Γράφει η Ανδριάνα Δελέγκου
Ήδη από τον Δεκέμβριο του 2019, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγγείλει την πρόθεσή της να καταστήσει την Ευρώπη την πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο, θέτοντας ιδιαίτερα φιλόδοξους στόχους για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (ΕΠΣ), κείμενο-σταθμός για τη μετάβαση αυτή, αποτελεί το σχέδιο δράσης για τη συμμόρφωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στις επιταγές της Συμφωνίας του Παρισιού και των διεθνών δεσμεύσεών της εν γένει.
Έχοντας ως ορίζοντα το 2050, λοιπόν, τα κράτη-μέλη οφείλουν να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα και να υιοθετήσουν τις πολιτικές εκείνες που θα τα οδηγήσουν στην κλιματική ουδετερότητα. Η διαδικασία αυτή είναι, σαφώς, περίπλοκη και αφορά στο σύνολο της κρατικής δράσης και της οικονομικής δραστηριότητας, οι οποίες είναι απαραίτητο να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Μια πληθώρα νομικών κειμένων σε ενωσιακό επίπεδο στοχεύει στην πραγματοποίηση των παραπάνω στόχων, προτείνοντας καινοτόμες και πολλά υποσχόμενες λύσεις.
Ένας από τους τρόπους επίτευξης της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου είναι η απανθρακοποίηση (decarbonization) των ενεργειακών μοντέλων κρατών και επιχειρήσεων. Ο όρος αναφέρεται στην απαλλαγή του ενεργειακού μοντέλου από τα ορυκτά καύσιμα με στόχο τη μείωση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο κλίμα, την ελαχιστοποίηση, δηλαδή, του ανθρακικού αποτυπώματος αυτών, μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, κυρίως διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου.
Οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να επιτευχθεί αυτό ποικίλλουν, με την στροφή σε καθαρές μορφές ενέργειας, όπως οι ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) και το υδρογόνο, να αποτελεί, ίσως, τον πιο αποτελεσματικό και συνήθως επιλεγόμενο από τα κράτη τρόπο. Μορφές ενέργειας όπως η υδροηλεκτρική, η αιολική, η ηλιακή, η γεωθερμία, η βιομάζα και το βιοαέριο/βιομεθάνιο οφείλουν να κυριαρχούν ως μέρος του ενεργειακού μείγματος στις πολιτικές των κρατών, καθώς το ανθρακικό τους αποτύπωμα είναι σημαντικά χαμηλό και αποτελούν πρωταρχική εναλλακτική λύση στην προσπάθεια απαλλαγής από τα ορυκτά καύσιμα, κυρίως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριοi.
Σύμφωνα με την Οδηγία (ΕΕ) 2018/2001 για την προώθηση των ΑΠΕ, η χρήση τους αποτελεί σημαντική συνιστώσα των μέτρων που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας του Παρισίου, και για τον λόγο αυτό τίθεται «δεσμευτικός συνολικός στόχος της ΕΕ για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές της τάξης του 32% τουλάχιστον το 2030». Επιπλέον, με τον Εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) 2020/1294ii, θεσπίστηκε μηχανισμός χρηματοδότησης της ΕΕ για την ενέργεια από ΑΠΕ για περαιτέρω στήριξη των ανάλογων έργων και προσπαθειών, προερχόμενης από κυβερνήσεις των κρατών-μελών, προγράμματα και κονδύλια της ΕΕ, καθώς και από τον ιδιωτικό τομέα, σε εθελοντική, ωστόσο, βάση.
Η μείωση των εκπομπών επιδιώκεται, επίσης, μέσω της ενεργειακής απόδοσης κτιρίων και προϊόντων, η οποία συντελεί και στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, αλλά και στην ανταγωνιστικότητα της ΕΕ. H Οδηγία 2012/27/ΕΕ, τροποποιημένη από την Οδηγία (EE) 2018/2002, αφορά την παραγωγή, μεταφορά, διανομή, χρήση και ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με την ενέργεια, και αποσκοπεί στην προσαρμογή της ενωσιακής ενεργειακής νομοθεσίας στους κλιματικούς στόχους του 2030, ενώ συμβάλλει στη στρατηγική για την Ενεργειακή Ένωση.
Ένας άλλος αποτελεσματικός τρόπος για τη μείωση των εκπομπών είναι οι τεχνολογίες δέσμευσης, χρήσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCUS), εκμεταλλευόμενες την καύση ορυκτών καυσίμων ή βιομηχανικές διεργασίες, αποσκοπώντας στη δέσμευση του 85%-90% των σχετικών εκπομπών και, έπειτα, στη μεταφορά του διοξειδίου του άνθρακα με αγωγούς ή πλοία και τη μόνιμη και ασφαλή αποθήκευσή του σε βάθος τουλάχιστον 800 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της γηςiii. Η μέθοδος αυτή είναι εξαιρετικά αποτελεσματική στην προσπάθεια επίτευξης «αρνητικών εκπομπών», με αποτέλεσμα οι έρευνες στο πεδίο να λαμβάνουν ιδιαίτερης προσοχής. Πρόσφατα, τέθηκε σε λειτουργία το μεγαλύτερο εργοστάσιο απορρόφησης διοξειδίου του άνθρακα απευθείας από την ατμόσφαιρα στην Ισλανδία, αποτελώντας την 19η προσθήκη στις καινοτόμες αυτές μονάδες παγκοσμίωςiv.
Μέσω της ΕΠΣ, χρηματοδοτούμενη από το σχέδιο ανάκαμψης NextGenerationEU και τον επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ, επιχειρείται η μεταρρύθμιση του συνόλου των οικονομικών τομέων, μέσω εισαγωγής πολιτικών και μέτρων για την πιο αποτελεσματική επίτευξη των κλιματικών στόχωνv. Ο νέος ευρωπαϊκός νόμος για το κλίμα εισήγαγε, επιπλέον, έναν φιλόδοξο στόχο για επίτευξη μείωσης των εκπομπών κατά 55% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 έως το 2030, ενώ ο νέος κύκλος πολιτικών «Fit for 55» περιλαμβάνει προτάσεις για την αναθεώρηση και επικαιροποίηση της νομοθεσίας της ΕΕ, την εφαρμογή νέων πρωτοβουλιών, μέσω της καινοτομίας, και τη διασφάλιση μιας δίκαιης και κοινωνικά ισότιμης μετάβασης.
Η Επιτροπή, μάλιστα, εγκαινίασε πρόσφατα το Εργαστήριο Γεωγραφίας Ενέργειας και Βιομηχανίας, ένα εργαλείο για την διευκόλυνση της εύρεσης και ανάλυσης δεδομένων που σχετίζονται με την ενέργεια, μέσω αναλυτικών χαρτών, με στόχο τη στήριξη της ενεργειακής μετάβασηςvi. Επιπλέον, μέσω της λεγόμενης «ενοποίησης των ενεργειακών συστημάτων», του ενοποιημένου, δηλαδή, σχεδιασμού και λειτουργίας των διαφόρων φορέων ενέργειας, ενεργειακών υποδομών και τομέων κατανάλωσης ενέργειας, η ΕΕ κρίνει περισσότερο εφικτή την αποδοτική, οικονομικά προσιτή και ριζική απανθρακοποίηση της οικονομίας της.
Τέλος, είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ότι για την επιτυχημένη απανθρακοποίηση των ενεργειακών συστημάτων είναι απαραίτητος ο κατάλληλος συνδυασμός πολιτικών και μέτρων με το χαμηλότερο δυνατό κοινωνικοοικονομικό κόστος. Οι τομείς των μεταφορών, των κτιρίων, της γεωργίας, αλλά ακόμα και δραστηριότητες της επαγγελματικής και καθημερινής ζωής, όπως η ενίσχυση της τηλεργασίας, είναι αναγκαίο να ακολουθήσουν βιώσιμα πρότυπα και να τροποποιηθούν, ώστε να αποτελέσουν μέσο επίτευξης της απαλλαγής από ανθρακούχες εκπομπές, συμβάλλοντας στην «πράσινη» μετάβαση.
i) Ωστόσο, όσον αφορά το φυσικό αέριο και την πυρηνική ενέργεια, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και υπάρχει διχογνωμία ως προς τον χαρακτηρισμό τους ως πράσινες μορφές ενέργειας. Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα περιέλαβε στις επιτρεπόμενες δραστηριότητες της Πράσινης Ταξινομίας, βέβαια υπό αυστηρές προϋποθέσεις, βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2022). Ταξινομία της ΕΕ: η Επιτροπή παρουσιάζει συμπληρωματική κατ’ εξουσιοδότηση πράξη για το κλίμα με σκοπό την επιτάχυνση της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_22_711
ii) Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕE) 2018/1999 που αφορά τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης.
iii) Σχετική η Οδηγία 2009/31/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Απριλίου 2009, σχετικά με την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηματισμούς και για την τροποποίηση της οδηγίας 85/337/ΕΟΚ του Συμβουλίου, των οδηγιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2000/60/ΕΚ, 2001/80/ΕΚ, 2004/35/ΕΚ, 2006/12/ΕΚ και 2008/1/ΕΚ, και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1013/2006.
iv) Climerworks. Orca: the first large-scale plant. Διαθέσιμο σε: https://climeworks.com/roadmap/orca
v) Για την αναλυτική παρουσίαση των προτάσεων της Επιτροπής για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη, βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal/delivering-european-green-deal_el
vi) Για πρόσβαση στον χάρτη, βλ. Energy and Industry Geography Lab. Mapping Europe’s Energy Future. Διαθέσιμο σε: https://energy–industry–geolab.jrc.ec.europa.eu/
Πηγές:
- Ciucci Μ. (2021). Ενεργειακή απόδοση. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/69/energy-efficiency
- ENGIE. (2021). La décarbonation, c’est quoi ? Διαθέσιμο σε: https://www.engie.com/news/decarbonation-definition
- Ciucci Μ. (2021). Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/70/renewable-energy
- EU SCIENCE HUB. Carbon capture, utilisation and storage. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/jrc/en/research-topic/carbon-capture-utilisation-and-storage
- ΙΕΑ. Carbon capture, utilisation and storage, Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/fuels-and-technologies/carbon-capture-utilisation-and-storage
- IEA. (2021). Direct Air Capture. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/reports/direct-air-capture
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μια Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_el
- European Council, Council of the European Union. (2021). Fit for 55. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/en/policies/green-deal/eu-plan-for-a-green-transition/
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2020). Ερωτήσεις και απαντήσεις: Στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση των ενεργειακών συστημάτων. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/qanda_20_1258
- EU SCIENCE HUB. Energy and Industry Geography Lab. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/jrc/en/energy-industry-geography-lab
Πηγή εικόνας: Energy Transitions Commission (ETC) report: full decarbonisation of hard-to-abate sectors is possible, making ambitious climate objectives achievable. Διαθέσιμο σε: https://news.europawire.eu/energy-transitions-commission-etc-report-full-decarbonisation-of-hard-to-abate-sectors-is-possible-making-ambitious-climate-objectives-achievable-9684564/eu-press-release/2018/11/20/12/18/53/68702/