Γράφει η Φωτεινή Διακουμάκου
Η συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία υπεγράφη τη 13η Δεκεμβρίου του 2007 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου του 2009, αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στον πολιτισμό. Ένας από τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έτσι όπως αυτοί καθορίζονται από τη Συνθήκη, αποτελεί, αφενός, ο σεβασμός στην πολιτιστική και γλωσσική πολυμορφία, αφετέρου, η προστασία και η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Επιπλέον, στο άρθρο 6 της Συνθήκης, αποσαφηνίζεται ότι η Ένωση έχει την αρμοδιότητα «να αναλαμβάνει δράσεις για να υποστηρίζει, να συντονίζει ή να συμπληρώνει τη δράση των κρατών-μελών στον τομέα του πολιτισμού. Παρομοίως, ορίζονται από το άρθρο 167 της ίδιας Συνθήκης, οι αρμοδιότητες των θεσμικών οργάνων της Ένωσης ως προς τη συμβολή τους στην ανάπτυξη των πολιτισμών των κρατών-μελών και τον σεβασμό της εθνικής και περιφερειακής πολυμορφίας τους, με σκοπό την προβολή της κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς.
Έτσι, προβλέπεται η συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών και η υποστήριξή τους από την Ένωση με επιπρόσθετες δράσεις αναφορικά με:
- τη βελτίωση της γνώσης της ιστορίας και τη διάδοση του πολιτισμού των ευρωπαϊκών λαών
- τη διατήρηση και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς με ευρωπαϊκή σημασία
- την προαγωγή των πολιτιστικών ανταλλαγών, της καλλιτεχνικής και λογοτεχνικής δημιουργίας και του οπτικοακουστικού τομέα
- τη συνεργασία των κρατών-μελών της Ένωσης με τρίτες χώρες και Διεθνείς Οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στον τομέα του πολιτισμού.
Παρομοίως και ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε προβλέπει ότι η τέχνη και η επιστημονική έρευνα διεξάγονται ελεύθερα, ενώ η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται απόλυτα την γλωσσική, πολιτιστική και θρησκευτική πολυμορφία των λαών της.
Η Πολιτιστική Ατζέντα ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεμελιώνοντας την αρχή μιας πολιτιστικής εποικοδομητικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης. Πιο συγκεκριμένα, τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε, τα κράτη-μέλη και η κοινωνία των πολιτών καλούνται να επικεντρωθούν σε τρεις στρατηγικούς στόχους με κοινωνικές, οικονομικές και εξωτερικές διαστάσεις:
- η αξιοποίηση της δύναμης του πολιτισμού για κοινωνική συνοχή και ευημερία
- η στήριξη της πολιτιστικής δημιουργικότητας στην εκπαίδευση, την καινοτομία, την απασχόληση και την ανάπτυξη
- η ενίσχυση των διεθνών πολιτιστικών σχέσεων.
Επιπροσθέτως, στην Ατζέντα προσδιορίζονται οι μέθοδοι εργασίας και καθορίζεται η πολιτική προσέγγιση, η χρήση, δηλαδή, της Ανοιχτής Μεθόδου Συντονισμού.
Η Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισμού έχει αναγνωρισθεί από τη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. στη Λισαβόνα (2000) ως ένα νέο πρότυπο διακυβέρνησης. Πρόκειται για μια μορφή μη δεσμευτικού δικαίου, αλλά διαμόρφωσης διακυβερνητικής πολιτικής, η οποία δεν προκύπτει από δεσμευτικά νομοθετικά μέτρα της Ε.Ε και δεν απαιτεί από τις χώρες να τροποποιήσουν τη νομοθεσία τους. Η Α.Μ.Σ. παρέχει ένα νέο πλαίσιο συνεργασίας ανάμεσα στα κράτη-μέλη, οι εθνικές πολιτικές των οποίων έχουν σκοπό την επίτευξη ορισμένων κοινών στόχων. Σύμφωνα με τον Nugent, το Συμβούλιο των Υπουργών αποφασίζει ομόφωνα και θεσπίζει στόχους και κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες διαφέρουν ανάλογα με τον τομέα πολιτικής. Τα κράτη-μέλη αξιολογούνται μεταξύ τους δια της άσκησης πιέσεως από ομότιμους, ενώ η Επιτροπή και το Συμβούλιο εποπτεύουν την πρόοδο των κρατών προς την επίτευξη των στόχων τους μέσω ετησίων εκθέσεων. Επιπλέον, η Επιτροπή συνδράμει και παρακολουθεί το έργο της Α.Μ.Σ., εκπονώντας εκθέσεις με σκοπό να παροτρύνει τις εθνικές κυβερνήσεις να συμμορφωθούν. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Δικαστήριο εμπλέκονται ελάχιστα στη διαδικασία.
Το συγκεκριμένο πρότυπο διακυβέρνησης, αφήνει το περιθώριο στις πολιτικές να διατηρούν τον εθνικό τους χαρακτήρα, λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές διαφοροποιήσεις των μελών της Ένωσης και στις κυβερνήσεις να είναι θετικά διακείμενες σε προσανατολισμούς που δε θα ακολουθούσαν κατόπιν δεσμεύσεων. Ωστόσο, η Α.Μ.Σ. έχει επικριθεί για την εθελοντική της διάθεση, που εξαιτίας αυτής, οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών της Ένωσης δε δεσμεύονται από την υποχρεωτική εφαρμογή των συμφωνιών.
Αρχικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε τη στήριξη του Συμβουλίου ως προς την εφαρμογή της Α.Μ.Σ. στον τομέα του πολιτισμού και τον καθορισμό προτεραιοτήτων για την ανάληψη δράσης. Αναλυτικότερα, πρότεινε μία διαδικασία παρακολούθησης διετούς διάρκειας και την εκπόνηση έκθεσης αναφορικά με την εφαρμογή της Πολιτιστικής Ατζέντας και την πρόοδο των δράσεων των εθνικών κυβερνήσεων προς την επίτευξη των στόχων. Πρόσθετα, ενθάρρυνε τα κράτη-μέλη να ενισχύσουν τις αρμοδιότητες των τοπικών και περιφερειακών αρχών της αυτοδιοίκησης και των πολιτιστικών φορέων. Η ίδια ανέλαβε να ενισχύσει τον συστηματικό διάλογο σε επίπεδο υπερεθνικό, με τους φορείς πολιτισμού μέσω του Πολιτιστικού Φόρουμ.
Εν συνεχεία, τα κράτη προχωρούν σε παρατηρήσεις στην Επιτροπή Πολιτιστικών Υποθέσεων (C.A.C) του Συμβουλίου, το οποίο ενέκρινε την Α.Μ.Σ. ως «ένα ευέλικτο και μη δεσμευτικό πλαίσιο για τη διάρθρωση της συνεργασίας γύρω από τους στρατηγικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ατζέντας για τον πολιτισμό και την προώθηση των ανταλλαγών βέλτιστων πρακτικών». Σύμφωνα με το ψήφισμα του Συμβουλίου, η χρήση της Α.Μ.Σ. είναι απαραίτητο να λάβει χώρα «με ειδικά προσαρμοσμένο τρόπο και λαμβανομένων υπόψη των ιδιομορφιών του [πολιτιστικού] τομέα», σε απόλυτη σύμπνοια, δηλαδή, με την αρχή της επικουρικότητας.
Στο πλαίσιο αυτό, συγκροτούνται και υλοποιούνται πολιτιστικές δράσεις μέσω προγραμμάτων και υποπρογραμμάτων: δημιουργική Ευρώπη, πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης (Π.Π.Ε.), σήμα ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, ευρωπαϊκό έτος πολιτιστικής κληρονομιάς, παράνομη αφαίρεση πολιτιστικών αγαθών και βραβεία.
Ενδεικτικά, η δράση «Δημιουργική Ευρώπη 2014-2020» περιλάμβανε όλα τα προηγούμενα προγράμματα της Ένωσης, όπως MEDIA (1991-2013), το πρόγραμμα MEDIA Mundus (2011-2013), και το πρόγραμμα «Πολιτισμός» (2000-2013). Επιπλέον, περιείχε ένα υποπρόγραμμα που προέβλεπε την οικονομική εγγύηση, την οποία θα διαχειρίζεται το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων, ώστε να έχουν πρόσβαση σε τραπεζικά δάνεια μικρές επιχειρήσεις και επίσης, την χρηματοδότηση για την υποστήριξη των μελετών και των αναλύσεων, καθώς και την καλύτερη συλλογή δεδομένων προς βελτίωση της βάσης τεκμηρίωσης στη χάραξη πολιτικής.
Εν δυνάμει της Α.Μ.Σ., τα κράτη-μέλη ανέλαβαν την επιλογή εμπειρογνωμόνων, οι οποίοι θα έχουν πρακτική εμπειρία στους τομείς δραστηριότητας των ομάδων εργασίας. Εξασφάλισαν, επίσης, την ευθεία επικοινωνία τους με τις αρμόδιες εθνικές αρχές. Το Συμβούλιο, από την άλλη, θέτει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη υπεύθυνους αναφορικά με την ενημέρωση για την πρόοδο των ομάδων εργασίας, την αποτελεσματικότητα του έργου τους και την υλοποίηση των συστάσεων που δίνονται τακτικά στους φορείς. Καταλήγοντας, οι ομάδες εργασίας ολοκληρώνουν το έργο τους, δημοσιεύουν εκθέσεις και εγχειρίδια ορθών πρακτικών ή εργαλείων πολιτικής με συστάσεις προς τους αρμόδιους, τους πολιτιστικούς φορείς και τα όργανα της Ε.Ε. Απώτερος σκοπός αυτού είναι η χάραξη και η υλοποίηση πολιτικής σε τοπικό, σε περιφερειακό και σε εθνικό επίπεδο.
Αναφορικά με το πρόγραμμα «Πολιτισμός», χρηματοδοτούνται τα σχέδια διακρατικής συνεργασίας μεταξύ των πολιτιστικών φορέων, τα ευρωπαϊκά δίκτυα που δραστηριοποιούνται στην ενίσχυση του εργατικού δυναμικού στον χώρο του πολιτισμού και οι ευρωπαϊκές πλατφόρμες που διευκολύνουν την κινητικότητα και την προβολή των δημιουργών και των καλλιτεχνών, τον προγραμματισμό πολιτιστικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων στην Ευρώπη και την ανάπτυξη του κοινού. Τέλος, οι μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων και η προώθησή τους χρηματοδοτούνται επίσης.
Συναφώς υλοποιήθηκαν όλα τα προαναφερθέντα πολιτισμικά προγράμματα. Σε εξέλιξη βρίσκεται το «Δημιουργική Ευρώπη 2021-2027» το οποίο την 30η Μαΐου 2018 ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη μορφή προτάσεως. Η πρόταση αυτή ταυτίζεται με τους στόχους της Νέας Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Ατζέντας και αποτυπώνεται ως η συνέχεια του ολοκληρωθέντος προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη 2014-2020». Αναφορικά με τον προϋπολογισμό του, η Επιτροπή εισηγήθηκε 1,850 δισεκατομμύρια ευρώ, αλλά το Κοινοβούλιο πρότεινε να αυξηθεί το ποσό σε 2,806 δισεκατομμύρια ευρώ.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθεί η νομική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία εγκρίνονται οι προϋπολογισμοί των πολιτιστικών δράσεων. Πρόκειται για τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, η οποία εφαρμόζεται σε 85 καθορισμένους τομείς πολιτικής της Ε.Ε. Αρχικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκπονεί νομοθετικές προτάσεις, συχνά ύστερα από δημόσιες διαβουλεύσεις. Στη συνέχεια, η πρόταση διαβιβάζεται ταυτόχρονα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και τα Εθνικά Κοινοβούλια. Έπειτα, κατά την πρώτη ανάγνωση, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξετάζει την πρόταση της Επιτροπής και δύναται να την εγκρίνει ή να την τροποποιήσει. Η θέση πρώτης ανάγνωσης του Κοινοβουλίου διαβιβάζεται στο Συμβούλιο. Κατά την πρώτη ανάγνωση, το Συμβούλιο αποφασίζει ή να αποδεχτεί τη θέση του Κοινοβουλίου, οπότε η νομοθετική πράξη εκδίδεται, ή να τροποποιήσει τη θέση και να τη στείλει πίσω στο Κοινοβούλιο για δεύτερη ανάγνωση. Το Κοινοβούλιο εξετάζει τη θέση του Συμβουλίου. Εάν την εγκρίνει, η πράξη εκδίδεται, εάν την απορρίψει, η πράξη καταπίπτει. Ενδέχεται να προτείνει τροπολογίες ξανά και έτσι επιστρέφει η πρόταση στο Συμβούλιο για δεύτερη ανάγνωση. Σε αυτή την περίπτωση, το Συμβούλιο εξετάζει τη θέση της δεύτερης ανάγνωσης του Κοινοβουλίου και αν εγκρίνει το σύνολο των τροπολογιών, η πράξη εγκρίνεται, αν όχι, συγκαλείται η Επιτροπή Συνδιαλλαγής. Αποτελείται από βουλευτές του Κοινοβουλίου και εκπροσώπους του Συμβουλίου. Τα μέλη της καλούνται να συμφωνήσουν σε ένα κοινό κείμενο. Εάν καταστεί δυνατό, το διαβιβάζουν στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για τρίτη ανάγνωση, αλλιώς η πρόταση απορρίπτεται και η διαδικασία λαμβάνει τέλος.
ΣΥΓΚΡΙΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ Α.Μ.Σ. ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ
Συχνά, η λήψη των αποφάσεων στην Ε.Ε. συντελείται με την «κοινοτική» μέθοδο. Το άρθρο 294 της Συνθήκης της Λισαβόνας ορίζει τη χρήση της Συνήθους Νομοθετικής Διαδικασίας στην κύρωση των αποφάσεων. Τα χαρακτηριστικά της είναι τα ακόλουθα:
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αποκλειστικό δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας.
- Το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν δικαίωμα συναπόφασης στα πλαίσια της Συνήθους Νομοθετικής Διαδικασίας.
- Το Συμβούλιο δύναται να αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία.
- Κοινό σημείο με την Α.Μ.Σ. αποτελεί η χρήση της Συνήθους Νομοθετικής Διαδικασίας, ενώ διαφοροποιήσεις απαντώνται στην διαδικασία ψήφισης του Συμβουλίου, το οποίο αποφασίζει ομόφωνα κατά την Α.Μ.Σ και στις αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που ο ρόλος της είναι εποπτικός. Τέλος, οι αποφάσεις που λαμβάνονται με την Α.Μ.Σ. δεν αποκτούν νομικό καθεστώς και δεν είναι δεσμευτικές για τα κράτη-μέλη.
Σε θέματα Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας (Κ.Ε.Π.Π.Α.) καθώς και σε θέματα αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας, οι αποφάσεις λαμβάνονται με τη «διακυβερνητική» μέθοδο. Το πρότυπο αυτό αποβλέπει περισσότερο στην προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των κυβερνήσεων.
Ιδιάζουσες πολιτικές είναι αυτή του Ανταγωνισμού και η Νομισματική πολιτική της Ευρωζώνης, όπου η λήψη αποφάσεων συντελείται σε κεντρικό επίπεδο. Η Επιτροπή διαθέτει αρκετές εξουσίες σε πληθώρα ζητημάτων αναφορικά με τον ανταγωνισμό, ενώ σχετικά με το κοινό νόμισμα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει αποκλειστικές αρμοδιότητες στη λήψη αποφάσεων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Nugent, N. (2012). Πολιτική και Διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Eκδόσεις Σαββάλας.
- Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2016). Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=celex%3A12016P%2FTXT
- Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ. (2007). Ψήφισμα του Συμβούλιου της Ευρώπηςτης 16ης Νοεμβρίου 2007 σχετικά με μία ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32007G1129(01)&from=EN (Ανακτήθηκε τον Μάρτιο 2022)
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, Πολιτισμός. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/137/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%82 (Ανακτήθηκε τον Μάρτιο 2022)
- Πηγή εικόνας άρθρου: https://gr.euronews.com/culture/2021/05/20/h-ee-ependyei-ston-poltismo