Γράφει η Ηλέκτρα Σιμιτσή
Στο τέλος της δεκαετίας του 1990 άρχισαν να τίθενται στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι βάσεις για την εισαγωγή στρατηγικών, οι οποίες στόχευαν στην εμβάθυνση της κοινωνικής πολιτικής, λειτουργώντας, παράλληλα, και αντισταθμιστικά με τις οικονομικές πολιτικές. Οι προτεραιότητες αυτών αφορούσαν την κοινωνική συνοχή, και έδιναν έμφαση στη βιώσιμη εργασία, τις συντάξεις και την υγεία. Είχε έρθει πλέον ο καιρός, στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά την οποίο η κοινωνική πολιτική και οι πολιτικές πρόνοιας όφειλαν να διαδραματίσουν το ρόλο τους στην εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της Κοινοτικής Μεθόδου, της «δια του δικαίου ολοκλήρωσης» κατάφερε, μέσω της παραχώρησης των κρατικών αρμοδιοτήτων, να εμβαθύνει τη διαδικασία ολοκλήρωσης της Ένωσης. Καθώς, όμως, τα κράτη μέλη της Ένωσης διατηρούσαν την κρατική τους κυριαρχία στις κοινωνικές πολιτικές, κατέστη αναγκαία η δημιουργία συντονιστικών μεθόδων των κοινωνικών πολιτικών των κρατών μελών. Μία τέτοια μέθοδος αποτελεί και η Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισμού (ΑΜΣ). Η ΑΜΣ αποτελεί μία διαδικασία διαμόρφωσης πολιτικής της ΕΕ, ή διαφορετικά, έναν μηχανισμό κατευθυντήριων γραμμών, ο οποίος τυπικά τέθηκε σε ισχύ στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας το 2000. Το βασικό χαρακτηριστικό της ΑΜΣ είναι, ότι τα αποτελέσματά της δεν εξελίσσονται σε νομοθετικές πράξεις, όπως στη κοινοτική μέθοδο, αλλά παραμένουν, ως μια ήπιας μορφής διακυβέρνηση, η οποία στοχεύει στη μετάδοση καλών πρακτικών και στην επιδίωξη της σύγκλισης των τεθέντων στόχων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε ορισμένους τομείς, τους οποίους τα κράτη μέλη δυσκολεύονται να ακολουθήσουν.
Η μέθοδος αυτή εξαρτάται από τη διαδικασία δημιουργίας δικτύων (networking), τα οποία βοηθούν στη διαδικασία δημιουργίας των δεικτών, ενώ την ίδια στιγμή χαρακτηρίζεται περισσότερο ως πολιτική διαδικασία λειτουργώντας στο πλαίσιο της διακυβερνητικότητας. Η ΑΜΣ περιλαμβάνει τα δομικά χαρακτηριστικά του καθορισμού των κατευθυντήριων γραμμών, του συγκρότησης, κατά περίπτωση, ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών και σημείων αναφοράς, της μεταφοράς των ευρωπαϊκών κατευθυντήριων γραμμών στις εθνικές και περιφερειακές πολιτικές με τον καθορισμό ειδικών στόχων, και τη θέσπιση μέτρων. Επιπρόσθετα, προτείνει περιοδική παρακολούθηση, αξιολόγηση και επανεξέταση, υπό μορφή αλληλοδιδακτικών διαδικασιών, τόσο για την υποστήριξη της Ένωσης και των μελών της, προς μια κατεύθυνση εξελικτικής διαδικασίας, όσο και για την πρόταση νέων δράσεων συμπληρωματικών ή διορθωτικών.
Η ΑΜΣ εισήχθη ως μια νέα οργανωτική δομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως μηχανισμός συντονισμού εθνικών πολιτικών σε διάφορους τομείς της, με περιορισμένη ή καθόλου αρμοδιότητα, όπως το πεδίο της κοινωνικής πολιτικής. Η ΑΜΣ θέτει ως στόχο τον κοινό σχεδιασμό, την εξέταση και τη σύγκριση πολιτικών, ως ένα εργαλείο ήπιας πολιτικής, ακολουθώντας τη φιλοσοφία της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής 2020, καθώς τα κράτη-μέλη την αναγνώρισαν ως δυνάμει πετυχημένο μοντέλο διακυβέρνησης προσδίδοντας της προστιθέμενη αξία ακόμα και με τη χρήση των εξεζητημένων εργαλείων, τα οποία ήταν αρκετά.
Προφανώς, η διαδικασία αυτή δε συνέβη ξαφνικά. Η κοινωνική προστασία σε όλη την Ευρώπη ήταν πάντα σε δεύτερη μοίρα. Με δεδομένα στοιχεία, όμως, τους χαμηλούς δείκτες οικονομικής ανάπτυξης, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας και τη συνεχόμενη αύξηση της φτώχειας, η κοινωνική πολιτική τέθηκε υψηλά στην ατζέντα πολλών κυβερνήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, ήδη από το 1992, ενσωματώθηκαν δύο εμβληματικές Συστάσεις για την κοινωνική προστασία, που ουσιαστικά προέτρεπαν στη διασφάλιση επαρκών πόρων για την κοινωνική πολιτική και τη για τη λειτουργία των συστημάτων πρόνοιας. Οι συστάσεις αυτές αποτέλεσαν τον προάγγελο της ΑΜΣ. Στη συνέχεια, αλλά χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα, αναπτύχθηκαν η Πράσινη και η Λευκή Βίβλος για την Κοινωνική Πολιτική, η Επικοινωνία της Επιτροπής για το «Μέλλον της Κοινωνικής Προστασίας» και ο «Εκσυγχρονισμός και η βελτίωση της Κοινωνικής Προστασίας» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 1995 και 1997). Εν τέλει, το 1999, το Συμβούλιο εισήγαγε μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την κοινωνική προστασία προτρέποντας, μάλιστα, σε άμεση προετοιμασία μιας έκθεσης αναφοράς των κρατών μελών, που θα παρουσιαζόταν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Λισσαβόνα το 2000.
Με την αποσαφήνιση των προτεραιοτήτων της ΕΕ κατά τα επόμενα έτη, η ΑΜΣ εξελίχθηκε. Η μέθοδος εξορθολογήθηκε και μετατράπηκε σε μια ενιαία ΑΜΣ για την κοινωνική πολιτική το 2005, όπου αναθεωρήθηκε και ενισχύθηκε τα επόμενα χρόνια, ιδίως με την Ανανεωμένη Κοινωνική Ατζέντα, η οποία απαιτούσε να ληφθούν υπόψη οι κοινωνικές επιπτώσεις όλων των ευρωπαϊκών πολιτικών, με στόχο να εξασφαλιστεί ότι οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις τρέχουσες οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε σειρά διαδικαστικών βελτιώσεων της ΑΜΣ, καθώς ενοποίησε τις πολυάριθμες διαδικασίες συντονισμού (Γενικοί Προσανατολισμοί των Οικονομικών Πολιτικών των Κρατών-μελών, Κατευθυντήριες Γραμμές για την Απασχόληση) στις Ολοκληρωμένες Κατευθυντήριες Γραμμές για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση (Integrated Guidelines for Growth and Job), έτσι, ώστε να εναρμονιστεί και να ενσωματωθεί ο συντονισμός των οικονομικών πολιτικών στο πλαίσιο της ΟΝΕ με τη Στρατηγική της Λισαβόνας. Μετά το 2010, ο ρόλος της ΕΕ για την ΑΜΣ επεκτάθηκε, επειδή τα κράτη μέλη έπρεπε, τότε, να υποβάλουν έκθεση σχετικά με την πρόοδό τους, όσον αφορά την επίτευξη των κοινωνικών στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και, επειδή η Επιτροπή και το Συμβούλιο έλαβαν αρμοδιότητες κυβερνήσεων των επιμέρους κρατών μελών στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού εξαμήνου.
Η Κοινωνική ΑΜΣ, λόγω του ήπιου νομικού χαρακτήρα της μη δέσμευτικότητας της, φαίνεται να διευκολύνει τη συνεργασία κρατών προς μια πιο κοινωνική Ευρώπη, αλλά τα τελευταία τουλάχιστον 15 χρόνια τα αποτελέσματα είναι, σχεδόν, ανύπαρκτα. Ιδιαιτέρως αισθητή ήταν η απουσία της Κοινωνικής ΑΜΣ, κατά την οικονομική και κοινωνική κρίση της τελευταίας δεκαετίας, όπου ο συντονισμός σε φορολογικά και νομισματικά πεδία προχώρησε ταχύτερα και αποτελεσματικότερα, από ό, τι στον τομέα της κοινωνικής προστασίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ
- Amitsis, Gabriel & Berghman, Jos & Hemerijck, Anton & Sakellaropoulos, Theodoros & Stergiou, Angelos & Stevens, Yves. (2004). Amitsis, G., J. Berghman, A. Hemereijck, Th. Sakellaropoulos, A. Stergiou and Y. Stevens (2003) “Connecting Welfare Diversity within the European Social Model”, Background Report, Hellenic Presidency of the European Union, European Commission, Ioannina, Greece 21-22 May 2003, page 99.
- Armstrong, K. (2006), ‘The ‘Europeanisation’ of Social Exclusion: British Adaptation to EU Coordination’, British Journal of Politics and International Relations, Vol.8, pp.79-100.
- Cantillon, B. (2010), ‘Disambiguating Lisbon. Growth, Employment and Social Inclusion in the Investment State’, CSB Working Paper No.10/07, October.
- Committee of the Regions (2000), Opinion of the Committee of the Regions of 12 April 2000 on the Communication from the Commission A Concerted Strategy for Modernising Social Protection, COM (1999)347, COM5-015, CdR 481/99, Brussels.
- Council of the European Union (1992a), ‘Council Recommendation of 27 July 1992 on the Convergence of Social Protection Objectives and Policies’ (92/442/EEC), OJ L 245 of 26 August 1992.
- Council of the European Union (1992b), ‘Council Recommendation of 24 June 1992 on Common Criteria concerning Sufficient Resources and Social Assistance in Social Protection Systems’ (92/441/EEC), OJ L245 of 26 August 1992.
- Council of the European Union (1999a), ‘Council Conclusions of 17 December 1999 on the strengthening of cooperation for modernising and improving social protection’, OJ C8 of 12 January 2000, pp.7-8.
- de la Porte, C. and Pochet, P. (2002), ‘Supple Co-ordination at EU Level and Key Actor’s Involvement’, in de la Porte, C. and Pochet, P. (eds.), Building Social Europe through the Open Method of Co-ordination, P.I.E.-Peter Lang, Brussels, pp.27-68.
- European Commission (1993), ‘European Social Policy. Options for the Union, Green Paper’, COM (93) 551 of 17 November 1993.
- European Commission (1994), ‘European Social Policy. A Way Forward for the Union, White Paper’, COM (94) 333 of 27 July 1994.
- European Commission (1995), ‘The Future of Social Protection. A Framework for a European Debate’, Communication from the Commission, COM (95) 466 of 31 October 1995.
- European Commission (1997), ‘Modernising and Improving Social Protection in the European Union’, Communication from the Commission, COM (97) 102 of 12 March 1997.
- European Commission (1999a), ‘A Concerted Strategy for Modernising Social Protection’, Communication from the Commission, COM (99) 347 of 14 July 1999.
- European Commission (1999b), ‘Statement of the Commission’, Press Release, IP/99/186, Brussels, 17 March 1999.