Γράφει ο Ηλίας Διαμαντόπουλος
Η Μπουρκίνα Φάσο αποτελεί άλλη μια περίπτωση χώρας της υποσαχάριας Αφρικής, η οποία μαστίζεται από καίρια προβλήματα, τα οποία πηγάζουν τόσο από ενδογενείς όσο και από εξωγενείς παράγοντες. Κυρίαρχο κράτος στην περιοχή Σαχέλ, η οποία συγκαταλέγεται στις φτωχότερες περιοχές του κόσμου, η Μπουρκίνα Φάσο κατάφερε να ανεξαρτητοποιηθεί από τους δεσμούς του αποικιοκρατικού συστήματος το 1960. Άλλοτε πηγή σταθερότητας στο πολυτάραχο περιφερειακό περιβάλλον των ενόπλων συρράξεων και των ανθρωπιστικών κρίσεων, σήμερα «η χώρα των έντιμων ανθρώπων», όπως είναι η ονομασία της χώρας στη γλώσσα των ντόπιων ιθαγενών, αντιμετωπίζει καθημερινά αυξανόμενα ζητήματα ασφαλείας. Η χώρα έχει εισέλθει σε έναν φαύλο κύκλο τρομοκρατικών επιθέσεων, ιδιαίτερα στα βόρεια της χώρας κοντά στα σύνορα με το Μάλι και το Νίγηρα. Καθώς η βία αυξάνεται, περιοχές σε ολόκληρη τη χώρα έχουν καταστεί ακυβέρνητες, ενώ το έργο των ανθρωπιστικών οργανώσεων στη περιοχή δυσχεραίνει όλο και περισσότερο. Παράλληλα, η κυβέρνηση, όντας αναποτελεσματική, δεν συνεργάζεται καθώς πρέπει με τους ανθρωπιστές θέτοντας τη ζωή τους σε κίνδυνο.
Η κατάσταση στη χώρα άρχισε να επιδεινώνεται μετά την ανατροπή του πρώην Προέδρου της χώρας Blaise Campaore, ο οποίος βρισκόταν στην εξουσία για 27 ολόκληρα χρόνια. Η ριζοσπαστική απομάκρυνση του είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία τεράστιων αναταραχών στο εσωτερικό της χώρας από το 2014 και έπειτα. Οι δεινοπαθούντες πολίτες του κράτους άρχισαν να διαμαρτύρονται σχετικά με τις υποβαθμισμένες συνθήκες εργασίας καθώς και για την αποτυχία των κρατικών θεσμών να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη ανασφάλεια. Παράλληλα, επωφελούμενοι της κυβερνητικής αστάθειας μη κρατικοί δρώντες κυρίως μαχητές συνδεδεμένοι με το ισλαμικό κράτος και την Al-Qaeda από το γειτονικό Μάλι αναδύθηκαν στο εσωτερικό της χώρας, επί των πλείστων στο βορρά, σπέρνοντας τον τρόμο στους πολίτες. Μάλιστα, οι ισλαμιστές μαχητές διεξάγουν στρατιωτικές επιχειρήσεις στη χώρα από το 2016. Ταυτόχρονα, ομάδες τοπικών πολιτοφυλακών και ντόπιων ακτιβιστών συμμετέχουν ενεργά στην ολοένα αυξανόμενη κλιμάκωση της βίας.
Η Μπουρκίνα Φάσο παρουσιάζεται ιστορικά ως χώρα με έναν ιδιαίτερο φυλετικό πλουραλισμό. Στο εσωτερικό συνυπάρχουν εδώ και χρόνια περίπου 60 διαφορετικές εθνοτικές ομάδες, που παραδοσιακά θεωρούνταν σπάνιο παράδειγμα όχι μόνο θρησκευτικής ποικιλίας αλλά και ανεκτικότητας προς το διαφορετικό. Αυτή η πρωτόγνωρη -για τα δεδομένα της περιοχής- ειρηνική συνύπαρξη, δυστυχώς, εκφυλίστηκε τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσμα της ταχείας αύξησης των εχθροπραξιών στη περιοχή. Η ρίζα του προβλήματος φαίνεται να είναι η άνοδος του Ibrahim Malam Dicko, ενός ιεροκήρυκα από τη φυλή των Fulani. O Dicko στα πλαίσια άσκησης προπαγάνδας κατά την εκφώνηση των ομιλιών του, έκανε αναφορές περί άσκησης στοχευμένης κοινωνικής ανισότητας από την κυβέρνηση εις βάρος της φυλής του. Μάλιστα, διακήρυξε ότι αυτή η ανισότητα θα πρέπει να αμφισβητηθεί. Τα ριζοσπαστικά αυτά κελεύσματα σε συνδυασμό με την ίδρυση της Ansar ul Islam, της πρώτης ομάδας τζιχαντιστών στη χώρα, δημιούργησαν σοβαρές τριβές στο εσωτερικό της κοινωνίας.
Ο Dicko απεβίωσε το 2017, αλλά οι ιδέες του επιβίωσαν και οδήγησαν στην αυξανόμενη ανάληψη στρατιωτικής δράσης από τους οπαδούς του. Παράνομες πολιτοφυλακές συγκροτούμενες από Fulani άρχισαν έναν αγώνα αμφισβήτησης των εγχώριων κρατικών θεσμών, κυρίως σε περιοχές που το κράτος δεν είχε τον αποτελεσματικό έλεγχο. Την υποστήριξη της εγχώριας φονταμενταλιστικής οργάνωσης ανέλαβε επί των πλείστων το Ισλαμικό Κράτος που δρούσε ενεργά στο γειτονικό Μάλι. Σε αντιδιαστολή, τις κρατικές δυνάμεις ασφαλείας στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας υποστήριξαν οι Koglweogo. Οι Koglweogo είναι μια ντόπια πολιτοφυλακή, η οποία ισχυρίζεται ότι αποκαθιστά την τάξη σε περιοχές που οι κρατικές δυνάμεις ασφαλείας αδυνατούν να δράσουν αποτελεσματικά. Αν και απολαμβάνουν την υποστήριξη του κρατικού μηχανισμού, ανησυχητικό παρουσιάζεται το γεγονός ότι δεν ελέγχονται αποτελεσματικά από αυτόν. Συνεπώς, στη χώρα έχει ξεσπάσει μια σύρραξη μη διεθνούς χαρακτήρα με τη συμμετοχή τόσο κρατικών όσο και μη κρατικών δρώντων.
Η κλιμάκωση της παράνομης βίας στην περιοχή έχει οδηγήσει σε μια αθέμιτη παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και από τις δύο πλευρές. Από τη μία πλευρά, οι τζιχαντιστές είναι οι κύριοι δράστες στη δολοφονία αμάχων. Οι επιθέσεις τους δεν στοχεύουν μόνο τις κρατικές δυνάμεις ασφαλείας, αλλά και πολίτες που στηρίζουν την κυβέρνηση ή εμπλέκονται στις δραστηριότητες των φιλοκυβερνητικών πολιτοφυλακών. Από την άλλη, ο στρατός της Μπουρκίνα Φάσο έχει σκοτώσει αμάχους κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων ανταρσίας, ενώ η συμμαχική πολιτοφυλακή επιτίθεται σε άοπλους πολίτες από την εθνοτική ομάδα των Fulani, επικαλούμενη το γεγονός ότι αυτοί συνδράμουν στη δράση των τζιχαντιστών. Είναι, δυστυχώς, πασιφανές το γεγονός πως οι αντιμαχόμενοι επιδίδονται σε μια ανεξέλεγκτη άσκηση βίας δίχως σεβασμό στις εθιμικές αρχές του ανθρωπιστικού δικαίου, όπως είναι η αρχή της διάκρισης και η αρχή της αναλογικότητας.
Παρατηρούμε λοιπόν πως η κατάσταση στη Μπουρκίνα Φάσο έχει ουσιαστικά εκτροχιαστεί. Το κράτος αδυνατεί να διασφαλίσει την ασφάλεια στο εσωτερικό της χώρας, ενώ μη κρατικοί δρώντες έχουν πάρει κυριολεκτικά το νόμο στα χέρια τους. Τα στοιχεία που έρχονται στην επιφάνεια είναι αποθαρρυντικά για το μέλλον της χώρας. Ήδη περισσότεροι από 765.000 πολίτες έχουν εκτοπιστεί από τις οικείες τους, ενώ 2,2 εκατομμύρια άνθρωποι χρήζουν άμεσης επισιτιστικής βοήθειας. Επιπλέον, περίπου 800.000 άτομα είτε έχουν περιορισμένη, είτε δεν έχουν καθόλου πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Ενδεχομένως, το κλειδί για τη μακροπρόθεσμη περιφερειακή σταθερότητα είναι η αποκατάσταση της ασφάλειας στην ύπαιθρο, μέσω μια συντονισμένης αντιτρομοκρατικής συνεργασίας των τριών απειλούμενων χωρών της περιοχής[1]. Τέλος, ο γράφων θεωρεί ότι για την αποκλιμάκωση της κρίσης κρίνεται αναγκαία η περαιτέρω δραστηριοποίηση σημαντικών δευτερογενών υποκειμένων του Διεθνούς Δικαίου. Τόσο τα Ηνωμένα Έθνη μέσω της αποτελεσματικής λειτουργίας των ειδικευμένων οργανισμών καθώς και των προγραμμάτων, όπως η UNHCR[2] και το WFP[3], όσο και ο υπερεθνικός οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οφείλουν να αυξήσουν άμεσα τη παροχή της ανθρωπιστικής βοήθειας στη περιοχή.
Βιβλιογραφία:
Sam Mednick, Burkina Faso’s rapid descent catches emergency response off guard, The New Humanitarian, December 20th, 2019, Διαθέσιμο σε:
https://www.thenewhumanitarian.org/news/2019/12/20/Burkina-Faso-displaced-attacks-extremist
Conflict, violence in Burkina Faso displaces nearly half a million people, UNCHR The UN Refugee Agency, October 11th, 2019, Διαθέσιμο σε:
Patricia Huon, How jihadists are fuelling inter-communal conflict in Burkina Faso, The New Humanitarian, February 20th 2020, Διαθέσιμο σε:
Burkina Faso: Safeguarding Elections amid Crisis, International Crisis Group, January 28th 2020, Διαθέσιμο σε:
Andrea Carbonari, Burkina Faso. The Koglweogo’s rough justice, SouthWorld News & view from emerging countries, August 2016, Διαθέσιμο σε:
Burkina Faso Factsheet, European Civil Protection and Humanitarian Aid Operations, February 17th 2020, Διαθέσιμο σε:
https://ec.europa.eu/echo/where/africa/burkina-faso_en
Πηγή πολυμέσου:
https://www.cfr.org/blog/roots-burkina-fasos-crisis
[1] Μπουρκίνα Φάσο, Μάλι, Νίγηρας
[2] The United Nations Refugee Agency
[3] World Food Programme