Γράφει ο Ανδρέας Πετρούσης
Το Σαχέλ (Sahel) είναι μία ιδιόμορφη λωρίδα γης στην Αφρικής που βρίσκεται νότια της ερήμου Σαχάρα και εκτείνεται διαμέσου 10 Αφρικανικών χωρών: Της βόρειας Σενεγάλης, της Μαυριτανίας, του Μάλι, του βορείου μέρους της Μπουρκίνα Φάσο, του Νίγηρα, του Τσαντ, του Σουδάν και τέλος των βόρειων κομματιών του Νότιου Σουδάν και της Ερυθραίας. Η περιοχή αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ της υπο-σαχάριας Αφρικής και της Μεσογειακής λεκάνης, ενώ ταυτόχρονα θεωρείται το μέρος του κόσμου, όπου το πλέγμα της ασφάλειας της μετανάστευσης και της ανάπτυξης συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους συμβάλλοντας στην γενικότερη αστάθειά της.
Οι χώρες που αποτελούν τη λωρίδα του Σαχέλ, βρίσκονται σήμερα στη λίστα με τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Ενδεικτικά με βάση τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης, τον οποίο συμβουλεύονται τα Ηνωμένα Έθνη στις εκθέσεις τους για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη, το 2019 και σε σύνολο 178 χωρών, ο Νίγηρας κατέχει την τελευταία θέση (με το 63% του πληθυσμού του να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας), η Μπουρκίνα Φάσο την 176η (45% κάτω από το όριο φτώχειας) το Μάλι την 175η θέση (64% κάτω από το όριο φτώχειας) το Τσαντ κατέχει την 174η θέση (80% το αντίστοιχο όριο), η Μαυριτανία την 153η (40%).
Στα ανωτέρω έρχεται να προστεθούν τα προβλήματα ασφαλείας και ανεργίας που αντιμετωπίζει η περιοχή. Μετά τους πολέμους σε Λιβύη, Μάλι αλλά και στο ευρύτερο κομμάτι του Μακχρέμπ, η πολιτική αστάθεια στην περιοχή οδήγησε στην ανάδυση μη-κρατικών δρώντων που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τα κενά εξουσίας. Έτσι φυλές που ζούσαν στο περιθώριο, όπως οι Τουαρέγκ, οι Χάουσα, οι Πελ και οι Φούλα (φυλές που ασπάζονται το Ισλάμ) συνεργάστηκαν με τους μη-κρατικούς δρώντες που προσπάθησαν να καλύψουν τα κενά εξουσίας. Ο ταυτόχρονος οικονομικός αποκλεισμός τοπικών κοινοτήτων και φυλών, οδήγησε φυλές ή εθνοτικές ομάδες στην ασχολία με το λαθρεμπόριο όπλων και τη διακίνηση ναρκωτικών. Οι υψηλοί δείκτες ανεργίας (άνω του 60% στους νέους) σε συνδυασμό με τον αναλφαβητισμό, δημιούργησαν τους υψηλούς δείκτες στρατολόγησης από τοπικές τζιχαντιστικές ομάδες.
Αφετηρία εμφάνισης των ισλαμιστικών ομάδων στην ευρύτερη περιοχή αποτέλεσε ο Αλγερινός Εμφύλιος του 1992, που ξέσπασε με την ακύρωση των εθνικών εκλογών από το κυβερνών κόμμα, καθώς φοβήθηκε ότι θα χάσει από το Ισλαμικό Μέτωπο Σωτηρίας. Αμέσως μετά δημιουργήθηκε η Ένοπλη Ισλαμική Ομάδα (Groupe Islamique Armé – GIA) με στόχο τις επιθέσεις απέναντι στις εθνικές δυνάμεις ασφαλείας. Το 1998 τη δράση της συνέχισε η Οργάνωση των Σαλαφιστών για το Κήρυγμα και τη Μάχη (Groupe Salafiste pour la Prédication et le Combat – GSPC), με επιθέσεις ενάντια στο καθεστώς, αλλά και σε άμαχους πολίτες. Το 2003 η GSPC ενώθηκε με την Αλ Κάιντα και ίδρυσαν την Αλ Κάιντα του Ισλαμικού Μακχρέμπ (AQIM). Η πίεση των αλγερινών Ενόπλων Δυνάμεων οδήγησε την AQIM στα κράτη νότια της Αλγερίας (Μάλι, Νίγηρα και Μαυριτανία). Παράλληλα δημιουργήθηκαν και μικρότερες ομάδες (Κίνημα για Ενότητα και Τζιχάντ στη Δυτική Αφρική – MUJAO, Αλ-Μουλαταμίν). Την ίδια περίοδο, στη Νιγηρία ιδρύθηκε η Μπόκο Χαραμ, η οποία επιδόθηκε σε έναν ανελέητο πόλεμο ενάντια στον νιγηριανό στρατό. Η εκτόπιση της νιγηριανής τρομοκρατικής οργάνωσης στα βορειοδυτικά της χώρας, αλλά και στο Νίγηρα και το Τσαντ, οδήγησε στην συγκέντρωση στο Σαχέλ, μιας πληθώρας τρομοκρατικών οργανώσεων που δρουν μέχρι και σήμερα ανεξέλεγκτές.
Ταυτόχρονα με την άνθιση της τρομοκρατίας, η εξέγερση των εθνοτικών ομάδων των Τουαρέγκ στο βόρειο Μάλι και το στρατιωτικό πραξικόπημα του 2012, οδήγησαν στη δημιουργία της Άνσαρ Ντιν, η οποία κατέλαβε μεγάλες πόλεις στη χώρα (επίθεση με 1 νεκρό πολίτη και 2 κυανόκρανους του ΟΗΕ το 2015 στο Μάλι), ενώ δημιούργησε και μικρότερα δίκτυα ομάδων, όπως για παράδειγμα το Απελευθερωτικό Μέτωπο Μακινά. Όλες οι ομάδες εκτός της Μπόκο Χαράμ οργανώθηκαν το 2017 υπό ενιαίο μέτωπο (Ομάδα Υποστήριξης στο Ισλάμ και τους Μουσουλμάνους (Jama’a Nusrat ul-Islam wa al-Muslimin – JNIM) μιας και είχαν αποδυναμωθεί όταν η Γαλλία αποφάσισε να εμπλακεί στο Μάλι για την ανατροπή της κατάστασης (2013).
Η γαλλική εμπλοκή η οποία βρήκε σύμφωνο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με το Ψήφισμα 2085, καθώς και την κυβέρνηση του Μάλι (κατάθεση σχετικού αιτήματος στα Ηνωμένα Έθνη) έγινε στα πλαίσια της επιχείρησης “Serval” (Ιανουάριος 2013- Ιούλιος 2014) και της επιχείρησης Barkhane (Αύγουστος 2014) που είχαν ως στόχο την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Η παρέμβαση της Γαλλίας έχει καταστήσει σαφές, ότι οι χώρες του Σαχέλ θεωρούν απαραίτητη την παρουσία αυτής στην περιοχή ως παράγοντα σταθερότητας και ανάπτυξης. Παρόλο που μετά από την σύσταση της στρατιωτικής συμμαχίας G5 Σαχέλ (Ψήφισμα 2359 από το Συμβούλιο Ασφαλείας το 2017) που αποτελείται από τις Μπουρκίνα Φάσο, Τσαντ, Μάλι, Μαυριτανία, Νίγηρας, η Γαλλία εξετάζει την αποχώρησή της από την περιοχή, η δυνατότητα ανεξάρτητης δράσης των κοινών δυνάμεων των αφρικανικών χωρών στην περιοχή, κρίνεται επισφαλής. Αυτό αποδεικνύεται και από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην γαλλική Πρεσβεία στην Ουαγκαντούγκου το 2018 και στο αρχηγείο των G5 στο Σεβαρά την ίδια χρονιά.
Ταυτόχρονα με τα θέματα ασφαλείας, η περιοχή αντιμετωπίζει μια επισιτιστική κρίση. Συγκεκριμένα, εκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν από την πείνα, ενώ η κρίση αυτή έχει οδηγήσει σε μία ευρύτερη ανθρωπιστική κρίση με περίπου 10 εκατομμύρια ανθρώπους να κινδυνεύουν να πεθάνουν από υποσιτισμό με το 1,5 εκατομμύριο από αυτούς να αποτελούν παιδιά, ενώ οι ξηρασίες που εμμένουν τα τελευταία 7 χρόνια στην περιοχή έχουν συμβάλλει στην επιδείνωση της κατάστασης. Το ήδη υποβαθμισμένο έδαφος της περιοχής (80% αυτού) από αντίστοιχες ξηρασίες 20 ετών (1970-1993) και η αποψίλωση των ελάχιστων δασών έχουν οδηγήσει την περιοχή σε ένα γενικότερο αδιέξοδο. Ο ΟΗΕ μέσω του προγράμματος World Food Programme – WFP χορηγεί τρόφιμα για 5,5 εκατομμύρια ανθρώπους το μήνα, αλλά οι έντονες κλιματικές διαταράξεις που προκύπτουν αποτελούν εμπόδιο για την ασφάλεια των τροφίμων και τη μείωση της φτώχειας.
Τέλος, οι εύθραυστες οικονομίες των χωρών του
Σαχέλ που βασίζονται κυρίως στη γεωργία, αποτελούν σημαντικό παράγοντα αύξησης
των δεικτών τρομοκρατίας, επισιτισμού και ανεργίας που προαναφέρθηκαν. Οι
βροχοπτώσεις που διαρκούν το μέγιστο 4 μήνες κατ’έτος, η χαμηλή διάθεση σπόρων
και λιπασμάτων και η απουσία τεχνολογίας και τεχνογνωσίας δεν επιτρέπουν την
ανάπτυξη της περιοχής. Σύμφωνα με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων
Εθνών (UN Environment Programme – UNEP) η κατάρρευση των οικονομιών των κρατών της περιοχής είναι αποτέλεσμα
της απώλειας ανθρώπινων ζωών από την πείνα, την τρομοκρατία και τις ασθένειες
αλλά και από την μετανάστευση λόγω των γενικότερων προβλημάτων της περιοχής, της
έλλειψης ευκαιριών και την καταπίεση.Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του
Σαχέλ, η Ε.Ε. και οι Η.Π.Α. επιδεικνύουν έντονο ενδιαφέρον, καθώς από την
περιοχή διέρχονται αγωγοί αερίου εταιριών αμερικανικών συμφερόντων.
Η επιδείνωση της
κατάστασης στο Σαχέλ και ιδιαίτερα οι απαγωγές Ευρωπαίων, ώθησε στην έγκριση
μιας Στρατηγικής της ΕΕ για την Ασφάλεια και την Ανάπτυξη στη περιοχή. Το 2012 η
Ε.Ε ανέπτυξε την αποστολή EUCAP SAHEL Niger με σκοπό την
καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Επίσης με σκοπό την καταπολέμηση της φτώχειας
και της επισιτιστικής κρίσης, η Ε.Ε. έχει δώσει με τη μορφή χρηματοδότησης 423 εκατομμύρια
ευρώ, το 2018 και το 2019. Σήμερα, το ζωτικό έργο ΕΕ, G5 Σαχέλ και Ο.Η.Ε. για
την παροχή κάθε είδους βοήθειας σε μία από τις φτωχότερες αλλά και πιο
εύθραυστες περιοχές του πλανήτη συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό.
- Giuseppe Dentice. Terrorism in the Sahel Region: An Evolving Threat to Europe’s Doorsteps. Euro-Mediterranean Research Dialogue, Advocacy. 2018
- John Irish, Emma Farge, Heading to Sahel, France’s Macron scrambles for exit strategy, December 15, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/article/us-france-sahel-idUSKBN19L0FM
- The Global Competitiveness Report 2018, December 15, 2019. Διαθέσιμο σε: http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2018/country-economy-profiles/#economy=NGA
- D. Ghanem-Yazbeck (Ed.), R. Barras Tejudo, G. Faleg, Y. Zoubir. The Sahel: Europe’s African Borders. Euro-Mediterranean Research Dialogue, Advocacy. 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.euromesco.net/wp-content/uploads/2018/03/EuroMeSCo-Joint-Policy-Study-8_The_Sahel_Europe_African_Border.pdf