Loading...
Latest news
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Η γεωπολιτική σημασία της Ευρασίας και η πολιτική των ΗΠΑ

Γράφει η Παναγιώτα Τσενέ

Τα τελευταία χρόνια, οι εξελίξεις στην Ευρώπη και την Ασία είναι ραγδαίες και πολλές φορές απρόβλεπτες. Η οικονομική στασιμότητα και η πολιτική αστάθεια στο εσωτερικό των κρατών που προκάλεσε η πανδημία όπως και ο πόλεμος στην Ουκρανία με την επακόλουθη ενεργειακή και επισιτιστική κρίση αποτελούν αντιπροσωπευτικά παραδείγματα. Σε επίπεδο κρατών και διεθνών σχέσεων, οι εξελίξεις αυτές μπορούν να εξηγηθούν ως ένα βαθμό από τις θεωρίες της γεωπολιτικής. Έτσι, το παρόν άρθρο εξετάζει τη θέση της Ευρασίας μέσα από τη θεωρία του Mackinder για παγκόσμια κυριαρχία και στη συνέχεια την πολιτική που ακολουθούν οι ΗΠΑ, ως ηγέτιδα δύναμη του διεθνούς συστήματος, όπως την περιέγραψε ο Brzezinski.

Η θεωρία της «Heartland» του Mackinder συμπυκνώνεται στις ακόλουθες προτάσεις: «όποιος κυβερνά την Ανατολική Ευρώπη, κυριαρχεί στην Καρδιά, όποιος κυριαρχεί στην Καρδιά, ελέγχει το Παγκόσμιο νησί, όποιος ελέγχει το Παγκόσμιο νησί, κυριαρχεί στον κόσμο», με τη σημερινή Ρωσία, κυρίως, να αποτελεί την «Καρδιά» και την Ευρασία με την Αφρική να αποτελούν το Παγκόσμιο νησί. Η «καρδιά» είναι σημαντική, γιατί θεωρείται ότι τα κράτη που την ελέγχουν έχουν ευκολότερη πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους και βιομηχανικά κέντρα. Τη θεωρία του Mackinder συμπληρώνει η ρήση του αμερικανού αναλυτή, Spykman: «Όποιος ελέγχει την περίμετρο, κυριαρχεί στην Ευρασία. Όποιος κυριαρχεί στην Ευρασία ελέγχει τις τύχες του κόσμου», δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στη περιοχή περιμετρικά της «καρδιάς».

Οι παραπάνω παρατηρήσεις επαληθεύονται από το γεγονός ότι οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα και η Ευρωπαϊκή Ένωση επιθυμούν να επεκτείνουν την επιρροή τους σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει στραφεί στην Κεντρική Ασία λόγω της ενεργειακής της ευαλωτότητας. Κατά αυτό τον τρόπο, μέσω του εκδημοκρατισμού των θεσμών των συγκεκριμένων χωρών και του πολιτικού διαλόγου, η Ευρώπη ελπίζει να διαφοροποιήσει τους προμηθευτές ενέργειας. Η Κίνα, από την άλλη, έχει ως στόχο τη διεύρυνση των οικονομικών και εμπορικών σχέσεών της στα πλαίσια της επαναδημιουργίας του Δρόμου του Μεταξιού. Ωστόσο, το ενδιαφέρον της για τον έλεγχο του πετρελαίου είναι φανερό μέσα από την υπογραφή διαφόρων συμφωνιών για τον εκσυγχρονισμό των συγκοινωνιών και των υποδομών, που μελλοντικά θα διευκόλυνε την έρευνα και την εξαγωγή πετρελαίου για χάρη της Κίνας.

Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας αποτελούν για τη Ρωσία μέρος του «εγγύς εξωτερικού» της. Η Μόσχα προσπαθεί να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή μέσω διπλωματικών, οικονομικών και στρατιωτικών μέσων. Παράλληλα, επιθυμεί να εμποδίσει τη δυτική επιρροή στην περιοχή μέσω της συνεργασίας της με την Κίνα και το Ιράν, ενώ προωθεί τα συμφέροντά της μέσω διαφόρων περιφερειακών οργανισμών, όπως ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), η Κοινοπολιτεία των Ανεξάρτητων Κρατών (CSI) και ο Οργανισμός της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO). Η Ρωσία έχει, επίσης, το πλεονέκτημα της γεωγραφικής εγγύτητας έναντι της Δύσης, ενώ ήδη ελέγχει πολλές από τις διαδρομές για την εξαγωγή φυσικού αερίου και πετρελαίου προς τα δυτικά κράτη.

Αντίθετα, την ηγεμονία της Ρωσίας στην «καρδιά» αμφισβητούν οι ΗΠΑ. Σε έγγραφο του Πενταγώνου (1992) αναφέρεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να εμποδίσουν την άνοδο οποιασδήποτε εχθρικής δύναμης επιθυμεί να ελέγξει τα εδάφη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Συγκεκριμένα, οι στόχοι τους είναι, αφενός, η ανάσχεση της Ρωσίας, της Κίνας και ενδεχομένως του Ιράν, και αφετέρου η εξασφάλιση της πρόσβασης των ΗΠΑ στις πλουτοπαραγωγικές πηγές της περιοχής. Προκειμένου να το πετύχουν αυτό οι Ηνωμένες Πολιτείες ενισχύουν την παρουσία τους μέσω του ΝΑΤΟ και στρατιωτικού προσωπικού γενικότερα. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να αναφερθεί, ότι ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας αποτελεί την αφορμή για τις στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ και την προώθηση των συμφερόντων τους. Είναι, άλλωστε, γεγονός ότι η παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών έχει αυξηθεί σημαντικά στην Κεντρική Ασία μετά την 11η Σεπτεμβρίου.

Στην περίπτωση της Ανατολικής Ευρώπης, οι περισσότερες χώρες που ανήκαν στη Σοβιετική Ένωση είναι πλέον μέλη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ με εξαίρεση την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Λευκορωσία. Ειδικότερα, η Ουκρανία και η Κριμαία επιτρέπουν στη Ρωσία να έχει πρόσβαση σε θερμά νερά και προβολή ισχύος στη Μεσόγειο. Έχοντας, λοιπόν, υπό τον έλεγχό της την Ουκρανία, η Ρωσία μετατρέπεται σε «ισχυρό αυτοκρατορικό κράτος». Ωστόσο, σε περίπτωση που η Δύση θέσει υπό την σφαίρα επιρροής της την Ουκρανία, η Ρωσία αποκόπτεται από τη ζωτικής σημασίας Μαύρη Θάλασσα. Αυτός είναι και ο λόγος για «την προβλέψιμη ρωσική στρατιωτική απάντηση, παρά τα αρνητικά μέτρα από τη δύση».

Όπως περιγράφει ο αμερικανός αναλυτής, Brzezinski, αν οι ΗΠΑ έπρεπε να επιλέξουν ανάμεσα σε μία μεγαλύτερη ευρωατλαντική συμμαχία και σε μία καλύτερη συνεργασία με τη Ρωσία θα έπρεπε να διαλέξουν το δεύτερο, κάτι, όμως, που δεν συμβαίνει στο παρόν. Σε μεγάλο βαθμό, ωστόσο, οι ΗΠΑ ακολουθούν τη στρατηγική για την Ευρασία που περιέγραψε ο Brzezinski στο βιβλίο του «Η μεγάλη σκακιέρα». Κύριος στόχος παραμένει ο εξής: κανένα κράτος ή συνασπισμός κρατών να μην μπορέσει να εκδιώξει τις ΗΠΑ από την Ευρασία. Με αυτόν τον τρόπο, προκύπτει ότι ο σχηματισμός αξιόλογων συμμαχιών και η διεύρυνση της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ είναι απαραίτητα στοιχεία για την εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού. Ειδικότερα, μία μεγαλύτερη Ευρώπη σημαίνει περαιτέρω εξάπλωση της αμερικανικής επιρροής. Δεν θα πρέπει, όμως, η διεύρυνση και η ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να είναι τέτοια που να μπορεί να αμφισβητήσει την θέση και παρουσία των ΗΠΑ στην Ευρώπη.

Στη συνέχεια, ο Brzezinski προτείνει «μεγάλης έκτασης διεθνή επένδυση» στην περιοχή της Κασπίας και Κεντρικής Ασίας συμβάλλοντας, αφενός, στην ανεξαρτησία των κρατών και αφετέρου, στην απομάκρυνσή τους από τη σφαίρα επιρροή της Μόσχας. Στα μακροπρόθεσμα σχέδια των ΗΠΑ θα πρέπει να βρίσκεται η βελτίωση των διμερών σχέσεων με το Ιράν και η ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε διαφορετική περίπτωση προέβλεψε ότι, μία Τουρκία εκτός ΕΕ θα γίνει πιο «ισλαμική» και επιρρεπής στο να ασκήσει βέτο σε μελλοντικές διευρύνσεις του ΝΑΤΟ. Τέλος, στην Άπω Ανατολή, η Ιαπωνία αναδεικνύεται σε στρατηγικό σύμμαχο για την ανάσχεση της Κίνας. Εντούτοις, μακροπρόθεσμα μέσω της Ιαπωνίας, στόχος των ΗΠΑ θα πρέπει να είναι η εμβάθυνση των σχέσεών της με την Κίνα για τη διασφάλιση της σταθερότητας στην Ευρασία.

Έχει υποστηριχθεί, ότι, όπως οι ΗΠΑ συγκρούονται με μία αναθεωρητική Ρωσία στην Ουκρανία, το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί με την Κίνα, αυτή τη φορά στην Ταϊβάν. Γίνεται κατανοητό, συνεπώς, ότι, μέσα από τη γεωπολιτική θεωρία και ανάλυση του Mackinder και Brzezinski αντίστοιχα, γίνονται κατανοητές οι αλληλεπιδράσεις, οι συνεργασίες και συγκρούσεις στην Ευρασία και στην Ευρώπη ειδικότερα. Η χρησιμότητά τους έγκειται, επίσης, στα συμπεράσματα και τις προβλέψεις για πιθανές εξελίξεις στην εν λόγω περιοχή.

ΠΗΓΕΣ:

Brzezinski Ζ. (1997). The Grand Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives. Published by Basic Books.

Scott M. and Alcenat W. (2008). Revisiting the Pivot: The Influence of Heartland Theory in Great Power Politics. Macalester College. Online at: https://www.creighton.edu/fileadmin/user/CCAS/departments/PoliticalScience/MVJ/docs/The_Pivot_-_Alcenat_and_Scott.pdf

Kaddorah, E. (2014). Flashpoint Ukraine: The Pivot of Geography in Command of the West’s Eastern Gateway. Arab Center for Research & Policy Studies. Online at: http://www.jstor.org/stable/resrep12661

Εκδόσεις Ποιότητα. (2018). Προσδιοριστικές γεωπολιτικές / γεωστρατηγικές θεωρήσεις και οι άξονες των ηγεμονικών αντιπαραθέσεων στις περιφέρειες τον 21ο αιώνα. Διαθέσιμο σε: https://piotita.gr/2018/03/20/%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CE%B3%CE%B5%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CE%B3%CE%B5%CF%89%CF%83%CF%84/

Dominguez G. (2023). Is Taiwan the next Ukraine? It’s more complicated. Japan Times. Online at: https://www.japantimes.co.jp/news/2023/02/19/asia-pacific/ukraine-war-anniversary-taiwan-comparison/

Πηγή εικόνας: https://www.researchgate.net/figure/The-Geographical-Pivot-of-History-Map-of-the-Heartland-Theory-as-published-by_fig1_336668178