Γράφει ο Ηλίας Λουκαΐτης
Οι ΗΠΑ βιώνουν τη δεύτερη μεγαλύτερη συνταγματική εκτροπή στα 250 χρόνια της σύγχρονης ιστορίας τους. Η εισβολή εξτρεμιστών οπαδών στο Καπιτώλιο, οι οποίοι παρακινήθηκαν από τις εμπρηστικές δηλώσεις του Προέδρου Trump περί νοθείας και κλοπής των εκλογών, αποτελεί μια βαθιά τομή στην αμερικανική κοινωνία. Ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος Biden προσπαθεί με κάθε τρόπο να επουλώσει το αμερικανικό κοινό αίσθημα, το οποίο, επί Προεδρίας Trump, δέχθηκε ισχυρά πλήγματα, ιδιαίτερα τους τελευταίους δύο μήνες. Η αμερικανική κοινή γνώμη έχει να διχασθεί τόσο βαθιά από την δεκαετία του ’60, όταν δηλαδή, επί Προεδρίας Lyndon Johnson, ο πόλεμος του Βιετνάμ και οι φυλετικές διακρίσεις εις βάρος των μαύρων τραυμάτισαν σοβαρά την αμερικανική κοινωνία.
Στις 20 Ιανουαρίου του 1961, λοιπόν, ανέλαβε την προεδρία ο 35ος Πρόεδρος των ΗΠΑ, John F. Kennedy, αποτελώντας τον νεότερο Πρόεδρο των ΗΠΑ και ίσως έναν από τους δημοφιλέστερους Πρόεδρους τους. Η Προεδρία Kennedy έδινε προτεραιότητα στο ‘’φαίνεσθαι’’ αντί του ‘’είναι’’, ήταν δηλαδή ισχυρή στην εικόνα και πενιχρή στην ουσία. Την περίοδο της Προεδρίας του, ο Kennedy είχε όραμα να κερδίσει τις εκλογές του 1964 μέσω ριζοσπαστικών πολιτικών, οι οποίες θα οδηγούσαν σε μεταρρυθμίσεις υπέρ της πολιτικής και φυλετικής ισότητας. Όσον αφορούσε στην εξωτερική πολιτική, εστίασε το ενδιαφέρον του στις εξελίξεις στο Νότιο Βιετνάμ, διότι είχε την αντίληψη ότι η κομμουνιστική απειλή θα πρέπει να αναχαιτιστεί οπουδήποτε στην υφήλιο, και ότι αν ‘’έπεφτε’’ το Βιετνάμ, θα επικρατούσε η θεωρία του ντόμινο. Ενδεικτικό είναι ότι επί Προεδρίας Kennedy στα τέλη του 1962 στο Νότιο Βιετνάμ υπήρχαν 11.000 στρατιωτικοί σύμβουλοι. Τέτοιου είδους κινήσεις στάθηκαν ικανές ώστε να δεσμεύσουν την αμερικανική παρουσία στο Βιετνάμ. Έτσι, ο θάνατός του, τον Νοέμβριο του 1963 στο Dallas, ανάγκασε τον επερχόμενο Πρόεδρο Lyndon Johnson, να συνεχίσει στην ίδια κατεύθυνση.
Ο Lyndon Johnson ανέλαβε την Προεδρία της χώρας την ίδια μέρα του θανάτου του JFK, σε μία αρκετά δύσκολη περίοδο για τις ΗΠΑ. Εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στον Πόλεμο του Βιετνάμ, ενώ ταυτόχρονα οι αντιδράσεις του αμερικανικού λαού σε σχέση με την εμπλοκή της χώρας τους στον Πόλεμο και τις φυλετικές διακρίσεις ήταν έντονες. Φοιτητικά κινήματα, όπως οι Hippies, άρχισαν να εξεγείρονται κατά της συνέχισης της αμερικανικής παρουσίας στο Βιετνάμ, θέτοντας όμως και πιέσεις για φυλετική ισότητα. Τα προηγούμενα χρόνια υπήρξαν αρκετά γεγονότα, τα οποία υπονόμευαν την θέση των έγχρωμων στην αμερικανική κοινωνία, όπως ήταν η υπόθεση της Rosa Parks το 1958, το Montgomery Boycott (1955-1956), αλλά και το Desegregation busing, με το οποίο λευκοί μεταφέρονταν σε γειτονιές μαύρων και το αντίστροφο. Παρ’ όλες αυτές τις δυσκολίες, η μεγαλύτερη επιτυχία του Προέδρου Johnson ήταν η υπογραφή του Νόμου περί Πολιτικών Δικαιωμάτων του 1964 (Civil Rights Act of 1964).
Από το 1965 έως το 1968, η κρίση στις ΗΠΑ κλιμακώθηκε αισθητά. Η φυλετική ισονομία, που επιτεύχθηκε το 1964, γέννησε στους μαύρους του Βορρά νέες προσδοκίες σε σχέση με τη θέση τους μέσα στην κοινωνία. Η κατάσταση υπήρξε έκρυθμη, καθώς ο φυλετικός διαχωρισμός υπήρχε πλέον άτυπα -με την ύπαρξη των γκέτο- και η γενική αύξηση της εγκληματικότητας ήταν ραγδαία. Ως αποτέλεσμα, από το 1966 έως το 1968, έλαβε χώρα μια σειρά διαδηλώσεων (Watts/Los Angeles, New Jersey, Detroit), οι οποίες ουσιαστικά προκλήθηκαν με αφορμή θέματα περί φυλετικής ισότητας.
Την ίδια στιγμή, η βαθειά εμπλοκή των ΗΠΑ στο Βιετνάμ προκάλεσε ταξική διαμάχη, καθώς το 80% όσων υπηρετούσαν εκεί προερχόταν από φτωχές εργατικές τάξεις. Έτσι, η κατώτερη και μεσαία τάξη των ΗΠΑ τάσσονταν κατά της εμπλοκής των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, ενώ τα ανώτερα τμήματα τάσσονταν υπέρ. Η γενική κλιμάκωση της εσωτερικής αυτής κρίσης κορυφώθηκε στα μέσα του 1967, όταν ο Πρόεδρος Johnson άφηνε να εννοηθεί ότι υπάρχει «φως στο τούνελ» για τη διαμάχη εκεί, ενώ στην πραγματικότητα έχανε ολοκληρωτικά τον πόλεμο. Για τον λόγο αυτό, ο Ρόμπερτ Μακναμάρα (Υπουργός Άμυνας) ζήτησε να αντικατασταθεί. Ουσιαστικά, ο Πρόεδρος Johnson είχε παραπλανήσει τον αμερικανικό λαό και προσπάθησε μέσω της επίθεσης «Τετ» -την βιετναμέζικη πρωτοχρονιά (31 Ιανουαρίου 1968), να σώσει ό,τι είχε απομείνει στο αμερικανικό κοινό αίσθημα. Τελικά, η πόλωση εντός του Δημοκρατικού Κόμματος ήταν τόσο μεγάλη, που ο Johnson δεν έθεσε εκ νέου υποψηφιότητα και αποφάσισε να αποσυρθεί από την κούρσα για την Προεδρία.
Πολλά χρόνια αργότερα, το 2016, ως υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων, κατέβηκε ο Donald Trump, με το σύνθημα ότι δεν εκπροσωπεί το πολιτικό κατεστημένο της Washington και ότι θα κάνει την Αμερική μεγάλη ξανά. Ήταν ο μόνος από τους υποψηφίους τότε, ο οποίος πήρε απόσταση από την πολιτική γραμμή του Προέδρου Ronald Reagan (1981-1989), γεγονός που ήταν αρκετό για να μπορέσει να εκλεγεί ως Πρόεδρος των ΗΠΑ. Η εκλογική βάση του Trump ήταν η λευκή εργατική τάξη και γενικότερα η μικρομεσαία τάξη των ΗΠΑ. Το σύνθημα ‘’ Δεν είμαι πολιτικός’’ υπήρξε αρκετά ελκυστικό για να μπορέσει να κερδίσει αρκετές ψήφους.
Ο Trump μπόρεσε να κάνει την αμερικανική οικονομία την ισχυρότερη στον κόσμο, αφού η ανεργία από το 2017 μέχρι το 2019 κινούνταν από 4% και κάτω. Στην εξωτερική πολιτική, ο Πρόεδρος Trump υποστήριξε το δόγμα ότι πρέπει οι ΗΠΑ να απομακρυνθούν από τους ‘’ατελείωτους πολέμους’’, αναφερόμενος στην στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Πράγματι, η αμερικανική εξωτερική πολιτική που ακολουθήθηκε, μπόρεσε να αποφέρει μεγάλες διπλωματικές επιτυχίες, μειώνοντας κατακόρυφα τα αμερικανικά στρατεύματα στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, αλλά και σημειώνοντας σπουδαίες συμφωνίες μεταξύ των χωρών του Αραβικού κόσμου ( Abraham Accords).
Προς το τέλος της θητείας του, ο Trump συνέχιζε να χρησιμοποιεί γενικά οξεία ρητορική, με αποτέλεσμα η προεκλογική περίοδος να καταστεί ιδιαίτερα τεταμένη και διχαστική. Η εμφάνιση του κορωνοϊού έδωσε την αφορμή στον Trump να εντείνει αυτόν τον οξύ πολιτικό λόγο, κατηγορώντας την Κίνα για τη μετάδοση του ιού σε όλον τον κόσμο, και ουσιαστικά εκκινώντας μια έντονη διαμάχη μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας. Από την άλλη πλευρά, ο θάνατος του George Floyd και άλλων αφροαμερικανών ήταν η απαρχή μιας περιόδου στις ΗΠΑ παρόμοιας με εκείνη που βίωσε ο αμερικανικός λαός την δεκαετία του ’60. Ωστόσο, ο Trump δεν καταδίκασε ποτέ τις επιθέσεις κατά των αφροαμερικανών, ενώ όταν το γνωστό κίνημα Black Lives Matter πραγματοποίησε πορεία στην Washington, η απάντηση τής κυβέρνησης ήταν η κινητοποίηση τού στρατού και της εθνοφρουράς, με το πρόσχημα ότι οι διαδηλωτές ήταν μέλη τρομοκρατικών οργανώσεων.
Όσο πλησίαζαν οι εκλογές του 2020, η εκστρατεία του Trump είχε επικεντρωθεί σε προσωπικές επιθέσεις κατά του δημοκρατικού υποψηφίου Joe Biden, χαρακτηρίζοντάς τον ανίκανο να κυβερνήσει τις ΗΠΑ λόγω της προχωρημένης ηλικίας του. Ακόμα, είχε ήδη προκαταβάλει ότι αν ηττηθεί, θα είναι επειδή οι εκλογές θα έχουν υποστεί νοθεία λόγω της επιστολικής ψήφου. Πράγματι, όταν τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν, οι δικηγόροι του Trump ξεκίνησαν διαδικασίες, με τις οποίες ζητούσαν την επανακαταμέτρηση των ψήφων, με το πρόσχημα της νοθείας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Δημοκρατικός Υποψήφιος Biden είχε προτρέψει τους υποστηρικτές του κόμματος να ψηφίσουν επιστολικά για να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης του κορωνοϊού. O Trump αμφισβήτησε ανοιχτά τις εκλογές. Βέβαια, ο αριθμός ψήφων που έλαβε, ήτοι 74 εκατομμύρια -περισσότερες ακόμα και από τον Πρόεδρο Obama, του επέτρεψαν να κάνει αυτές τις ενέργειες.
Αποκορύφωμα της οξύτατης ρητορικής Trump υπήρξε ο λόγος του στις 6 Ιανουάριου 2021, ο οποίος ήταν ‘’η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι’’. Ο Trump υποκίνησε, μέσω του λόγου, βία και εξέγερση κατά του αμερικανικού συστήματος. Η αλήθεια είναι ότι ο Trump είχε προειδοποιήσει πως θα κάνει τα πάντα για να παραμείνει στην εξουσία. Ωστόσο, το ‘’λέγειν’ ’από το ‘’πράττειν’’ απέχει σημαντικά. Κρύφτηκε πίσω από το πέπλο του λαϊκισμού μέσω των συνθημάτων ‘’Make America Great Again’’ και ‘’ I am not a politician’’. Το γεγονός ότι ο ίδιος ο Πρόεδρος δήλωνε ότι δεν είναι πολιτικός, άφηνε να υπονοηθεί ότι μπορεί πραγματικά να αποπειραθεί μια τέτοιου είδους συνταγματική εκτροπή υπονομεύοντας τις δημοκρατικές αξίες των ΗΠΑ και κατ’ επέκταση ολόκληρου του δυτικού πολιτισμού. Ο μοναδικός του σύμμαχος, ο αντιπρόεδρος Mike Pence έδειξε νηφαλιότητα στην περίοδο της κρίσης επικυρώνοντας την εκλογή Biden και δεν υπέκυψε στις προτροπές του Trump για μια ουσιαστική συνταγματική εκτροπή. Η αντίδραση του εκλεγέντος Προέδρου Biden ήταν να αφήσει τη διευθέτηση του ζητήματος στο Κογκρέσο, από την στιγμή που ο Pence δεν ενεργοποίησε την 25η Τροπολογία του Συντάγματος για καθαίρεση του Προέδρου Trump.
Προς επίρρωση των ανωτέρω, οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν βαθιά ριζωμένο τον ρατσισμό και τις φυλετικές διακρίσεις. Σε δύο διαφορετικές περιόδους έχει αποδειχθεί πως η αμερικανική γνώμη έχει διχαστεί για το θέμα των φυλετικών ανισοτήτων, τόσο δηλαδή κατά τη δεκαετία του 1960 όσο και το 2020. Την περίοδο του 1960, ο Πόλεμος του Βιετνάμ διαίρεσε βαθιά την αμερικανική κοινωνία, με τις αποφάσεις όλων των κυβερνήσεων -εκτός αυτής του Προέδρου Nixon- να δεσμεύουν την παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή και ν’ απειλούν με διάλυση την αμερικανική κοινωνία. Αντίθετα, η κατάσταση που επικρατεί από την εκλογή Trump είναι ευθύνη του ίδιου του Προέδρου, καθώς η ιδιοτέλειά του ήταν αρκετές φορές ιδιαίτερα εμφανής. Όμως, κάθε όριο ξεπεράστηκε όταν ένας Πρόεδρος έγινε ηθικός αυτουργός για υποκίνηση βίας κατά της αμερικανικής Δημοκρατίας. Η κοινωνία και η δημοκρατία δεν είναι σαν έναν αγώνα μποξ όπου πρέπει να ρίξεις τον αντίπαλο σου κάτω, αλλά να δείξεις σεβασμό και να προασπίζεις τα ιδεώδη της χώρας σου εξασφαλίζοντας μια ομαλή μετάβαση της εξουσίας. Τέλος, παραμένει ζωντανή η ελπίδα ότι η κυβέρνηση Biden θα αποκαταστήσει τη θέση των ΗΠΑ στη Δύση και η ομαλότητα θα επέλθει σε όλα τα μέτωπα.
Βιβλιογραφία
- Peter Baker (2021) ‘’For Trump and the Nation, a Final Test of Accountability’’, New York Times, available at : press here (accessed in 10 January 2021)
- Britannica ‘’Lyndon B. Johnson’’, available at: press here (accessed in 9 January 2021)
- Χαράλαμπος Παπασωτηρίου , 2η έκδοση, ‘’Παπασωτηρίου Χαράλαμπος, Η αμερικανική πολιτική από τον Φράνκλιν Ρούζβελτ στον Ντόναλντ Τραμπ’’
- CNN Politics (2021), ‘’ Pence breaks with Trump on Electoral College role’’, available at: press here (accessed in 9 January 2021)
- Rudy DeLeon (2015), ‘’ 5 ways Vietnam War changed America’’, CNN, available at : press here (accessed in 8 January 2021)