Γράφει ο Ιωάννης-Εφραίμ Γλύκας
Δεκαοχτώ χρόνια μετά το μεγαλύτερο τρομοκρατικό χτύπημα που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα, είναι θεμιτό να πούμε ότι η 11η Σεπτεμβρίου του 2001 άλλαξε τον κόσμο μας και είχε σημαντική επίδραση στον τομέα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα συμβάντα εκείνης της μέρας θεωρήθηκαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, διότι τα χτυπήματα σχεδιάστηκαν συστηματικά με απώτερο σκοπό να προξενήσουν τις μέγιστες δυνατές απώλειες αμάχων. Η διεθνής κοινότητα βρισκόταν αντιμέτωπη με έναν εχθρό διασυνοριακού χαρακτήρα και με αποκορύφωμα την κρίση στο Ιράκ η περίοδος αυτή παρουσιάζει ένα μεγάλο αριθμό κρίσεων- προκλήσεων.
Η 11η Σεπτεμβρίου κατά πολιτικές θεωρήσεις λογίζεται, ως η αφετηρία ενός φαινομένου στις διεθνείς σχέσεις, διασυνοριακών δικτύων ικανών να προξενήσουν τεράστιες απώλειες σε διαφορετικές γεωγραφικές ζώνες σε βάρος πολιτών διαφορετικών χωρών. Οι ένοπλες αυτές οργανώσεις δεν συνδέονται, ούτε εκπροσωπούνται από κάποιο κράτος, άρα οι παράνομες ενέργειες τους δεν μπορούν να αποδοθούν σε συγκεκριμένα κράτη σύμφωνα με τους κλασικούς κανόνες περί διεθνούς ευθύνης. Η Ύπατη Αρμοστεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών καταδικάζει την επίθεση εναντίον του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου, ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Στις 28 Σεπτεμβρίου 2001 με το ψήφισμα 1373 του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών προκρίθηκε η διεθνής συνεργασία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Επικουρικά, για την ενίσχυση της συνεργασίας των κρατών-μελών ιδρύεται το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο την 1η Ιουλίου 2002 με έδρα τη Χάγη. Το παραπάνω όργανο εισαγάγει την έννοια της ατομικής ευθύνης και αποκτά την νομιμοποίηση να διώκει ποινικά εγκλήματα πού τελούνται έκτοτε.
Ο κόσμος είχε χωριστεί σε ένα πεδίο αντιπαράθεσης, οπουδήποτε βρισκόταν μία τρομοκρατική ομάδα ή μέλη αυτής θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί βία, «ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας», Global War on Terrorism, όπως είχε δηλώσει ο Τζορτζ Μπους βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη. Η Γηραιά Ήπειρος με τη σειρά της υιοθέτησε τη νοοτροπία του φρουρίου. Με αφορμή τις επιθέσεις σε Μαδρίτη και Λονδίνο, οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, συνεργάστηκαν ενεργά και μυστικά με την CIA σε επιχειρήσεις, οι οποίες ήταν αντίθετες προς τις θεμελιώδεις αρχές προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ευρωπαϊκών νομικών συστημάτων. Ειδικότερα, οι νόμοι γίνονται αυστηρότεροι, λόγου χάρη, στην πλειονότητα των ευρωπαϊκών αεροδρομίων, οι υπεύθυνοι ασφαλείας εφαρμόζουν κατά περίπτωση, μη πρακτικούς κανόνες. Ο αντισημιτισμός και η ισλαμοφοβία κυριαρχούν, με το αντίκτυπο τους να γίνεται ορατό, τόσο στην κοινωνικοοικονομική, όσο και στην δημόσια ζωή. Το κέντρο βάρους του πολέμου αυτού, η τάξη και η ασφάλεια υπονομεύουν τη δημοκρατία και καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι προσωπικές ελευθερίες των πολιτών παραβιάστηκαν βίαια και γρήγορα, όπως το δικαίωμα της ιδιωτικότητας. Οι κάμερες παρακολούθησης εξαπλώθηκαν με ταχύτατους ρυθμούς στους δημόσιους χώρους, η παρακολούθηση, η καταγραφή και η συλλογή προσωπικών δεδομένων των πολιτών έγιναν σύνηθες φαινόμενα. Με γνώμονα τα προαναφερθέντα δεν θα μπορούσαμε να διαφωνήσουμε στο ότι η κατάρρευση των “δίδυμων πύργων” πυροδότησε ένα ντόμινο αλλαγών στον τρόπο ζωής, στον τρόπο σκέψης καθώς και στον τομέα της πολιτικής, της ενημέρωσης, της διασκέδασης και των ανθρωπίνων σχέσεων.
Παρόλα αυτά σε συνέχεια της Διακήρυξης του Millennium 2000 γίνεται προσπάθεια να διασφαλισθούν περαιτέρω τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Αυτά ορίζονται ως οι οικουμενικές νομικές εγγυήσεις που προστατεύουν άτομα και ομάδες από τυχόν αυθαίρετες ενέργειες ή παραλείψεις κυβερνώντων (ή τρίτων) που παρεμβαίνουν παραβιάζοντας τις θεμελιώδεις ελευθερίες, δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια Ο στόχος της θωράκισης τους επιτυγχάνεται μέσω του Καταληκτικού Κειμένου Πολιτικής για την πορεία των Η.Ε στον 21ο αιώνα,το οποίο έλαβε την έγκριση από Αρχηγούς κρατών, μέσω του Υψηλού Πάνελ των 16 και των Ιδεών του Ύπατου Αρμοστή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Απότοκο των ενεργειών αυτών είναι να δοθεί έμφαση στην προαγωγή και την προστασία των θεμελιωδών αυτών δικαιωμάτων, υπό την προϋπόθεση ότι προηγείται η ασφάλεια του προσωπικού,αλλά και του άμαχου πληθυσμού. Επιπλέον, αναγνωρίζονται οι περιφερειακές, οι εθνικές,οι ιστορικές και οι πολιτιστικές ιδιαιτερότητες των κρατών στην υλοποίηση του καθήκοντος προστασίας ΔτΑ με βάση το Άρθρο 121 και προστατεύτηκαν κατηγορίες ευάλωτων προσώπων όπως οι μετανάστες κατά τα άρθρα 61-63,οι γυναίκες με βάση τα άρθρα 58-9, 116, 128,τα παιδιά με βάση τα άρθρα 167, 128, 141-2, οι μειονότητες σύμφωνα με το άρθρο 130 και τα ΑμεΆ διά του άρθρου129.
Το ζήτημα αναγνώρισης του καθεστώς μαχητή και η προστασία των αιχμαλώτων πολέμου απέκτησαν νέες διαστάσεις μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ αρνήθηκε να εφαρμόσει τους κανόνες του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου και ιδίως της 3ης σύμβασης της Γενεύης του 1949 όσον αφορά μέλη Ταλιμπάν και της Αλ Κάιντα που συνελήφθησαν στο Αφγανιστάν ή γενικώς υπόπτων τρομοκρατικών επιθέσεων. Περαιτέρω, παραβιάστηκε η Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948 μέσω της καταπάτησης του Άρθρου 5 περί απάνθρωπης, ταπεινωτικής μεταχείρισης. Κοινός παρονομαστής της αμερικανικής πολιτικής ήταν η θεώρηση ότι το νέο φαινόμενο των διεθνών τρομοκρατικών δικτύων δεν επικαλείται στις μέχρι τότε συνθήκες. Η φωτογραφία με τους αιχμαλώτους από το Guantanamo Bay προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις, τόσο των Ευρωπαίων πολιτικών όσο και της Κοινωνίας των Πολιτών, με αποτέλεσμα αμφότεροι να καταγγείλουν την κυβέρνηση Μπους για παραβιάσεις της Τρίτης Σύμβασης της Γενεύης του 1949,κατά την οποία η Κρατούσα Αρχή υποχρεούται να σέβεται την αξιοπρέπεια των αιχμαλώτων πολέμου. Αργότερα ο ίδιος χρησιμοποιώντας τον όρο «αιχμάλωτοι του πεδίου της μάχης», όρος ανύπαρκτος στο Διεθνές δίκαιο, αποποιήθηκε των ευθυνών. Εν συνεχεία, λόγω των κλιμακούμενων αντιδράσεων και με την προτροπή της Διεθνής Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής συνετίστηκαν και παρείχαν ανθρωπιστική μεταχείριση στους αιχμαλώτους αυτούς. Σήμερα το συμβούλιο της Ευρώπης διαπιστώνει αμέτρητα «εγκλήματα κατά αθώων» και «πλήρη καταρράκωση προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Αβίαστα λοιπόν, οδηγούμαστε στη διαπίστωση ότι τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 επηρέασαν βαθύτατα και αμετάκλητα τον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εκτιμάται ότι τρεις χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εκείνη την ημέρα και πολλές χιλιάδες τραυματίστηκαν σωματικά και ψυχικά. Οι αντιλήψεις περί της έννοιας του πολέμου, του μετώπου του μαχητή και των μέσων-μεθόδων για τη διεξαγωγή του πολέμου άλλαξαν εφάπαξ. Μεγάλο ήταν και το πλήγμα που δέχτηκε η παγκόσμια οικονομία, με τις συνέπειες του χτυπήματος αυτού να αποδεικνύονται οδυνηρές και μακροχρόνιες. Εν κατακλείδι, θα ήταν δόκιμο να επισημανθεί ότι η μέρα αυτή άλλαξε τον κόσμου μας και είναι βέβαιο ότι η εικόνα των φλεγόμενων πύργων δύσκολα θα ξεθωριάσουν από την μνήμη μας.
Βιβλιογραφία
1.US Media and Post-9/11 Human Rights Violations in the Name of Counterterrorism
2.Human Rights After September 11 https://www.hrw.org/legacy/campaigns/september11/
3.Τα ανθρώπινα δικαιώματα «θύμα» του πολέμου κατά της τρομοκρατίας https://www.newsbeast.gr/world/arthro/222694/ta-anthropina-dikaiomata-thuma-tou-polemou-kata-tis-tromokratias
4.Τα ανθρώπινα δικαιώματα στη σκιά της 11ης Σεπτεμβρίου https://www.kathimerini.gr/123485/article/epikairothta/kosmos/ta-an8rwpina-dikaiwmata-sth-skia-ths-11hs-septemvrioy
5.Ανθρώπινα δικαιώματα και η 11η Σεπτεμβρίου 2001 https://curia.gr/anthropina-dikaiomata-kai-i-11i-septemvriou-2001/
6.Μαρία Ντανιέλλα Μαρούδα, Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο,Αθήνα,εκδ. Ι.ΣΙΔΕΡΗΣ, 2015