών και την προώθηση της διεθνούς αλληλοκατανόησης, στηρίζεται στη διπλωματία. Συμπληρωματικό ρόλο παίζουν συχνά το εμπόριο, η ανθρωπιστική βοήθεια, η ασφάλεια και η άμυνα. Η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος χορηγός αναπτυξιακής χρηματοδότησης στον κόσμο και, κατά συνέπεια, βρίσκεται στην πλέον κατάλληλη θέση για την ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας με τις αναπτυσσόμενες χώρες. Και μόνον το δημογραφικό και οικονομικό ειδικό βάρος μιας ένωσης 28 κρατών την καθιστούν μείζονα δύναμη. Η ΕΕ είναι η μεγαλύτερη εμπορική δύναμη παγκοσμίως, με το δεύτερο ισχυρότερο διεθνώς νόμισμα, το ευρώ. Η τάση λήψης κοινών αποφάσεων στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής αυξάνει τη δύναμη της. Η ΕΕ διαδραματίζει σήμερα πρωτεύοντα ρόλο ως πάροχος ασφάλειας. Από τον Ιανουάριο του 2007, η ΕΕ μπορεί να πραγματοποιεί επιχειρήσεις ταχείας αντίδρασης με 2 μάχιμες ομάδες, η καθεμιά από τις οποίες αποτελείται από 1.500 στρατιώτες. Εάν είναι απαραίτητο, 2 επιχειρήσεις μπορούν να ξεκινήσουν σχεδόν ταυτόχρονα.
, με αποτέλεσμα η Συνέλευση να συστήσει 2 ‘’ομάδες εργασίας’’ μια για την ‘’εξωτερική δράση της Ένωσης’’ και μια για την ‘’άμυνα’’. Η ΕΕ αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα σε ποικίλους τομείς: από την αντιμετώπιση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και τη σταθεροποίηση της κατάστασης στη Σομαλία και την ευρύτερη περιοχή του Κέρατος της Αφρικής μέχρι την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η κοινή της εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας, που έχει σχεδιαστεί για την επίλυση των διαφορών και την προώθηση της διεθνούς αλληλοκατανόησης, στηρίζεται στη διπλωματία. Συμπληρωματικό ρόλο παίζουν συχνά το εμπόριο, η ανθρωπιστική βοήθεια, η ασφάλεια και η άμυνα. Η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος χορηγός αναπτυξιακής χρηματοδότησης στον κόσμο και, κατά συνέπεια, βρίσκεται στην πλέον κατάλληλη θέση για την ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας με τις αναπτυσσόμενες χώρες. Και μόνον το δημογραφικό και οικονομικό ειδικό βάρος μιας ένωσης 28 κρατών την καθιστούν μείζονα δύναμη. Η ΕΕ είναι η μεγαλύτερη εμπορική δύναμη παγκοσμίως, με το δεύτερο ισχυρότερο διεθνώς νόμισμα, το ευρώ. Η τάση λήψης κοινών αποφάσεων στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής αυξάνει τη δύναμη της. Η ΕΕ διαδραματίζει σήμερα πρωτεύοντα ρόλο ως πάροχος ασφάλειας. Από τον Ιανουάριο του 2007, η ΕΕ μπορεί να πραγματοποιεί επιχειρήσεις ταχείας αντίδρασης με 2 μάχιμες ομάδες, η καθεμιά από τις οποίες αποτελείται από 1.500 στρατιώτες. Εάν είναι απαραίτητο, 2 επιχειρήσεις μπορούν να ξεκινήσουν σχεδόν ταυτόχρονα.
Εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης και των συνεπειών της υποστηρίζεται ότι θα αναδειχθεί σε ‘’νέο είδος υπερδύναμης’’ (new breed super power). Η Ε.Ε θεωρείται ‘’ήπιας μορφής δύναμη’’ (soft power) και εφόσον το εύρος των απειλών και κινδύνων που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα (κλιματολογικές αλλαγές, τρομοκρατία, μεταναστευτικές ροές, πανδημίες, εσωτερικές συγκρούσεις, ανάπτυξη, κτλ.) δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά μόνο με τη χρήση της στρατιωτικής ισχύος καθώς απαιτείται ένα μείγμα ‘’ήπιων μέσων δύναμης’’ (διπλωματίας, εξωτερικής βοήθειας, κλπ.) , η Ευρώπη μπορεί να αποτελέσει ‘’παιδαγωγική δύναμη’’ ως πρότυπο για αντιγραφή από άλλες χώρες, καθώς στο μείγμα των ήπιων μορφών δύναμης κατέχει κεντρική θέση. Με μια τέτοια θέση της Ε.Ε το ‘’ευρωπαϊκό όνειρο’’ θα υπερκάλυπτε πλήρως το ‘’αμερικανικό όνειρο’’.