Γράφει η Καπιζιώνη Σπυριδούλα
Αναμφισβήτητο αποτελεί το γεγονός, ότι η τρομοκρατία είναι ένα φλέγον ζήτημα, που δεν παύει να απασχολεί την ευρωπαϊκή κοινότητα. Και αυτό, γιατί απειλεί την ασφάλεια της ΕΕ, τις δημοκρατικές της αξίες, καθώς και τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών της. Η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, επομένως, αποτελεί ζήτημα υψίστης σημασίας για την Ένωση, και εμπίπτει στα πεδία συνεργασίας με τα άλλα μέλη της διεθνούς κοινότητας, καθώς, απασχολεί το σύνολο των κρατικών οντοτήτων.
Στο πεδίο των διεθνών σχέσεων υπάρχουν τρεις κατηγορίες προσεγγίσεων που εξηγούν το φαινόμενο της τρομοκρατίας: η ρεαλιστική προσέγγιση, η φιλελεύθερη προσέγγιση και οι κριτικές προσεγγίσεις. Σύμφωνα με την ρεαλιστική προσέγγιση, η τρομοκρατία αποτελεί δράση ενός μη κρατικού δρώντα προς την καθεστηκυία τάξη, με στόχο την ανατροπή της και την απόκτηση εξουσίας. Η αδυναμία των τρομοκρατικών οργανώσεων να έρθουν σε ανοιχτή σύγκρουση με το κράτος, τις οδηγεί στην λανθάνουσα χρήση βίας, την οποία το κράτος οφείλει να αναστείλει πάση θυσία, καταπατώντας κάθε ηθικό ενδοιασμό.
Σε αντίθεση με τους ρεαλιστές, οι φιλελεύθεροι βλέπουν την τρομοκρατία σαν έκφραση ιδεολογικών αντιρρήσεων και όχι απλά ως κυνήγι εξουσίας. Για την φιλελεύθερη σχολή σκέψης, η καταπάτηση των δικαιωμάτων μιας φιλελεύθερης δημοκρατικής κοινωνίας με τρόπους που ακυρώνουν, όσα πρεσβεύει η δημοκρατία, δεν αποτελεί δικαιολογία για την αντιμετώπιση του φαινομένου της τρομοκρατίας.
Αναφορικά με τις κριτικές προσεγγίσεις, δύο είναι αυτές που κυριαρχούν: η ριζοσπαστική και εκείνη που πηγάζει από τον κονστρουκτιβισμό και τον μεταδομισμό. Η μεν πρώτη θεωρεί την τρομοκρατία εργαλείο του κράτους για να επιβάλλεται στου πολίτες, και η δε δεύτερη την λογίζει ως τρόπο για στοχοποίηση των μη νομιμοποιημένων δρώντων του διεθνούς συστήματος.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση με την Οδηγία 2017/541 ορίζει «ως τρομοκρατικά αδικήματα όσα διαπράττονται ή υπάρχει απειλή διάπραξής τους για συγκεκριμένο τρομοκρατικό σκοπό τα εξής: σοβαρός εκφοβισμός ενός πληθυσμού· αθέμιτος εξαναγκασμός κυβέρνησης ή διεθνούς οργανισμού να εκτελέσει ή να παραλείψει οποιαδήποτε πράξη· σοβαρή αποσταθεροποίηση ή καταστροφή των θεμελιωδών πολιτικών, συνταγματικών, οικονομικών ή κοινωνικών δομών μιας χώρας ή ενός διεθνούς οργανισμού» [1]. Σχετικά με αυτά, θεωρούνται και τα αδικήματα που εντάσσονται σε τρομοκρατικές δραστηριότητες όπως η υποκίνηση, η οργάνωση, η στρατολόγηση, τα ταξίδια και η συγκέντρωση κεφαλαίων με σκοπό την εκτέλεση κάποιας τρομοκρατικής δράσης.
Μπορεί για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας να είναι υπεύθυνα τα ίδια τα κράτη-μέλη της ΕΕ, παρόλα αυτά έχει γίνει σαφές, πλέον, ότι αποτελεί κοινή ευθύνη. Προς αυτή την κατεύθυνση η ΕΕ έχει αναλάβει δράση βελτιώνοντας την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών, ενισχύοντας τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα, ψηφιοποιώντας την δικαστική συνεργασία, προωθώντας την πάταξη της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και ενθαρρύνοντας την συνεργασία με τρίτα κράτη.
Τον Μάιο του 2019, το Συμβούλιο εξέδωσε δύο κανονισμούς που αφορούν στην διαλειτουργικότητα μεταξύ των συστημάτων πληροφοριών της ΕΕ, σχετικά με όσα άπτονται του δικαίου και εσωτερικών θεμάτων, και προβλέπεται να τεθούν σε ισχύ μετά το 2023. Ανάμεσα σε άλλα, θεσπίστηκαν και μια ευρωπαϊκή πύλη αναζήτησης, μια κοινή υπηρεσία αντιστοίχισης βιομετρικών δεδομένων, ένα κοινό αποθετήριο δεδομένων ταυτότητας και ένας ανιχνευτής πολλαπλών ταυτοτήτων.
Το 2016, το Συμβούλιο όρισε υπεύθυνη την EUROPOL για την δημιουργία του Ευρωπαϊκού Αντιτρομοκρατικού Κέντρου (ECTC), ως μια απάντηση στην τρομοκρατία. Επιπλέον, η ΕΕ καταβάλει προσπάθειες προς ενίσχυση των ήδη υπαρχόντων οργανισμών και βάσεων δεδομένων, όπως το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS), αλλά και να εντατικοποιήσει τους ελέγχους στα εξωτερικά της σύνορα.
Παράλληλα, η ΕΕ έχει υιοθετήσει κανονισμούς που απαγορεύουν την παράνομη κατοχή και πώληση όπλων, αλλά και πρώτων εκρηκτικών υλών. Το 2014, τέθηκε σε ισχύ η ευρωπαϊκή στρατηγική για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και των αλλοδαπών μαχητών, με έμφαση στις περιοχές του Ιράκ και της Συρίας. Την ίδια στιγμή που εξακολουθεί να ισχύει το παρόν στρατηγικό πλάνο, το 2020 το Συμβούλιο τόνισε ιδιαίτερα την σημασία να δοθεί προσοχή και σε νέες περιοχές προτεραιότητας, όπως τα Δυτικά Βαλκάνια και η Μέση Ανατολή.
Με την δημιουργία το 2015 της Ευρωπαϊκής Μονάδας για την Αναφορά Διαδικτυακού Περιεχομένου, που σχετίζεται με την τρομοκρατική και εξτρεμιστική προπαγάνδα στο διαδίκτυο, το Συμβούλιο έρχεται να ενισχύσει το παρόν πλαίσιο με νέους κανονισμούς. Στις 16 Μαρτίου του 2021, εξέδωσε κανονισμό για την αφαίρεση τρομοκρατικού περιεχομένου ή απαγόρευση στην πρόσβαση του, ο οποίος πρόκειται να τεθεί σε ισχύ το ερχόμενο έτος. Οι αρχές των κρατών-μελών θα μπορούν να ζητούν από τους παρόχους υπηρεσιών να αποσύρουν, εντός μίας ώρας, τρομοκρατικό υλικό από τις διαδικτυακές πλατφόρμες.
Παλαιότερα, στα πλαίσια της αντιτρομοκρατικής δράσης που έθεσε η ΕΕ μετά τα συμβάντα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, το ίδιο έτος κατήρτισε τον Ενωσιακό Κατάλογο Τρομοκρατών-μια λίστα ατόμων, ενοτήτων, οντοτήτων και οργανώσεων που έχουν εμπλοκή με τρομοκρατικές ενέργειες και συνεπώς, υπόκεινται σε περιοριστικά μέτρα. Τα μέτρα αυτά αφορούν την δέσμευση κεφαλαίων και χρηματικών ποσών, αλλά και την συνεργασία της αστυνομίας και της δικαιοσύνης. Συμπληρωματικά, χρησιμοποιούνται εργαλειακά τα δεδομένα των επιβατών που διατηρούν οι αερομεταφορικές υπηρεσίες.
Επίσης, με αφορμή τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην Μαδρίτη το 2004, η ΕΕ διέβλεψε την ανάγκη για την θέσπιση της θέσης του Συντονιστή Αντιτρομοκρατικής Δράσης της ΕΕ, στην οποία τοποθετήθηκε ο Gilles de Kerchove το 2007 από τον τότε Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ για την ΚΕΠΠΑ. Ο συντονιστής έχει την ευθύνη να συντονίζει τις συζητήσεις για την τρομοκρατία, να υποδεικνύει πεδία προτεραιότητας, να βελτιώνει τις σχέσεις της ίδιας της ΕΕ με τρίτα κράτη. Οφείλει να ενεργεί δε, σεβόμενος τους τρεις βασικούς πυλώνες της αντιτρομοκρατικής δράσης: την ασφάλεια των πολιτών, την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης και την προαγωγή των δημοκρατικών αξιών, την συνεργασία με διεθνείς εταίρους.
Στις μέρες μας, το ξέσπασμα της πανδημίας του COVID-19 μπορεί να έδειξε αριθμητική μείωση στις τρομοκρατικές επιθέσεις, αλλά σε καμία περίπτωση δεν οδήγησε στην εξάλειψη του φαινομένου. Αντιθέτως, πιθανότατα να δίνει στους τρομοκράτες τον απαραίτητο χρόνο και χώρο να διαδώσουν την προπαγάνδα τους, εκμεταλλευόμενοι τον φανατισμό, αλλά και την πληθώρα των θεωριών συνομωσίας, που ευδοκιμούν σε χαλεπούς καιρούς. Για παράδειγμα, τόσο η Da’esh όσο και η Al-Qaida σχολίασαν την εξάπλωση της πανδημίας στα επίσημα fora τους. Η Da’esh ισχυρίστηκε ότι η έξαρση του κορονοϊού στο Ιρακ αποτελεί θεϊκή τιμωρία προς τους Σίιτες μουσουλμάνους, τους οποίους μεταξύ άλλων κατηγορεί και για την διάδοση του ιού. Όσο για την Δύση, η πανδημία είναι η ενσάρκωση της θεϊκής εκδίκησης προς τους άπιστους εχθρούς. Πολλές ακόμη τρομοκρατικές οργανώσεις, θεωρούν την πανδημία πλάνο των Δυτικών για να μολύνουν τους πιστούς.
Παρόλα αυτά, ακόμη και πριν την εμφάνιση του κορονοϊού, η μείωση των τρομοκρατικών επιθέσεων και ενεργειών ήταν αισθητή, γεγονός που επιβεβαιώνει η αναφορά του 2019 της TE-SAT-θεσμού υπεύθυνου για την καταγραφή των τρομοκρατικών τάσεων στην ΕΕ. Όλες οι προφυλάξεις και τα μέτρα που υιοθετεί το Συμβούλιο και ακολούθως εφαρμόζουν τα κράτη-μέλη, έχουν αντίκτυπο στην καθημερινότητα των Ευρωπαίων πολιτών.
Συμπερασματικά, λοιπόν, το φαινόμενο της τρομοκρατίας αποτελεί πρόβλημα που ταλανίζει όλες τις κοινωνίες, ανεξαρτήτως εποχής και καταστάσεων. Ωστόσο, γίνονται βήματα διαρκώς για την καταπολέμηση του παρόντος προβλήματος. Η ίδια η ΕΕ μεριμνά με κάθε τρόπο να βρεθεί η χρυσή τομή στην συνεργασία που θα οδηγήσει στην ελάττωση του φαινομένου και δεν επαναπαύεται σε ήδη ειλημμένες αποφάσεις και εφαρμοσμένες τακτικές. Εξάλλου, γνωστή είναι η φράση που την χαρακτηρίζει, ότι δηλαδή «η Ένωση βρίσκεται σε συνεχή κίνηση, σαν σε ένα ποδήλατο, αν σταματήσει να κάνει πετάλι, θα πέσει». Η διαρκής εξέλιξη είναι συνώνυμο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
[1] Directive (EU) 2017/541 of the European Parliament and of the Council of 15 March 2017 on combating terrorism and replacing Council Framework Decision 2002/475/JHA and amending Council Decision 2005/671/JHA. Εur–Lex. Ανάκτηση από https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32017L0541
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ
Εικόνα: Aνάκτηση από: https://www.innovationnewsnetwork.com/definition-of-terrorism/715/
Baylis, J., Smith, S., & Owens, P. (2013). Η Παγκοσμιοποίηση της Διεθνούς Πολιτικής. Μια εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις (σσ.502-523). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
Counter terrorism and radicalisation. Europa. Ανάκτηση από https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/counter-terrorism_en [Τελευταία πρόσβαση: 23/03/2021]
Directive (EU) 2017/541 of the European Parliament and of the Council of 15 March 2017 on combating terrorism and replacing Council Framework Decision 2002/475/JHA and amending Council Decision 2005/671/JHA. Εur–Lex. Ανάκτηση από https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32017L0541 [Τελευταία πρόσβαση: 23/03/2021]
European Council meeting (10and 11December2020)–Conclusions. Europa. Ανάκτηση από https://www.consilium.europa.eu/media/47296/1011-12-20-euco-conclusions-en.pdf [Τελευταία πρόσβαση: 23/03/2021]
European Counter Terrorism Centre – ECTC. Europa Europol. (2021). Ανάκτηση από https://www.europol.europa.eu/about-europol/european-counter-terrorism-centre-ectc [Τελευταία πρόσβαση: 23/03/2021]
EU’s response to the terrorist threat. Europa. Ανάκτηση από https://www.consilium.europa.eu/en/policies/fight-against-terrorism/ [Τελευταία πρόσβαση: 23/03/2021]
Heywood, A. (2013). Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική(σσ.475-504) Αθήνα: Κριτική.
Joint Statement by the EU Home Affairs Ministers on the recent terrorist attacks in Europe.(2020). Ανάκτηση από https://www.consilium.europa.eu/media/46793/st12364.pdf [Τελευταία πρόσβαση: 23/03/2021]
Λιαργκόβας, Π., & Παπαγεωργίου, Χ. (2018). Από τη Συνθήκη της Νίκαιας έως την πέμπτη και την έκτη διεύρυνση (1999-2007). Στο Π. Λιαργκόβας, & Χ. Παπαγεωργίου , Το Ευρωπαϊκό Φαινόμενο (σσ. 221-273). Θεσσαλονίκη: Τζιόλα.
Μούσης, Ν. (2015). Εξωτερικές Σχέσεις. Στο Ν. Μούσης, Ευρωπαϊκή Ένωση, Δίκαιο-Οικονομία-Πολιτική (σσ. 551-572). Αθήνα: Παπαζήση.
Μπούρης, Δ., & Τζιφάκης, Ν. (2016). Η προοπτική της διεύρυνσης της ΕΕ και η Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας. Στο Μ. Ναπολέων, Ευρωπαϊκή Ένωση, δημιουργία, εξέλιξη, προοπτικές (σσ. 297-313). Αθήνα: Κριτική.