Γράφει η Μιχαέλα Φουρναράκου
Η επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών στο Ιράκ αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο, αν μη τι άλλο συζητούμενο ζήτημα, με επιπτώσεις, που πλήττουν τόσο την περιοχή της Μέσης Ανατολή όσο και την ίδια την Αμερικανική ηγεμονία. Η δράση και πόσο μάλλον η παρουσία των ΗΠΑ στο Ιράκ έχουν βαθιές ρίζες στη γεωπολιτική, οικονομική και πολιτική τους στρατηγική, η οποία διαμορφώνει τις πολιτικές τους αποφάσεις και προσδιορίζει τη σχέση τους με το Ιράκ. Μετά τις πρόσφατες εξελίξεις, η αντίδραση των ΗΠΑ έρχεται σε αντιπαράθεση με την αντίληψη ότι η σκληρή (εξαναγκαστική) ισχύς τους και η επένδυση σε αυτήν-ειδικότερα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο- είναι λιγότερο χρήσιμη σε σχέση με την ικανότητά τους να πείθουν. Η επέμβασή τους στο Ιράκ σηματοδοτεί μια σημαντική εποχή κατά την οποία οι αμερικανικές αξίες και η εικόνα τους στην παγκόσμια διεθνή πολιτική παύουν προσωρινά να αποτελούν “γόητρο” και “όπλο” ήπιας ισχύος.
Ο “παράνομος” πόλεμος, όπως πολλοί ακαδημαϊκοί τον χαρακτήρισαν, με σκοπό τον κατευνασμό των όπλων μαζικής καταστροφής στην κατοχή του Σαντάμ Χουσεΐν και την εδραίωση ενός σταθερού και δημοκρατικού καθεστώτος στη χώρα, κατέληξε να θεωρείται τακτική κατά της πολυμέρειας, και πράξη αμφισβήτησης των διεθνών οργάνων καθώς και της διεθνούς κοινότητας. Η στρατηγική αυτή πέρα από το γεγονός ότι δεν έλαβε την έγκριση και τη νομιμοποίηση της διεθνούς κοινότητας, όπως απαιτεί κάθε εγχείρημα για ανθρωπιστική επέμβαση, προκάλεσε συνάμα εσωτερική και εθνοτική αναταραχή δημιουργώντας ένα κενό ασφάλειας, το οποίο αυτομάτως οδηγεί σε διλήμματα ασφαλείας. Μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσέιν, οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν δυσκολίες στη διατήρηση της τάξης και της ασφάλειας στο Ιράκ.
Το ζήτημα του πολέμου του Ιράκ ήγειρε ένα σοβαρό ζήτημα σχετικά με την νομιμοποίηση του προληπτικού πολέμου. Οι ΗΠΑ προσέδωσαν μια ηθική διάσταση, έτσι ώστε η παρέμβασή τους αυτή να μεταφραστή ως αγώνας των “καλών” εναντίον των “κακών”. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για “αξιώσεις ισχύος” χωρίς στέρεη ηθική και λογική. Στην περίπτωση που εξετάζουμε η ο Αμερικανός Πρόεδρος George Bush παραβιάζει τις αρχές του πολυμερισμού και παρακάμπτει τη λειτουργία του το ΣΑ ως αρμόδιου οργάνου νομιμοποίησης ανθρωπιστικής επέμβασης. Επιπλέον η επέμβαση αυτή δεν έλαβε την έγκριση της διεθνούς κοινότητας και για το λόγο ότι τα κράτη -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- δεν αναγνώρισαν την ύπαρξη κοινού συμφέροντος από την ενέργεια αυτή. Η πράξη αυτή, και πόσο μάλλον ο στόχος της τέθηκαν υπό αμφισβήτηση, όπως επίσης τα αίτια και οι αρχές των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας, που επιχείρησαν να δικαιολογήσουν την συγκεκριμένη πρακτική.
Η κατάσταση που επικράτησε στο Ιράκ μετά την εισβολή έφερε στο προσκήνιο σημαντικά γεωπολιτικά προβλήματα. Η πολιτική αστάθεια, που έπληξε το Ιράκ μετά την εισβολή προκάλεσε νέο κύμα περιστατικών βίας και εντάσεων στο εσωτερικό. Το κενό ασφάλειας, που δημιουργήθηκε, ευνόησε την εμφάνιση της τζιχαντιστικής οργάνωσης ISIS, που εξαπέλυσε βίαιες επιθέσεις σε περιοχές του Ιράκ και της Συρίας απειλώντας την ασφάλεια της περιοχής.
Όπως προαναφέρθηκε, η πλευρά των ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι ήταν δική τους πρωτοβουλία η εισβολή δεν φαίνεται να “βγήκε” και η πιο κερδισμένη. Χιλιάδες μετρώνται οι θάνατοι Αμερικάνων στρατιωτικών και μισθοφόρων ενώ 5ψήφιος είναι ο αριθμός των τραυματιών. Σε τρισεκατομμύρια μετρώνται τα ποσά, που ξοδεύτηκαν στον «παγκόσμιο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» και στις «υπερπόντιες επιχειρήσεις έκτακτης ανάγκης». Οι αμερικανικές αξίες και ιδέες, οι οποίες χαρακτηρίζονταν ως “universal” στο χρονικό αυτό σημείο είχαν χάσει το γόητρό τους. Οι ΗΠΑ λειτουργούσαν μέσω διεθνών θεσμών και συνάμα προωθούσαν τις πολυμερείς πολιτικές, που υπερασπίζονταν οικουμενικές και παγκόσμιες αξίες. Με αυτόν τον τρόπο νομιμοποιούσαν εύκολα τις πολιτικές τους και δεν χρειαζόταν να επενδύσουν στη σκληρή τους ισχύ. Η νομιμοποίηση της εξωτερικής τους πολιτικής και πολύ περισσότερο ο λόγοι, που τους έδιναν τέτοια δυνατότητα καθιστούσε τις ΗΠΑ σε παγκόσμια υπερδύναμη, προωθώντας την εικόνα τους ως παράδειγμα προς μίμηση στην υπόλοιπη διεθνή κοινότητα.
Ωστόσο, η εισβολή στο Ιράκ, η οποία εντάσσεται στη λογική διατήρησης της αμερικανικής ηγεμονίας παρά το γεγονός ότι δεν εντάσσεται στις πολυμερείς πολιτικές, η ήπια ισχύς είναι το μέσο, το οποίο οι Αμερικάνοι -μέσω της δημόσιας διπλωματίας και της στρατηγικής επικοινωνίας- χρησιμοποιούν ώστε να εκλογικεύσουν την επέμβαση αυτή και να ερμηνεύσουν τη διατήρηση τους ως παγκόσμιου ηγέτη. Η μη νομιμοποιημένη αυτή εισβολή απέδειξε ότι όχι μόνο η Ουάσιγκτον έχασε την όποια συμπάθεια και νομιμοποίηση είχε κερδίσει μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, αλλά και ότι η πολιτικές της δυσαρέστησε -σε μεγάλο βαθμό- ακόμα και τους παραδοσιακούς Ευρωπαίους συμμάχους της. Σε γενικότερο βαθμό, οι ΗΠΑ κέρδισαν τη μάχη σε στρατιωτικό επίπεδο χρησιμοποιώντας τη στρατιωτική και οικονομική τους ισχύ -η οποία έχει δοκιμαστεί σαφώς με μεγάλη επιτυχία σε πολλαπλά μέτωπα- ωστόσο έχασαν τον πόλεμο σε πολιτικό επίπεδο.
Παρά τις πολλαπλές προσπάθειες να νομιμοποιηθεί η επέμβαση και να χαρακτηριστεί ως “ανθρωπιστική”, η διεθνής κοινότητα τη θεώρησε παραβίαση της διεθνούς νομοθεσίας. Η αξιοπιστία των ΗΠΑ το διάστημα αυτό μειώθηκε με σοβαρές συνέπειες να βλάπτουν την εικόνα τους. Το γεγονός αυτό, προκάλεσε συνέπειες στην εικόνα των ΗΠΑ και έφερε αλλαγές στο εσωτερικό του Ιράκ, πρόβαλλε, παράλληλα, την ανάγκη για μεταμόρφωση και προσαρμογή της διεθνούς πολιτικής με κύριο στόχο την ισορροπία μεταξύ “ήπιας” και “σκληρής” ισχύος. Τέτοιες προκλήσεις εγείρουν προβληματισμούς και δημιουργούν την ανάγκη για δημιουργία νέων πολιτικών προσεγγίσεων, που θα διασφαλίζουν την ειρήνη και θα πορωθούν τη διπλωματία, την πολυμέρεια για την αντιμετώπιση διενέξεων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Η επέμβαση στο Ιράκ το μάρτιο του 2003: αίτια και συμπεριφορές, May 18, 2012. Διαθέσιμο στο: https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/handle/unipi/4770.
Deutsche Welle. “Όταν Οι ΗΠΑ Παραβίαζαν Το Διεθνές Δίκαιο – DW – 20/03/2023.” Διαθέσιμο στο: dw.com
Blix, Hans. “Hans Blix: Iraq War Was a Terrible Mistake and Violation of U.N. Charter.” CNN,
March 19, 2013. Διαθέσιμο στο: https://edition.cnn.com/2013/03/18/opinion/iraq-war-hans-blix/index.html.
Nye, Joseph S. Soft power: The illusion of american empire. New York: Oxford University Press, 2001.
Αναστάσιος Στρατής. Η Αμερικανική εισβολή στο Ιρακ: Από την εισβολή του 2003 έως σήμερα. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Σύνδεσμος εικόνας
https://www.newsweek.com/iraq-war-veterans-20-years-anniversary-1788740