Γράφει ο Πασχάλης Μπάνδας
Την 26η Ιουλίου του έτους 2023, ο Νίγηρας βίωσε το πέμπτο πραξικόπημα στην ιστορία του ως κράτος, από την ίδρυσή του, το 1960, έως και σήμερα. Η προεδρική φρουρά φυλάκισε τον Πρόεδρο Μοχάμεντ Μπαζούμ, επικαλούμενη την αδυναμία του να βελτιώσει την οικονομική αστάθεια και τις άσχημες συνθήκες διαβίωσης που επικρατούν στην χώρα. Παράλληλα, ο Διοικητής της Προεδρικής Φρουράς, Στρατηγός Ομάρ Τσιάνι, ανακοίνωσε δημόσια την ανατροπή της κυβέρνησης, χαρακτηρίζοντας την καθεστώς, ενώ έθεσε σε εφαρμογή απαγόρευση της κυκλοφορίας για τις επόμενες ώρες. Η καινούρια de facto κυβέρνηση ονομάστηκε «Εθνικό Συμβούλιο για την Προστασία της Πατρίδας», ωστόσο στην ουσία επρόκειτο για μια χούντα, αφού τα υψηλά στελέχη του Συμβουλίου δεν ήταν άλλοι από τους Αρχηγούς των επιτελείων του Στρατού. Η εξέλιξη αυτή ήταν η τελευταία σε μια σειρά κινημάτων, στην περιοχή που ονόμασε ο γαλλικός τύπος “la ceinture de coups d’État” (Ζώνη των πραξικοπημάτων), την γαλλόφωνη δηλαδή κυρίως Δυτική και Κεντρική Αφρική. Ωστόσο, για να κατανοηθεί πλήρως η κίνηση αυτή των πραξικοπηματιών, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη τόσο τα γεγονότα που έχουν εκτυλιχθεί στη χώρα τις τελευταίες δεκαετίες, όσο και το πολιτικό πλαίσιο που επικρατεί πλέον στην ευρύτερη περιοχή.
Η Δυτική Αφρική την τελευταία δεκαετία χαρακτηρίζεται από ένα αυξανόμενο αντιγαλλικό συναίσθημα. Η στρατιωτική επιχείρηση “Σερβάλ”, που πραγματοποίησε η Γαλλία, το 2013, με υποστήριξη από τις κυβερνήσεις της Οικονομικής Κοινότητας των Κρατών της Δυτικής Αφρικής με σκοπό την διακοπή της επέλασης των Τζιχαντιστών στο Μάλι, είχε στην αρχή μεγάλη αποδοχή, τόσο από τους κατοίκους της χώρας όσο και από τα υπόλοιπα αφρικανικά κράτη. Οι γαλλικές Ένοπλες Δυνάμεις μέσα σε ένα χρόνο απελευθέρωσαν όλες τις πόλεις που κρατούνταν από τις τρομοκρατικές ομάδες και εξάλειψαν στην πράξη οποιαδήποτε περίπτωση ανατροπής της κυβέρνησης του Μάλι. Αναγνωρίζοντας βέβαια την έκρυθμη κατάσταση που κυριαρχούσε στη ευρύτερη περιοχή, το 2014, ξεκίνησε η επιχείρηση “Μπαρκάν”, η οποία συνάντησε μια σημαντικά πιο διχασμένη κοινή γνώμη, αφού πολλοί αμφισβητούσαν πλέον τις πρακτικές της Γαλλίας. Η επιχείρηση είχε ως στόχο την καταπολέμηση των Τζιχαντιστών και την υποστήριξη των κυβερνήσεων της περιοχής του Σαχέλ. Πολλές ήταν οι φωνές, που ήθελαν την εκστρατεία να μην είναι τίποτα άλλο, παρά μία αποικιοκρατική τακτική με σκοπό την διατήρηση της γαλλικής επιρροής σε αυτό το κομμάτι της Αφρικής. Ένα κομμάτι στο οποίο διατηρούνται χιλιάδες γαλλικές επιχειρήσεις και επενδύονται δισεκατομμύρια από το 2000 και μετά. Ένα κομμάτι στο οποίο ταυτόχρονα έχει εδραιωθεί τις τελευταίες δεκαετίες ως μεγαλοεπενδυτής η Κίνα, κάτι που απειλεί ευθέως την γαλλική επιρροή στην περιοχή. Παρά τα όποια κίνητρα υπήρξαν πίσω από την εκστρατεία, ο αντικειμενικός σκοπός κάθε άλλο παρά πέτυχε. Από το 2017 έως και το 2022, οι επιθέσεις των διαφόρων θρησκευτικών οργανώσεων απέναντι σε πολίτες του Σαχέλ ή Γάλλους στρατιώτες είδαν κατακόρυφη αύξηση. Οι λόγοι πίσω από την αποτυχία δεν βρίσκονταν σε κάποια αδυναμία των στρατευμάτων στο πεδίο της μάχης, αλλά στο ότι οι Γάλλοι έχασαν τον επικοινωνιακό πόλεμο. Η δυσπιστία των αμάχων απέναντι στις διεφθαρμένες τοπικές κυβερνήσεις αλλά και οι υψηλές παράπλευρες απώλειες μετά από τους γαλλικούς βομβαρδισμούς ήταν βάσεις στις οποίες πάτησαν οι μηχανισμοί προπαγάνδας των τρομοκρατών. Το 2020 και το 2021, το Μάλι είδε δύο συνεχόμενα πραξικοπήματα, τα οποία διέλυσαν τις σχέσεις της χώρας με τη Γαλλία. Η χούντα που προέκυψε από αυτά προσέλαβε μισθοφόρους της ρωσικής εταιρείας Βάγκνερ στο Μάλι, ώστε να διευθετήσει τα ζητήματα που προέκυπταν από την παρουσία τρομοκρατών στη χώρα, κάτι που σε συνδυασμό με την συνεχή αναβολή των ελεύθερων εκλογών οδήγησε στον τερματισμό των γαλλικών επιχειρήσεων. Από εκεί και έπειτα, το αντιγαλλικό συναίσθημα εξαπλώθηκε και στις υπόλοιπες χώρες, φτάνοντας και εν τέλει στον Νίγηρα.
Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται πραξικόπημα ενάντια στον Πρόεδρο Μπαζούμ. Το 2021, παρομοίως, μια ομάδα στρατιωτικών επιχείρησαν να τον απομακρύνουν, χωρίς επιτυχία. Το 2022, συγκροτήθηκε στον Νίγηρα η οργάνωση Μ62, γνωστή και με το πλήρες όνομά της ως «Ιερή Ένωση για την Προστασία της Κυριαρχίας και της Αξιοπρέπειας του Λαού», μια κοινωνικοπολιτική οργάνωση με σαφή πολιτική υπέρ του Αφρικανικού εθνικισμού, της στροφής προς την Ρωσία και την αποχώρηση των τελευταίων γαλλικών στρατευμάτων που διατηρούνταν στη χώρα. Τον Σεπτέμβρη του 2022, οργάνωσε διαδηλώσεις οι συμμετέχοντες στις οποίες κρατούσαν ρωσικές σημαίες και φώναζαν συνθήματα υπέρ της Ευρασιατικής υπερδύναμης, κάτι που οδήγησε στη σύλληψη και φυλάκιση του αρχηγού της Μ62, Αμπντουλάγε Σεϊντού. Η κυβέρνηση Τσιάνι ελευθέρωσε τον Σεϊντού ένα μήνα μετά το πραξικόπημα και αμέσως οργανώθηκε καθιστική διαδήλωση έξω από την γαλλική πρεσβεία με αίτημα την φυγή των Γάλλων στρατιωτών από τις βάσεις τους στη χώρα.
Όσον αφορά στις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας, η Οικονομική Κοινότητα Κρατών Δυτικής Αφρικής (ΟΚΚΔΑ), μετά από Συμβούλιο στις 30 Ιουλίου έδωσε στους πραξικοπηματίες προθεσμία 7 ημερών να ελευθερώσουν τον Μπαζούμ, τονίζοντας την πρόθεσή της να χρησιμοποιήσει όλα τα απαραίτητα μέτρα, ακόμα και βία. Πράγματι, απαγορεύτηκαν οι εμπορικές και χρηματικές συναλλαγές μεταξύ των κρατών της ένωσης, ενώ η Κεντρική Τράπεζα της ΟΚΚΔΑ πάγωσε τους λογαριασμούς της κυβέρνησης του Νίγηρα. Αποφασίστηκε σε δεύτερο Συμβούλιο, πως σε περίπτωση μη τήρησης των αιτημάτων της, θα γινόταν στρατιωτική επέμβαση με συμβάλλοντα όλα τα άλλα κράτη της ΟΚΚΔΑ, με ημερομηνία τις 18 Αυγούστου. Παρά τις απειλές και τις κυρώσεις, η χούντα του Νίγηρα όχι μόνο δεν απελευθέρωσε τον Μπαζούμ, αλλά προχώρησε σε υπογραφή αμυντικής συμφωνίας με τις κυβερνήσεις της Μπουρκίνα Φάσο και του Μάλι, που προβλέπει συνδρομή τους σε περίπτωση εισβολής του Νίγηρα από τρίτη χώρα. Η κίνηση αυτή, σε συνδυασμό με την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος από στρατιωτικής άποψης και της δυσκολίας νομιμοποίησης της εκστρατείας από νομικής άποψης, δυσκόλεψε το έργο της ΟΚΚΔΑ, η οποία δεν προέβη ποτέ σε εισβολή. Μέσα στο Δεκέμβριο του 2023, η χούντα ανακοίνωσε την πρόθεση της να αποσυρθεί από το G5 Σαχέλ, ενώ από την άλλη πλευρά, η ΟΚΚΔΑ εκ νέου υποσχέθηκε να άρει τις κυρώσεις, όταν ο Μπαζούμ αφεθεί ελεύθερος. Οι ΗΠΑ πιστεύουν σε μία διπλωματική προσέγγιση στο ζήτημα, που παρά τις προσπάθειες του Υπουργού Εξωτερικών Μπλίνκεν δεν έχει αποφέρει καρπούς. Χαρακτηριστικά, ωστόσο, απέσυραν κάθε μορφή οικονομικής ενίσχυσης, με εξαίρεση αυτή που αφορούσε ανθρωπιστική βοήθεια.
H Ρωσία, επίσης, καταδίκασε την στρατιωτική επέμβαση. Η τωρινή κατάσταση συμφέρει τη Ρωσία, η οποία επιδιώκει την σταθερότητα στην περιοχή λόγω της αδυναμίας της να στείλει στρατεύματα, με εξαίρεση τους μισθοφόρους της Βάγκνερ, ως εγγυήτρια δύναμη. Μια ειρηνική επίλυση δεν θα έβρισκε αδιάφορη την Ρωσία απέναντι στα ζητήματα της Αφρικής, παρόλο που η ίδια θα ήταν ούτως ή άλλως αδύναμη να αντιδράσει, λόγω της ανάλωσης των Ρώσων μονάδων στα χαρακώματα της Ουκρανίας. Τέλος, η Γαλλία εξαρχής δεν αναγνώρισε τη νομιμότητα της χούντας, η οποία μάλιστα έδωσε προθεσμία δύο ημερών στη γαλλική κυβέρνηση να ανακαλέσει τους διπλωμάτες της στο Παρίσι. Ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν, εν τέλει, έδωσε εντολή, στα τέλη Σεπτεμβρίου, στην διπλωματική αποστολή στη χώρα να επιστρέψει στη Γαλλία, ενώ ανακοίνωσε και την απόσυρση των στρατευμάτων από το Νίγηρα. Η απόσυρση δικαιολογήθηκε από τον Μακρόν ως μια συνέπεια της άρνησης της χούντας να συμβιβαστεί με τα αιτήματα της διεθνής κοινότητας και ως αδιαφορίας της προς τους πολίτες, οι οποίοι αντιμετώπιζαν καθημερινά την απειλή των Τζιχαντιστών. Τόνισε, ωστόσο, πως παρά την ισχύ των στρατευμάτων της Γαλλίας, η πολιτική δράση του Νίγηρα δεν είναι ζήτημα που μπορεί να επέμβει ο ίδιος.
Η διαδικασία απόσυρσης ολοκληρώθηκε την 22α Δεκεμβρίου του έτους 2023, κλείνοντας ένα πολυετές κεφάλαιο της μεταποικιοκρατικής Αφρικής και αφήνοντας την προστασία του Νίγηρα σε έναν μικρό αριθμό Αμερικανών, Ιταλών και Γερμανών στρατιωτών. Η κατάσταση στη Δυτική Αφρική είναι έκρυθμη και απρόβλεπτη. Η απομάκρυνση της Γαλλίας σε στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο σίγουρα θέτει σε πιο ευάλωτη θέση την περιοχή απέναντι στις ορέξεις των τρομοκρατικών οργανώσεων, κάτι που σε βάθος χρόνου θα αναγκάσει τα καθεστώτα να τις αντιμετωπίσουν. Παράλληλα, με την απόσυρση της Γαλλίας θα γίνουν προσπάθειες από άλλες δυνάμεις, όπως η Κίνα, να καλύψουν το γιγαντιαίο κενό που δημιουργήθηκε και να εισβάλλουν στον οικονομικό και πολιτικό χώρο. Παράλληλα, η συνύπαρξη των διαφόρων καθεστώτων έχει επηρεάσει την πολιτική σκέψη των πολιτών και την δράση των κυβερνήσεων σε τέτοιο βαθμό, που η επιβίωση του G5 Sahel κρίνεται αβέβαιη.
Βιβλιογραφία
Armed Conflict Location & Event Data Project. (2023). Fact Sheet: Military Coup in Niger. Armed Conflict Location & Event Data Project. http://www.jstor.org/stable/resrep52692
Armed Conflict Location & Event Data Project. (2023). Regional Overview Africa July 2023. Armed Conflict Location & Event Data Project. http://www.jstor.org/stable/resrep52694
Haidara, B. (2023). A coup after coup in the Sahel. IPS. Διαθέσιμο σε: https://www.ips-journal.eu/topics/democracy-and-society/a-coup-after-coup-in-the-sahel-6976/
Lebovich, A. (2020). Disorder From Chaos: Why Europeans Fail To Promote Stability In The Sahel. European Council on Foreign Relations. http://www.jstor.org/stable/resrep26435
King, I. (2023, January 30). How France Failed Mali: the End of Operation Barkhane. Harvard International Review. Διαθέσιμο σε: https://hir.harvard.edu/how-france-failed-mali-the-end-of-operation-barkhane/
Europa press (2023). Miles de nigerinos salen a las calles de Niamey para defender a los golpistas entre gritos a favor de Rusia. La Nacion. Διαθέσιμο σε: https://www.lanacion.com.ar/agencias/miles-de-nigerinos-salen-a-las-calles-de-niamey-para-defender-a-los-golpistas-entre-gritos-a-favor-nid30072023/
Eledinov, S., & Lechner, J. A. (2023). After Prigozhin, Russia Still Needs Wagner—but Putin Doesn’t Want War in Niger. Foreign Policy. Διαθέσιμο σε: https://foreignpolicy.com/2023/08/25/prigozhin-putin-russia-coup-niger/
Melly, B. P. (2023). Niger coup leaders expel French, but not US, troops fighting jihadists. BBC News. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-africa-67772422a
Πηγή εικόνας:
Felbab-Brown, V. (2023). How the Niger coup unfolded. Brookings. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/articles/how-the-niger-coup-unfolded/