Γράφει η Ανθή Κονδυλάτου
Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ένα διαχρονικό και σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο εμφανίζεται σε όλα τα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα και περιλαμβάνει μια σειρά από διαφορετικής ποινικής βαρύτητας εγκληματικές συμπεριφορές σε βάρος μελών της οικογένειας, όπως τη λεκτική, τη σωματική, τη σεξουαλική και την ψυχολογική βία, ακόμα και την παραμέληση και την οικονομική εκμετάλλευση. Σύμφωνα με τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης), η ενδοοικογενειακή βία συνίσταται σε «πράξεις φυσικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής ή οικονομικής βίας, οι οποίες συμβαίνουν εντός της οικογένειας ή οικογενειακής μονάδας ή μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων ανεξάρτητα ή όχι του κατά πόσο ο δράστης μοιράζεται ή έχει μοιραστεί την ίδια κατοικία με το θύμα».
Είναι γεγονός ότι σε παγκόσμια κλίμακα το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας παρουσιάζει διαχρονικά «τρομακτικές» διαστάσεις. Σε επίπεδο διεθνούς δικαίου, ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών έχει υιοθετήσει το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠΔ) και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (ΔΣΟΚΠΔ) μέσω των οποίων κατοχυρώνεται η αρχή της μη διάκρισης και η αρχή της ισότητας ενώπιον του νόμου. Τα ανωτέρω Διεθνή Σύμφωνα αποτέλεσαν το νόμιμο έρεισμα για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών ως μορφή διάκρισης και παραβίασης της ισότητας. Ακολούθησε πλήθος συμβάσεων προς την ίδια κατεύθυνση με αποκορύφωμα την Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στη Βιέννη το 1992, στην οποία συμπεριελήφθη κεφάλαιο με το οποίο αναγνωρίστηκαν ρητά τα δικαιώματα των γυναικών καθώς και ότι η παραβίασή τους συνιστά παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Τα υψηλότερα ποσοστά κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας εντοπίζονται σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της υποσαχάριας Αφρικής, καθώς και στην Ινδία. Μάλιστα, σε πάνω από 40 κράτη των περιοχών αυτών η ενδοοικογενειακή βία δεν διώκεται ποινικά, διότι θεωρείται νόμιμη. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, κάθε πολιτεία αντιμετωπίζει διαφορετικά το ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση ως προς το νομικό ορισμό της, ενώ κάποιες εξ αυτών έχουν συμπεριλάβει στον ορισμό αυτό και τη βία κατά των ζώων. Η πλειοψηφία των χωρών της Λατινικής Αμερικής έχει υιοθετήσει τα τελευταία χρόνια ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο προστασίας των γυναικών από την ενδοοικογενειακή βία. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα σύνολο μέτρων, τα οποία δεν περιορίζονται στην ποινικοποίηση τέτοιου είδους εγκλημάτων αλλά εστιάζουν σε τομείς όπως η πρόληψη, η διερεύνηση της κάθε περίπτωσης χωριστά και η αποκατάσταση των θυμάτων. Συγκεκριμένα, στον περουβιανό νόμο προβλέπεται φυλάκιση 2 έως 5 ετών για τις περιπτώσεις που οι κρατικοί λειτουργοί παραλείπουν, καθυστερούν ή αρνούνται να ανταποκριθούν σε υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας.
Στην Ευρώπη η πίεση των ευρωπαϊκών θεσμών έχει οδηγήσει στη θέσπιση μέτρων για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Σε περιφερειακό επίπεδο, το Συμβούλιο της Ευρώπης με σκοπό την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει υιοθετήσει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) μέσω της οποίας παρέχεται έμμεση νομική προστασία για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, όπως συνάγεται από τις διατάξεις με τις οποίες κατοχυρώνεται το δικαίωμα στη ζωή (άρθρο 2) και το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια (άρθρο 5), αλλά και από τις διατάξεις με τις οποίες απαγορεύονται τα βασανιστήρια (άρθρο 3) και οι διακρίσεις λόγω φύλου (άρθρο 14). Θα πρέπει δε να επισημανθεί ότι γίνεται ρητή αναφορά στην ισότητα των δύο φύλων στα Πρωτόκολλα 7 και 12 της ΕΣΔΑ. Αρμόδιο δικαστήριο για την επίλυση των διαφορών που ανακύπτουν από την παραβίαση των άρθρων της ΕΣΔΑ είναι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ). Χαρακτηριστική είναι η υπόθεση Opuz κατά Τουρκίας (ECHR 33401/02), κατά την εκδίκαση της οποίας το ΕΔΔΑ απεφάνθη ότι τα κράτη έχουν την ειδική υποχρέωση να ενεργούν για την αποτροπή της άσκησης βίας λόγω φύλου και ότι εν προκειμένω η παραβίαση συνίστατο στην μη παροχή προστασίας από την ενδοοικογενειακή βία στην προσφεύγουσα. Η σημασία της εν λόγω απόφασης έγκειται στο γεγονός ότι αναγνωρίστηκε η ειδική υποχρέωση των κρατών που έχουν προσχωρήσει στην ΕΣΔΑ να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία των ατόμων από την ενδοοικογενειακή βία.
Στην Ελληνική έννομη τάξη, η ενδοοικογενειακή βία συνιστά αδίκημα που τιμωρείται από τις διατάξεις του Ν 3500/2006 «Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και άλλες διατάξεις», όπως έχει τροποποιηθεί με τον Ν 4531/2018 και ισχύει. Η ελληνική δικαιοσύνη κατατάσσει την ενδοοικογενειακή βία ως έγκλημα που διώκεται αυτεπαγγέλτως και υπόκειται στην αυτόφωρη διαδικασία, ενώ δεν είναι υποχρεωτική η καταγγελία από το ίδιο το θύμα, αλλά αρκεί και η καταγγελία από κάποιο τρίτο πρόσωπο.
Δυστυχώς, η πανδημία του κορονοϊού έδωσε τη χαριστική βολή στην έξαρση του φαινομένου αυτού σε εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Τον τελευταίο καιρό, τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας σημειώνουν σταθερή ανοδική τροχιά. Κι ενώ η πανδημία του κορονοϊού αναγκάζει τις κυβερνήσεις να λαμβάνουν όλο και πιο αυστηρά μέτρα, ο εγκλεισμός στο σπίτι έχει οδηγήσει στην αύξηση των κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας, με το μεγαλύτερο ποσοστό των θυμάτων να είναι γυναίκες και παιδιά. Ωστόσο, πρέπει να αντιληφθούμε ότι η βία δεν έχει χρώμα, φυλή, θρησκεία, οικονομική και ταξική θέση ή σεξουαλικές προτιμήσεις. Ο καθένας μπορεί να υπήρξε ή και να υπάρξει θύμα κακοποιητικής συμπεριφοράς, γεγονός που εγείρει προβληματισμούς σχετικά με τη φθορά των βασικών κοινωνικών θεσμών και ενεργοποιεί τον μηχανισμό για την άμεση και αποτελεσματική προστασία των θυμάτων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-Πλεύρη Α., (2015/τεύχος 7), Εφαρμογές Αστικού και Αστικού Δικονομικού Δικαίου, «Η νομοθετική αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας στην Ελλάδα και στην Κύπρο», Εκδόσεις.: ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
-Αιτιολογική Έκθεση του Ν 3500/2006 «Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και άλλες διατάξεις», όπως έχει τροποποιηθεί με τον Ν 4531/2018
-Γκόνη-Καραμπότσου Α. (2021), Η νομική ανάγνωση του αδικήματος της γυναικοκτονίας: Συγκριτική επισκόπηση των σχετικών νομοθετικών πρωτοβουλιών στην Κεντρική και Λατινική Αμερική. Social Policy. Διαθέσιμο σε: https://socialpolicy.gr/2021/08/%CE%B7-%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CF%8E%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%B7.html
-Europarl. (2019), Σύμβαση Κωνσταντινούπολης: Όλα τα κράτη – μέλη να την επικυρώσουν άμεσα. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/news/el/press-room/20191121IPR67113/sumvasi-konstantinoupolis-ola-ta-krati-meli-na-tin-epikurosoun-amesa
-Lawsuit. (2022), Guide to domestic violence law in America, Διαθέσιμο σε: https://lawsuit.org/family-law/domestic-violence-law/
-Lawspot. (2020), Ενδοοικογενειακή βία: Κατά ένα τρίτο έχουν αυξηθεί τα κρούσματα μετά την απαγόρευση της κυκλοφορίας σε κάποιες χώρες της ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://www.lawspot.gr/nomika-nea/endooikogeneiaki-kata-ena-trito-ehoyn-ayxithei-ta-kroysmata-meta-tin-apagoreysi
-Nchr. (2018), ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΕΔΑ επί του Σχ/Ν «Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας και προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας». Διαθέσιμο σε: https://www.nchr.gr/images/pdf/apofaseis/isothta_fullwn/EEDA_Symvasi_Konstad.pdf
-Πηγή Φωτογραφίας: www.athinorama.gr