Γράφει ο Γαβριήλ Λεωνίδας Βαγδατζόγλου
Το ζήτημα της κατοχής πυρηνικής τεχνολογίας και πυρηνικών όπλων από το Ιράν βρίσκεται στην επικαιρότητα εδώ και πολλά χρόνια, ωστόσο η πρόσφατη απόφαση του τελευταίου να προχωρήσει σε εμπλουτισμό των αποθεμάτων ουρανίου που κατέχει στο 20%, αποκλίνοντας από την συμφωνία του 2015, επανέφερε το θέμα υψηλά στην ατζέντα των κρατών που κατέχουν πυρηνικά όπλα. Σε συνδυασμό με την εκλογή του Joe Biden ως προέδρου των ΗΠΑ, του οποίου δεδηλωμένη επιθυμία είναι να επιστρέψουν οι τελευταίες στην Συμφωνία για τα Πυρηνικά (Joint Comprehensive Plan of Action), μετά την αποχώρηση τους το 2018, το παρόν άρθρο θα εξετάσει τόσο τους λόγους της απόφασης εμπλουτισμού του ουρανίου, τα αποτελέσματα αυτής σε βάθος χρόνου στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, καθώς και τις επιπτώσεις της στην περιφερειακή και διεθνή ασφάλεια.
Προκειμένου να εξεταστούν οι λόγοι αυτής της απόφασης του Ιράν για την παρέκκλιση από τους όρους της συμφωνίας, είναι απαραίτητο να παρουσιάσουμε τον τρόπο λειτουργίας των πυρηνικών όπλων και της πυρηνικής τεχνολογίας εν γένει. Ακολούθως, θα παρατεθούν τα κυριότερα σημεία της συμφωνίας και τον τρόπο με τον οποίο επηρέαζαν την ανάπτυξη του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος.
Η πυρηνική τεχνολογία βασίζεται στην χρήση ουρανίου προκειμένου να παράγει ενέργεια μέσω της σχάσης του ατόμου του ουρανίου. Το ουράνιο, το οποίο βρίσκεται στη φύση, αποτελείται κατά 99,3% από ουράνιο 238 (U-238) και κατά 0,7% από ουράνιο 235 (U-235). Το 2ο είναι και αυτό το οποίο χρησιμοποιείται στα πυρηνικά όπλα λόγω των χημικών του ιδιοτήτων, οι οποίες το καθιστούν πιο σχάσιμο. Για να διαχωριστεί το U-235 από το U-238, το ουράνιο «εμπλουτίζεται» με εξαφθοριούχο αέριο (UF6) εντός ενός φυγοκεντρωτή, ο οποίος θα απομονώσει το U-235 ώστε αυτό να συλλεγεί. Το ουράνιο έχει δύο βαθμούς εμπλουτισμού, τον χαμηλό βαθμό εμπλουτισμού, στον οποίο η συγκέντρωση U-235 είναι 3-5% και χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή καυσίμου σε εμπορικούς πυρηνικούς σταθμούς, και τον υψηλό βαθμό, στον οποίο η συγκέντρωση είναι 20% και χρησιμοποιείται για ερευνητικούς σκοπούς. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι στα πυρηνικά όπλα η συγκέντρωση πρέπει να φτάσει το 90% εμπλουτισμού.
Με την υπογραφή της Συμφωνίας, ανάμεσα στις ΗΠΑ, την Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Γερμανία, την Κίνα, τη Ρωσία και το Ιράν, το τελευταίο δεσμευόταν να περιορίσει τις πυρηνικές του δραστηριότητες και να δώσει πρόσβαση στις εγκαταστάσεις του σε διεθνείς επιθεωρητές. Πιο αναλυτικά, θα περιόριζε τον εμπλουτισμό του ουρανίου στο 3,67%, το απόθεμά του σ’ εμπλουτισμένο ουράνιο στα 300 κιλά, στέλνοντας το πλεόνασμά του στη Ρωσία, και θα διέκοπτε την λειτουργία μεγάλου μέρους των φυγοκεντρωτών του, λειτουργώντας μονάχα 5060 από τους παλαιότερους και τους λιγότερο αποδοτικούς, μέχρι το 2026. Ακόμη, δεσμεύτηκε να μειώσει δραστικά τους φυγοκεντρωτές στις υπόγειες εγκαταστάσεις του Φόρντο έως το 2031, να μετατραπούν σε πυρηνικό, φυσικό και τεχνολογικό κέντρο, να διατηρήσει μονάχα 1044 μόνο για έρευνα στους τομείς της φαρμακευτικής, των αγροτικών, της βιομηχανίας και για επιστημονικούς σκοπούς και να περιορίσει τις δραστηριότητες για έρευνα και ανάπτυξη μόνο στις εγκαταστάσεις της Νατάζ μέχρι το 2024. Επιπλέον, υποχρεούταν να επανασχεδιάσει τον αντιδραστήρα βαρέος ύδατος στην περιοχή του Αράκ, έτσι ώστε να μην παραχθούν νέες ποσότητες, καθώς και να μην χτίσει νέους αντιδραστήρες έως το 2031. Σημειώνεται ότι το βαρύ ύδωρ (heavy-water) περιέχει πλουτώνιο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή πυρηνικών όπλων.
Μετά την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τη Συμφωνία το 2018 και την επαναφορά των κυρώσεων σε βάρος του Ιράν, οι οποίες έπληξαν σημαντικά την οικονομία του, το τελευταίο άρχισε να παρεκκλίνει από τους όρους της. Πιο συγκεκριμένα, ξεκινώντας από το 2019, άρχισε να άρει τους περιορισμούς στη συγκέντρωση αποθεμάτων εμπλουτισμένου ουρανίου και βαρέος ύδατος, ξεκίνησε τον εμπλουτισμό ουρανίου με σκοπό να φτάσει το επίπεδο του 20%, επανέφερε τους πιο εξελιγμένους φυγοκεντρωτές και εγκατέστησε νέους και τέλος λειτούργησε εκ νέου τις εγκαταστάσεις στο Φόρντο. Παρόλες τις προαναφερθείσες πράξεις, το Ιράν δήλωνε πως δεν αρνείται τον διεθνή έλεγχο και πως θα τηρούσε τους όρους της Συμφωνίας με την προϋπόθεση ότι οι ΗΠΑ θα ήραν τις κυρώσεις.
Γιατί όμως έχουν σημασία αυτές οι κινήσεις του Ιράν και τι είναι αυτό που προκαλεί ανησυχία στα γειτονικά και όχι μόνο κράτη; Ο περαιτέρω εμπλουτισμός στο 20%, η αύξηση των αποθεμάτων ουρανίου 235, η χρησιμοποίηση πιο εξελιγμένων φυγοκεντρωτών, όλα συντελούν στην μείωση του χρόνου που απαιτείται προκειμένου να εμπλουτιστεί το ουράνιο από 20% σε 80-90% που χρειάζεται για την παραγωγή πυρηνικού όπλου, το λεγόμενο break–out time. Όταν το Ιράν τηρούσε τους όρους της Συμφωνίας, με τα αποθέματα που είχε, τον βαθμό εμπλουτισμού και τους φυγοκεντρωτές που χρησιμοποιούσε, ο χρόνος αυτός ήταν γύρω στο ένα έτος. Με την απόφασή του να αυξήσει πρακτικά όλους τους προαναφερθέντες δείκτες, ο χρόνος αυτός έχει μειωθεί και όταν φτάσει ο εμπλουτισμός στο 20% θα χρειάζεται 2 με 3 μήνες για να φτάσει, σε περίπτωση που το η κυβέρνηση το επιθυμήσει, στο βαθμό που χρησιμοποιείται για πυρηνικά όπλα. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με όσα υποστηρίζει το Ιράν, οποιοδήποτε υλικό έχει σε βαθμό του 20% θα μετατραπεί από αέριο σε μεταλλική πούδρα ουρανίου σε νέες εγκαταστάσεις. Η πούδρα αυτή δεν μπορεί να εισαχθεί σε φυγοκεντρωτές και κατ’ επέκταση δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή πυρηνικών όπλων αλλά μόνο για την παραγωγή καυσίμου αντιδραστήρων για ερευνητικούς σκοπούς.
Ο φόβος των γειτονικών, και όχι μόνο, κρατών έγκειται στην περίπτωσης κατασκευής πυρηνικού όπλου από το Ιράν, κάτι το οποίο θα άλλαζε τις ισορροπίες δραματικά τόσο στην περιφερειακή ασφάλεια όσο και διεθνώς. Εφόσον, βέβαια, το τελευταίο κινείται μακριά από την κατεύθυνση των πυρηνικών όπλων και επιθυμεί μονάχα την χρήση πυρηνικής τεχνολογίας και ενέργειας για ερευνητικούς και εμπορικούς σκοπούς, κανένα κράτος δεν χρειάζεται, φαινομενικά, να φοβάται αυτές τις εξελίξεις και να θέλει να τις ανακόψει. Παρόλα ταύτα, η απόκτηση της γνώσης για την κατασκευή όπλων είναι αυτό που προκαλεί ανησυχία και παρακινεί τα κράτη που κατέχουν ήδη πυρηνικά να θέλουν να περιορίσουν τις κινήσεις του Ιράν και να εντάξουν σε ένα πλαίσιο ελέγχου και κανόνων το πυρηνικό του πρόγραμμα.
Ένα μεγάλο στοίχημα για τον πρόεδρο Biden θα είναι να αναστήσει την Συμφωνία για τα πυρηνικά, η οποία τέθηκε σε σχετική αχρηστία λόγω της απόσυρσης των Ηνωμένων Πολιτειών από αυτήν, να εντάξει τις τελευταίες ξανά στη συμφωνία και να αναζητήσει την χρυσή τομή ανάμεσα στις απαιτήσεις και τα συμφέροντα των κρατών που κατέχουν πυρηνικά και στις νέες απαιτήσεις του Ιράν, με αρχή όλων την άρση των κυρώσεων σε βάρος του. Η επιθυμία όλων φαίνεται να είναι η ύπαρξη μιας συμφωνίας, η οποία θα θέσει υπό έλεγχο το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, θα απομακρύνει τον φόβο και τον κίνδυνο της διάδοσης των πυρηνικών όπλων παγκοσμίως και παράλληλα θα έχει δικαιότερους όρους και απαιτήσεις από όλα και για όλα τα μέρη.
Πηγές:
- Robert Kelley, Iran is actually reducing its weapons-usable uranium inventory, Atlantic Council, Ιανουάριος 28, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/iransource/iran-is-actually-reducing-its-weapons-usable-uranium-inventory/
- Marc Santora, Iran Increases Uranium Enrichment at Key Nuclear Facility, The New York Times, Ιανουάριος 4, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2021/01/04/world/middleeast/iran-nuclear-uranium-enrichment.html
- Iran nuclear deal: Key details, BBC, Ιούνιος 11, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-33521655
- Iran nuclear deal: Why do the limits on uranium enrichment matter?, BBC, Ιανουάριος 14, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-48776695
- Iran nuclear deal: Tehran rules out informal talks on reviving accord, BBC, Φεβρουάριος 28, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-56234015
Πηγή εικόνας:
- Iran nuclear deal: Tehran rules out informal talks on reviving accord, BBC, Φεβρουάριος 28, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-56234015