Γράφει ο Γιώργος Κοτλίδας
Στις 13/02/2020[1] το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έλαβε μία απόφαση που μετέβαλε ριζικά όσα θεωρούνταν από πολλούς δεδομένα, αναφορικά με την παράνομη μετανάστευση. Υπό ευρεία σύνθεση, με προεδρεύοντα τον Λίνο-Αλέξανδρο Σισιλιάνο – τον πρώτο Έλληνα πρόεδρό του[2], αποφάσισε πως η Ισπανία δεν παραβίασε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου με το να επαναπροωθήσει μία ομάδα ατόμων, που εισήλθαν παράνομα στην επικράτειά της, πίσω στο Μαρόκο, δηλαδή στη χώρα από την οποία ξεκίνησαν την παράνομη είσοδό τους στη Ισπανία. Η απόφαση αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, υπέρ και κατά της, κάτι που δεν είναι περίεργο λαμβανόμενης υπόψιν της σοβαρότητας και της επικαιρότητας του ζητήματος.
Από το 2014 και έπειτα, η Ευρώπη δέχτηκε ένα άνευ προηγουμένου κύμα μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, προερχόμενων από χώρες της Αφρικής και της Ασίας, με Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία να σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος, ως κράτη πρώτης εισόδου[3]. Το ζήτημα αποτέλεσε από τότε κυρίαρχο πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης στα ευρωπαϊκά κράτη, με έντονα στοιχεία πόλωσης και τις όποιες ενδιάμεσες φωνές να χάνονται, λόγω και της βαρύτητας του προβλήματος, αλλά και της ανάγκης καθαρών προτάσεων: από τη μία πλευρά, όσοι τάσσονταν υπέρ των ανοιχτών συνόρων και της ελεύθερης διέλευσης των εισερχόμενων ατόμων (ανεξαρτήτως από το αν επρόκειτο για πρόσφυγες ή μετανάστες), και από την άλλη όσοι τάσσονταν υπέρ του τακτικού ελέγχου των εισόδων, και εν ανάγκη μερικής ή ολικής παρεμπόδισής τους.
Σε αυτό σημείο, θα πρέπει να ξεκαθαρισθεί η διαφορά μεταξύ «προσφύγων» και «μεταναστών»[4]:
- Ως «πρόσφυγας» νοείται άτομο που εγκαταλείπει τη χώρα του λόγω ένοπλης σύρραξης ή δίωξης φυλετικού/πολιτικού/θρησκευτικού και άλλων μορφών διάκρισης χαρακτήρα. Μάλιστα, πιθανή επιστροφή του στη χώρα του κρίνεται επικίνδυνη ή αδύνατη, λόγω της συνέχισης της σύρραξης ή λόγω άρνησης της χώρας αυτής να το δεχτεί ή λόγω κινδύνου εκ νέου δίωξης.
- Ως «μετανάστης» νοείται το άτομο που εγκαταλείπει οικειοθελώς τη χώρα του αναζητώντας καλύτερο βιοτικό επίπεδο, οικονομική ευμάρεια, επανένωση με μέλη της οικογένειάς του ή για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Ο μετανάστης έχει τη δυνατότητα να επιστρέψει στη χώρα του χωρίς κίνδυνο ζωής ή δίωξης.
Με τους παραπάνω ορισμούς, βάσει και διεθνών συνθηκών, να καθιστούν σαφή τη διάκριση μεταξύ «πρόσφυγα» και «μετανάστη», κρίνεται απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι ένα κράτος υποδοχής είναι υποχρεωμένο να παρέχει άσυλο μόνο στον πρώτο εκ των δύο. Είναι ευνόητο ότι κανένα κράτος δεν είναι σε θέση να δέχεται ατελείωτο αριθμό μεταναστών, διότι κάτι τέτοιο θα σήμαινε διάλυση τόσο της οικονομίας του, όσο και της κοινωνικής του συνοχής. Επίσης, πρέπει να αναφερθεί ότι στις ροές των τελευταίων ετών, οι πρόσφυγες αποτελούν τη μειονότητα[5]. Οι ανάμικτες ροές αυτές, λόγω της μαζικότητάς τους, αλλά και της αδυναμίας συντονισμού της πολιτικής των ευρωπαϊκών κρατών, οδήγησαν στην παράνομη είσοδο εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών και προσφύγων στην Ευρώπη, με κύριες χώρες εισόδου τις χώρες που παραπάνω αναφέρθηκαν. Θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το παράνομο της εισόδου δεν αναιρούσε το δικαίωμα ασύλου όσων προσφύγων το δικαιούνταν, στους οποίους και αποδιδόταν και αποδίδεται κανονικά, ανεξαρτήτως του τρόπου εισόδου του στο κράτος υποδοχής. Στους παράγοντες επιβάρυνσης των χωρών εισόδου θα πρέπει να προστεθεί και το πλαίσιο των (ισχυουσών) Συμβάσεων Δουβλίνο ΙΙ και ΙΙΙ, βάσει των οποίων παράνομοι μετανάστες που εντοπίστηκαν εντός οποιουδήποτε κράτους-μέλους της ΕΕ και συνελήφθησαν, επιστρέφονται στη χώρα από την οποία πρώτα εισήλθαν σε ευρωπαϊκό έδαφος[6], του οποίου η αναθεώρηση και επικαιροποίηση κρίνεται απαραίτητη.
Βλέποντας τις ροές αυτές να αυξάνονται ραγδαία, και δεδομένου του ότι επρόκειτο κυρίως για μετανάστες οι οποίοι διατίθεντο να παραβιάσουν τα σύνορα των κρατών της Ευρώπης, αδιαφορώντας για τη δυνατότητα των τελευταίων να τους υποδεχθούν, πολλά ευρωπαϊκά κράτη, όπως η Ουγγαρία, η Αυστρία αλλά και η Ιταλία, άλλαξαν στάση στη μεταναστευτική τους πολιτική. Υιοθέτησαν, λοιπόν, μία πολιτική κλειστών συνόρων με αυστηρότερους ελέγχους επί της εισόδου στη χώρα, και αυστηρότερες & ταχύτερες διαδικασίες απόδοσης ασύλου. Στις χώρες αυτές, λίαν προσφάτως, συγκαταλέχθηκε και η Ελλάδα, μη αντέχοντας πλέον το δυσανάλογο βάρος που της επέφερε η μεταναστευτική κρίση. Στο πλαίσιο αυτό υιοθετήθηκε και η πολιτική των μαζικών επαναπροωθήσεων παράνομων μεταναστών που δε δικαιούνταν άσυλο.
Ειδικά όσον αφορά την Ελλάδα, η χώρα δείχνει να έχει συνειδητοποιήσει πλέον τη μακροπρόθεσμη βαρύτητα του προβλήματος. Έχοντας πραγματοποιήσει ατομικές επαναπροωθήσεις τα προηγούμενα χρόνια, πλέον προχώρησε στην αποτροπή κάθε απόπειρας παράνομης εισόδου από τρίτο σε ελληνικό έδαφος, ενώ τον Φεβρουάριο προέβη και σε ενός μήνα αναστολή αποδοχής αιτήσεων ασύλου.
Τα παραπάνω οδηγούν, πλέον, σε μία κομβική συγκυρία. Τα ευρωπαϊκά κράτη συνειδητοποίησαν ότι δε μπορεί να υπάρξει προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αν δεν υπάρχει σαφώς ορισμένος χώρος όπου πραγματοποιείται αυτή η προστασία. Το ΕΔΔΑ, αφουγκραζόμενο τις κοινωνίες της Ευρώπης, ακολούθησε τον ίδιο δρόμο. Με το σύστημα του Δουβλίνου να πνέει τα λοίσθια[7], έφτασε η ώρα για μία πιο συνεκτική και πιο συνετή ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στη μεταναστευτική κρίση. Η δε Ελλάδα, αποφασισμένη πλέον να μη δεχτεί παιχνίδια με την εθνικής της κυριαρχία, ούτε να αποτελέσει «αποθήκη ψυχών» της Ευρώπης, θα πρέπει να πιέσει προς την παραπάνω κατεύθυνση, ενώ θα πρέπει να εξετάσει και την πιθανότητα να αρνείται σε μόνιμη βάση την εξέταση αιτήσεων ασύλου από άτομα που ξεκινούν από τη Τουρκία, η οποία είναι και «ασφαλής χώρα»[8].
Στη δύσκολη αυτή στροφή της Ιστορίας, η Ελλάδα και η υπόλοιπη Ευρώπη, θα πρέπει, σε πνεύμα ενότητας, να υπερασπιστούν το απαραβίαστο των συνόρων Ελλάδας και Ευρώπης. Γιατί μόνο αν καταδειχθεί η αδιαβλητότητα του χώρου – φάρου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που η Ευρώπη πρεσβεύει, μπορούν τα δικαιώματα αυτά να αναχθούν σε παγκόσμιες Αρχές, και να διεκδικηθεί η αποτελεσματικότερη προστασία τους σε όλα τα μέρη του πλανήτη.
Πηγές:
[1] SigmaLive, Απόφαση ΕΔΔΑ: Αποδεκτές οι μαζικές απελάσεις παράνομων μεταναστών, 14 Φεβρουαρίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.sigmalive.com/news/international/611626/apofasi-edda-apodektes-oi-mazikes-epanaproothiseis-paranomon-metanaston
[2] Νομικά Νέα, Lawspot, Ο Αλέξανδρος-Λίνος Σισιλιάνος εξελέγη Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 1 Απριλίου 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.lawspot.gr/nomika-nea/o-alexandros-linos-sisilianos-exelegi-proedros-toy-eyropaikoy-dikastirioy-dikaiomaton-toy
[3] Flow Monitoring, Europe, International Organization for Migration. Διαθέσιμο σε: https://migration.iom.int/europe?type=arrivals
[4] Adrian Edwards, ‘Πρόσφυγας’ ή ‘μετανάστης’ – Ποιος όρος είναι ο σωστός;, United Nations High Commissioner for Refugees, Greece, 11 Ιούλιος 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.unhcr.org/gr/12771-prosfygas_i_metanastis.html
Σημαντικός και ο ορισμός του ‘πρόσφυγα’ από τη Σύμβαση της Γενεύης 1951, Άρθρο 1. Διαθέσιμο σε: https://www.unhcr.org/gr/wp-content/uploads/sites/10/2018/01/04-symvasiprotokollo.pdf
[5] Π.χ. για το έτος 2019: UNHCR, Operational Portal, Refugee Situations, Refugee and migrant arrivals in Europe – Jan to Dec 2019. Διαθέσιμο σε: https://data2.unhcr.org/en/documents/download/74670
[6] Νομικά Νέα, Lawspot, Δουβλίνο ΙΙΙ και προσφυγική κρίση: Ποιο κράτος είναι υπεύθυνο για να εξετάζει τις αιτήσεις διεθνούς προστασίας;, 13 Ιουνίου 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.lawspot.gr/nomika-nea/doyvlino-iii-kai-prosfygiki-krisi-poio-kratos-einai-ypeythyno-gia-na-exetazei-tis
[7] Euronews, Ελλάδα, Μ. Σχοινάς: «Το Δουβλίνο πέθανε και πέθανε οριστικά», 16 Ιανουαρίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2020/01/16/schoinas-proteraiotita-neo-symfwno-metanastefsi-asylo
[8] ΠΑΝΟΣ ΚΑΡΒΟΥΝΗΣ, Το επόμενο βήμα της Ελλάδας στο μεταναστευτικό, Γνώμες, Η Καθημερινή, 22 Μαρτίου 2020.