Ένας διάλογος μεταξύ εσωτερικής και περιφερειακής ασφάλειας
γράφει ο Νίκος Μούλιος
Επισκόπηση του συστήματος ασφαλείας του Κοσόβου
Η βαλκανική χερσόνησος, αν και πλέον δεν αποτελεί το “πρώτο θέμα” της διεθνούς agenda απέχει σημαντικά από την κανονικότητα, καθώς εκτός από σημαντικά οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα αντιμετωπίζει εκτεταμένα προβλήματα καθεστώτος, κυρίως συνοριακές διαφορές, οι οποίες εστιάζονται στις περιοχές του Κοσόβου και της Βοσνίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση του Κοσόβου καθώς το ειδικό νομικό καθεστώς που το διέπει έχει ορισμένες μοναδικές ιδιαιτερότητες σε παγκόσμιο επίπεδο (1244/1999 ψήφισμα του συμβουλίου ασφαλείας του ΟΗΕ).
Στον τομέα της ασφάλειας, η δομή του πλέγματος υπηρεσιών ασφαλείας διαφέρει σημαντικά από την τυπική. Αφενός, οι βασικοί “παίκτες¨ στην οικοδόμηση του συστήματος ασφάλειας του Κοσόβου είναι:
- η αστυνομία του Κοσόβου, ως υπηρεσία πρώτης απόκρισης,
- η EULEX, αποστολή της ΕΕ για την εμπέδωση της ασφάλειας και του κράτους δικαίου, ως υπηρεσία δεύτερης απόκρισης σε σοβαρά εγκλήματα, ταραχές, καθώς και την διερεύνηση εγκλημάτων πολέμου όπου ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συμμετοχή στην αποστολή δικαστών και εισαγγελέων,
- δυνάμεις στρατιωτικής αστυνομίας, όπως συγκεκριμένα, της KFOR (στρατιωτική δύναμη του ΝΑΤΟ), ως δυνάμεις τρίτης απόκρισης σε περιπτώσεις σημαντικής έκτασης ταραχών, και όπου ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ασφάλεια του σερβοκρατούμενου θύλακα πέριξ της (διχοτομημένης) Βόρειας Μιτρόβιτσα.
- η KSF (Kosovo Security Force), ελαφρά οπλισμένος οιονεί “στρατός” του Κοσόβου με στόχο την διαχείριση κρίσεων και τις επιχειρήσεις πολιτικής προστασίας και
- η Αποστολή του ΟΑΣΕ στο Κόσοβο, ως τεχνικός σύμβουλος επί θεμάτων οργανωμένου εγκλήματος, τρομοκρατίας και πολιτικών ασφαλείας.
Αφετέρου οι κυριότερες απειλές ασφαλείας για το Κόσοβο είναι:
- η διείσδυση τρομοκρατικών οργανώσεων του πολιτικού Ισλάμ με κύριο στόχο την στρατολόγηση.
- η διείσδυση υπηρεσιών πληροφοριών χωρών με αυξημένα συμφέροντα στην περιοχή (Ρωσία, Τουρκία, Χώρες του Κόλπου και πιθανόν Κίνα(1)) κυρίως μέσω επιχειρήσεων υπονόμευσης και κυβερνοεπιθέσεων. (blue terrorism)
- οι ομάδες διεθνικού-οργανωμένου εγκλήματος με έμφαση στην εμπορία ναρκωτικών και ανθρώπων.
- η διαφθορά και το οικονομικό έγκλημα με έμφαση στο ξέπλυμα μαύρου χρήματος (money laundering) και
- το αξιοσημείωτο έλλειμμα ασφάλειας στις σερβοκρατούμενες περιοχές του Βορείου Κοσόβου.
Είναι φανερή η έντονη διεθνής διάσταση τόσο του συστήματος επιβολής (και εν γένει εφαρμογής) του νόμου όσο και των εγκληματικών δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στο Κόσοβο. Η τελωνειακή ένωση με την Αλβανία και τα στενά περιθώρια διακρατικής συνεργασίας με την Σερβία δημιουργούν “μονοπάτια” ελεύθερης διακίνησης ατόμων και εμπορευμάτων με ποινικό ενδιαφέρον. Επιπρόσθετα, τόσο το Μαυροβούνιο όσο και η π.Γ.Δ.Μ. δεν διαθέτουν επαρκείς δυνατότητες αστυνομικής συνεργασίας. Η μη συμμετοχή του Κοσόβου σε διεθνείς αστυνομικούς οργανισμούς (Interpol και Europol), και η μη προοπτική άμεσης συμμετοχής του σε αυτές, αποτελεί επιπλέον επιβαρυντικό παράγοντα. Απεναντίας, η οργάνωση των υπηρεσιών ασφαλείας βάσει δυτικών προτύπων, η εκτενής και συνεχής τεχνική βοήθεια και η έλλειψη θρησκευτικών διαφορών-ανεκτικότητα του αλβανικού στοιχείου στην θρησκευτική ταυτότητα λογίζονται ως θετικά σημεία.
Το σύστημα ασφαλείας του Κοσόβου υπό την οπτική της Ανθρώπινης Ασφάλειας
Το παράδειγμα της Ανθρώπινης Ασφάλειας αποτελεί ένα σχετικά νέο μοντέλο μελέτης των απειλών εθνικής ασφάλειας υπό το πρίσμα μιας ανθρωποκεντρικής, εξειδικευμένης, συνεκτικής και βασισμένης στην πρόληψη, προσέγγισης. 66/290 ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης των Η.Ε.). Έμφαση δίνεται στην διατομεακή και διακρατική συνεργασία (partnership) καθώς και στην έγκαιρη παρέμβαση. Τέλος, κύρια στόχευση των πολιτικών της Ανθρώπινης Ασφάλειας είναι η ενδυνάμωση των κρατών και της Κοινωνίας των Πολιτών (capacity development) καθώς και η βιώσιμη ανάπτυξη (βλ. SDGs). Οι απειλές κατά της Ανθρώπινης Ασφάλειας κατηγοριοποιούνται σε επτά κύριους τομείς: Οικονομία, Επισιτιστική Ασφάλεια, Υγεία, Περιβάλλον, Προσωπική Ασφάλεια (έγκλημα, τρομοκρατία κλπ), Κοινοτική Ασφάλεια (εθνοτικές διαφορές) και η Πολιτική Σταθερότητα (1994 Report on Human Development, UN).
Η έλλειψη οικονομικής προοπτικής και η υψηλή ανεργία των νέων (55% WBG, 2017), η ύπαρξη εθνοτικών διαφορών, η σχετική πολιτική αστάθεια η οποία οδηγεί σε πολιτική βία, η ιδιαίτερα χαμηλή ποιότητα του αέρα και η μερική ανεπάρκεια των μηχανισμών πολιτικής προστασίας είναι οι κυριότερες απειλές, πέραν του εγκλήματος, που αντιμετωπίζει το Κόσοβο. Η ενδυνάμωση της κυβέρνησης και της Κοινωνίας των Πολιτών, ειδικά στις τρεις πρώτες κατηγορίες θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική για την πρόληψη και περιορισμό της εγκληματικότητας. Μέσω των παρεμβάσεων αυτών υποστηρίζεται και η περιφερειακή ασφάλεια, καθώς το Κόσοβο αποτελεί σημαντική δίοδο αλλά και επίκεντρο για δίκτυα οργανωμένου εγκλήματος που δραστηριοποιούνται στα Βαλκάνια.
Με δεδομένο την μη είσοδο του Κοσόβου στον ΟΗΕ και άλλους οργανισμούς, τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον, λόγω του δικαιώματος veto της Ρωσίας και της Κίνας και με την ευρωπαϊκή προοπτική να απομακρύνεται ελαφρώς λόγω της επικέντρωσης της Ένωσης στην πολιτική εμβάθυνσης, εξελίξεις απαραίτητες για την πλήρη ομαλοποίηση της περιοχής, η συνέχιση και εντατικοποίηση της βοήθειας προς το Κόσοβο από την διεθνή κοινότητα κρίνεται ως αναγκαία. Το μοντέλο της Ανθρώπινης Ασφάλειας δύναται να βοηθήσει σημαντικά στην κατεύθυνση αυτή τόσο στον περιορισμό των συνοδών απειλών ασφαλείας, ορισμένες από τις οποίες λειτουργούν και ως γενεσιουργές αιτίες του φαινομένου, όσο και στην θυματοκεντρική προσέγγιση, ειδικότερα σε περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων και ριζοσπαστικοποίησης νεολαίας.
Τέλος, η εφαρμογή νομοθεσίας της ΕΕ σε ζητήματα περιβάλλοντος και πνευματικής ιδιοκτησίας μεταξύ άλλων είναι θετικές εξελίξεις, ειδικά στην περίπτωση που η εφαρμογή του ευρωπαϊκού δικαίου επεκταθεί και σε άλλους τομείς, στον άξονα της ενίσχυσης των θεσμών όπως και οι διερεύνηση εγκλημάτων πολέμου από κλιμάκιο της EULEX, ωστόσο τα συχνά φαινόμενα διαφθοράς καταδεικνύουν την ανάγκη της παροχής επιπλέον βοήθειας σε νομοτεχνικό και διοικητικό επίπεδο στον τομέα του κράτους δικαίου.
ΠΗΓΕΣ:
Plamen Tonchev, China’s Road: into the Western Balkans, European Union Institute for Security studies, February 2017, available at:
https://www.iss.europa.eu/sites/default/files/EUISSFiles/Brief%203%20China%27s%20Silk%20Road.pdf
Κωφός Ε., Το κοσσυφοπέδιο και η αλβανική ολοκλήρωση: το άχθος του χθες το άγχος του αύριο, Αθήνα, Εκδ. Παπαζήσης, 1998
Βερέμης Θ., Κοσσυφοπέδιο: Η μακρόσυρτη κρίση, Αθήνα. Εκδ. Ι. Σιδέρης-ΕΛΙΑΜΕΠ, 2000
Μποζανίνου Τ., Επικίνδυνο παιχνίδι η «διόρθωση των συνόρων» Σερβίας – Κοσόβου, Το Βήμα, 11/08/2018, διαθέσιμο στο: https://www.tovima.gr/2018/08/11/world/epikindyno-paixnidi-i-diorthwsi-twn-synorwn-serbias-kosoboy/
Activities of the Criminal Groups in Kosovo & Metochia and Independence of the Province,Centrum Stosunków Międzynarodowych, Warsaw, 2006
Lt. Gen. Haziri F., Fighting Organized Crime in Kosovo, Pristina, Kosovo Police, 2017
Macedonia 2018 Crime & Safety Report, OSAC-U.S. Department of State, 2018
Kosovo 2018 Crime & Safety Report, OSAC-U.S. Department of State, 2018
Montenegro 2018 Crime & Safety Report, OSAC-U.S. Department of State, 2018
HUMAN DEVELOPMENT REPORT, Oxford University Press-UNDP, New York,1994
Western Balkans Labor Market Trends 2017, World Bank Group, Vienna, 2017